Sevkiyatta Kar ıla ılan Problemler

Birinci Dünya Harbi esnasında cephe gerisinin güvenli ini sa lamak ve çıkabilecek iç karı ıklıkları önceden tedbir alıp önlemek amacıyla Ermeni’lerin cephe gerisinde ba ka yerlere sevkleri kararının alınmasının ardından sevkiyatın ba lamasıyla birlikte göç yollarında meydana gelebilecek her türlü ihmal, görevsizlik, saldırı, ya ma hareketleri ve iklim artlarından ve daha ba ka olumsuzluklardan meydana gelebilecek sorunları önlemek amacıyla Osmanlı Devletinin bazı tedbirleri almı oldu unu görmekteyiz. Fakat bu tedbirlerin ne kadarının gerçekle tirilebildi i veya olu an olumsuz artlar veya tecavüzlere ne ölçüde kar ı konuldu u yahut engellendi i hep tartı ma konusu olmu tur. Yani sevk ve iskân i iyle görevlendirilen hükümet görevlileri bu i in üstesinden hakkıyla gelebilmi ler midir? Yoksa sevk esnasında kendilerine emanet edilmi bu insanları ölüme mi terk etmi lerdir? Yahut bir sorumsuzluk ya da ihmal olmu mudur? Burada bizim vermeye çalı tı ımız ar iv vesikaları olaylar hakkında teferruatlı bilgiler vermese de en azından bu süreci ba latanların niyetini göstermesi açısından faydalı olaca ı kanaatindeyim.

14 Haziran 1915 tarihinde Dâhiliye Nezaretinden Erzurum, Diyarbakır, Ma’müretül-aziz ve Bitlis vilâyetlerine gönderilen yazıda, Erzurum’dan gönderilen 500 ki ilik bir Ermeni kafilesine Erzincan ile Erzurum arasında Kürtler tarafından saldırılarak katledildi i, bundan dolayı yollarda bulunan Ermeniler’in hayatlarının korunması gerekti i, ayrıca firar etmek isteyen ve memurlara mukavemet edenlerin cezalandırılmasının tabî oldu u, fakat bunlara ahalinin karı tırılmaması gerekti i, Ermenilerin güzergâhlarında bulunan a iret ve köylülerin saldırılarına kar ı her türlü

tedbirin alınması gerekti i ve Ermenilere kar ı katliam ve ya maya cüret edecek olanların da derhal cezalandırılmaları gerekti i belirtilmi tir. Ayrıca Erzurum’a gönderilen yazıda da çıkarılan Ermeniler’in di er yolun çok uzun olması dolayısıyla daha önceden kullanılan eski yoldan sevklerine devam edilmesi istenmi tir.263

26 Haziran 1915’te Erzurum vilâyetine gönderilen telgrafta, ihraçlarına ba lanan Ermeniler