KONTEYNER TERMİNALLERİ YÜK ELLEÇLEME, AKTARMA VE DEPOLAMA SİSTEMLERİ

Dünyada faaliyet gösteren tüm konteyner terminalleri ana lojistik faaliyetleri olan yük elleçlemeyi yerine getirirken belirli bir sistem dâhilinde bu işi yerine getirirler. Rıhtım vinci gemi yükleme ve tahliyelerinde kullanılırken konteynerin saha içine taşınmasında ve istiflenmesine göre ya da yüklemelerde konteynerin sahadan alınıp rıhtım vincine kadar taşınmasında kullanılan ekipmanlara göre bu sistemler değişmekte ve yoğun olarak kullanılan ekipmana göre de adlandırılmaktadır.

1.10.1. Treyler Sistemi

Gemiden boşaltılan ithal konteynerler treylerlere yüklenerek depolama sahasına götürülür. Burada konteynerler traktörler tarafından alınacağı zamana kadar depolama sahasında treyler üzerinde bekletilirler. İhraç konteyneri taşıyan treylerler ise traktörlerle depolama sahasına istiflenirler. Gemiye yükleme zamanı geldiğinde bu treylerler traktörlerle rıhtım vincinin altına getirilir ve rıhtım vinçleriyle gemiye yüklenirler. Konteynerlerin tek sıra halinde treylerle istiflenmesi ve dolayısıyla üst üste konulamaması gibi sebeplerden dolayı bu sistemin çalışması için çok geniş operasyon sahalarına ihtiyaç vardır. Konteynerin her an hali hazırda yüklemeye ve liman dışarısına çıkarılmaya beklemesi bu sitemi çok etkin kılmıştır. Ancak bu sistemi için çok geniş liman sahalarına ve çok fazla treylere ihtiyaç vardır. Bu sistem günümüzde artık kullanılmamaktadır.

1.10.2. Reach Steacker/Top Loader Sistemi

Bu sistemde gemi ile gelen konteyner rıhtım vinçleri ile terminal traktörlerine aktarılmakta, terminal traktörleri ise konteynerleri depolama sahalarına taşımaktadır.

Depolama sahasındaki reach steaker’lar ise traktörlerden aldıkları konteynerleri istiflemektedir. Her bir rıhtım vincine atanan traktör ve reach steaker sayısı operasyonlardan elde edilmek istenen verimliliğe ve terminal sahasının boyutlarına bağlı olarak 4-5 terminal traktörü ve 3-4 reach steaker olarak belirlenmektedir. Bu sistemle depolama kapasitesi her bir hektar için 3 kat istif yüksekliğiyle 500 TEU olmaktadır. Sistem riskin az olmasından dolayı daha çok küçük ölçekli terminallerde kullanılmaktadır.

47

Şekil 25: Reach Steacker/Top Loader Sistemi Kaynak: Pirhonen, 2006.

Reach Steaker sisteminin üstünlükleri ve zayıf yanları aşağıdadır (JICA, 1998; 19);

• Bu ekipmanlar forkliftin bir çeşididir ve kullanım ömürleri çok uzun olmakla birlikte arıza yapma oranları çok düşüktür.

• Diğer konteyner taşıma sistemlerine göre birim maliyeti düşüktür ve dolayısıyla ilk yatırım maliyetleri düşüktür.

• Konteynerden başka diğer ağır yüklerin taşınması uygun spreader ve tel sapanlar kullanılması durumunda mümkündür.

• Bu tip ekipmanlar çok güvenlidir, çünkü operasyon hızları çok yavaştır ve straddle taşıyıcılara göre kör noktaları çok daha azdır.

• Bu ekipmanda hareketli parçanın az olmasından dolayı bakım onarım masrafları azdır.

• Ağırlıkları straddle taşıyıcılardan yaklaşık % 15 daha fazladır. Ancak ekipmanın geniş bir alana yayılması, operasyon hızının yavaş olması ve tekerleklerinin kalın olması zemine verdiği zararı azaltmaktadır.

Reach steaker sisteminin zayıf yanları ise aşağıdaki gibidir:

• Diğer ekipman tiplerine göre operasyon sahası daha geniştir.

• Bu ekipmanların ana fonksiyonları konteynerin terminal traktörlerine yüklenmesi, indirilmesi ve istiflenmesidir. Konteynerin saha içinde taşınması için çok uygun değildir.

• Operasyon sırasında sahada çok sık konteyner hareketi yapılmaktadır. • Yüksek istiflerde ekipmanın gücü çok yetersiz kalabilmektedir.

• Sahada çok fazla elleçleme hareketi olmasından dolayı gerçek zamanlı envanter tutumu zorlaşmaktadır.

48

1.10.3. Straddle Taşıyıcı Sistemi

Dünyadaki konteyner terminallerinde en çok tercih edilen sistemdir. Straddle taşıyıcı sistemi, konteynerin rıhtım vinciyle sahaya bırakılıp straddle taşıyıcı ile depolama sahasına taşınması ve yine bu ekipman ile istiflenmesi prensibiyle çalışır. Her bir rıhtım vincine atanan straddle taşıyıcı sayısı operasyonlardan elde edilmek istenen verimliliğe ve terminal sahasının boyutlarına bağlı olarak 4-5 adettir. 3 kat istifleme yapabilen straddle taşıyıcılar ile hektar başına 500 TEU, 4 kat istifleme yapabilenler ile hektar başına 625 TEU istifleme yapılabilmektedir. Sistemin en önemli özelliği bu ekipmanın hem taşıma hem de istifleme yapabilmesinden dolayı operasyonların hızlı olmasıdır.

Şekil 26: Straddle Taşıyıcı Sistemi Kaynak: Pirhonen, 2006.

Straddle taşıyıcıların bakım onarım maliyetlerinin yüksek olması ve operasyon güvenliği zaaflarının olması bu sistemin zayıf yanıdır. Güvenli bir çalışma için straddle taşıyıcıların liman işçilerinin bulunduğu alanların dışında sınırlı bir alanda çalışmaları ya da terminal sahasında insan bulundurmamak gibi önlemler alınmaktadır. Bu sakıncalarına rağmen straddle taşıyıcıların geniş çapta kullanımı bu ekipmanlarının esnekliğinin ve ihtiyaçları yüksek düzeyde karşılayabildiklerinin bir kanıtıdır.

Straddle taşıyıcı sisteminin üstünlükleri ve zayıf yanları aşağıdadır (JICA, 1998; 18).

• Straddle taşıyıcı konteyneri yüklemek, istiflemek ya da depolamak için başka bir ekipmanın yardımına ihtiyaç duymaz, bu özelliği operasyonların çok hızlı olmasını sağlar.

49

• Köprü vinçlerinden farklı olarak straddle taşıyıcılar, belirli bir hatta bağlı olmamalarından dolayı konteynerleri terminal sahasının herhangi bir yerine istifleyebilir.

• Terminal operasyonları sadece straddle taşıyıcılarla gerçekleştiği için yatırım maliyetleri düşüktür.

• Depolanan konteyner sayısının az olmasından dolayı, konteynerin köprülü vinç sistemine göre envanteri kolaydır.

• Elleçlemedeki birim maliyeti köprü vinci sistemine göre % 30 daha ekonomiktir.

• Konteyner istifleri tek bir hat olduğundan ve bu hatlar blok olmadığından konteynerin depolama sahasındaki kontrolü kolaydır. Straddle taşıyıcı sisteminin zayıf yanları aşağıdaki gibidir:

• Straddle taşıyıcıda diğer ekipmanlara göre hareketli parçaların fazla olması bu ekipmanın ömrünün kısa olmasına neden olmaktadır.

• Bu sistemde straddle taşıyıcılar terminal sahasının her noktasına ulaştığı için çok fazla terminal içi yola ihtiyaç vardır.

• Konteyner haricindeki diğer yükler, straddle taşıyıcının taşıma kapasitesi ve tasarımından dolayı mümkün değildir.

• Straddle taşıyıcıda operatör ekipmanın çapraz köşesinde yer almaktadır. Bu yüzden operatörün görmediği kör noktalar çok fazladır ve bu durum sahadaki personel, yük ve diğer ekipmanlar için çok tehlikelidir. • Straddle taşıyıcıda çok fazla hareketli parça olmasından dolayı bakım

onarım masrafları çok yüksektir.

• Tek bir hat istifi yapmasından dolayı zor hava şartlarında konteyner hatlarının devrilme tehlikesi vardır. Bir konteynerin devrilmesi durumunda ise diğer tüm hatların domino taşı gibi zincirleme yıkılması tehlikesi ortaya çıkabilmektedir.

• Belirli bir alanda istiflenen konteyner sayısı diğer sistemlere göre daha azdır.

• Operasyonların sistematikleşmesi güçtür.

1.10.4. Köprülü Vinç Sistemi

Sadece depolama amacıyla kullanılan köprülü vinçlerin lastik tekerlekli ve raylı olmak üzere iki tasarımı mevcuttur. Bu vinçlerin lastik tekerlekli olması, vince istif bloğunu değiştirebilme esnekliğini vermektedir. Raylı köprü vinçlerinde bu esneklik mümkün değildir. Köprülü vinç sitemi aslında doğrudan konteynerin sahada depolanmasıyla ilgili bir sistemdir. Rıhtım vincinden alınan konteyner terminal traktörleri ile depolama sahasında istifleme yapan köprü vinçlerine konteyneri taşımakta, köprü vinci ise traktör üzerinden aldığı konteyneri istiflemektedir. Köprü vinçleri terminal depolama sahasının verimli kullanılması açısından dünyada yaygın olarak tercih edilmektedir. Yaklaşık bir hektarlık alanda bu sistemle 4 kat yükseklik ve 6 sıra genişlik ile 1.000 TEU

50

istiflenebilmektedir. Köprülü vinç sisteminin iş gücü maliyetlerinin yüksek olmasına rağmen diğer sistemlerle karşılaştırıldığında ilk yatırım maliyetleri ve operasyon maliyetleri düşük kalmaktadır.

Şekil 27: Köprülü Vinç Sistemi Kaynak: Thoresen, 2003.

Bu sistem bahsedilen yüksek istifleme kapasitesinin yanında özellikle raylı tipleri otomasyona da elverişlidir. Köprülü vinç sistemi straddle taşıyıcı sistemine göre sabit bir hat üzerinde gidip geldiklerinden dolayı daha güvenlidirler. Ayrıca esnekliğinin az olması, bakım onarım masraflarının azlığı, ekipmanın çok az arıza yapması diğer üstünlüğüdür. Köprü vinçlerinin yaptıkları iş hacmine göre çevreye verdikleri zarar da daha azdır (Ulaştırma Bakanlığı, 1987; 52).

Köprü vinci sisteminin üstünlükleri ve zayıf yanları aşağıdadır (JICA, 1998; 17).

• Bu sistem depolama sahasının büyüklüğüyle doğrudan bağlantılı olmasına rağmen belirli bir alanda en fazla depolama kapasitesine sahip sistemdir.

• Hareket yönünün sabit olmasından dolayı bu sisteme ayrılan yol azdır. • Hareket sisteminin sabit olmasından dolayı diğer ekipmanların köprü

vinci ile teması ve saha personelinin güvenliği açısından bir üstünlüktür. • Bakım onarım masrafları straddle taşıyıcı sisteme göre çok üstündür,

örneğin Japonya’da yapılan ölçümlere göre köprü vinci sisteminin bakım onarım masrafları, straddle taşıyıcı sisteminin bakım onarım masraflarının aynı zaman diliminde neredeyse yarısıdır.

• Makinelerinin doğrudan jeneratöre bağlı olmasından dolayı makineler sabit hızda çalışmakta bu da ekipmanını ömrünü ve ekonomikliğini arttırmaktadır.

51

• Ağır yüklerin metal sapanlarla elleçlenmesi olanağına da sahip bir ekipmandır.

• Terminallerde kullanılan otomasyonlara son derece uyumludur.

• Güvenli bir şekilde 6 sıra ve 4 kat istif yapabilmesi sayesinde konteyner istifleri ağır hava şartlarından etkilenmemektedir.

Köprü vinci sisteminin zayıf yanları aşağıdaki gibidir:

• Diğer konteyner elleçleme ekipmanlarıyla karşılaştırıldığında köprü vincinin boyutları çok büyüktür, bu da operasyon hızını yavaşlatmaktadır.

• Köprü vincinin temel fonksiyonu konteynerin traktörden alınıp istiflenmesi veya istiften alınıp traktöre yüklenmesidir. Dolayısıyla konteynerin saha içindeki hareketlerinde traktörlere ihtiyaç duyulması sistemin maliyetini arttırmaktadır.

• İstif yüksekliğinin fazla olması nedeniyle alt sıralardaki konteynere erişim sorunu sistemin gerçek zamanlı çalışmasını engellemektedir.

1.10.5. Karma Sistemler

Straddle taşıyıcı ve köprü vinci sistemi dünyada yoğun olarak kullanılan sistemlerdir. Bunun yanında birçok sistemin iç içe geçtiği terminallerde mevcuttur. Özellikle Türkiye’deki önemli konteyner limanlarında (Mersin, İzmir, Marport, Kumport) birden fazla sistemin bir arada kullanıldığı görülmektedir.

1.11. KONTEYNER ELLEÇLEME SİSTEMLERİNİN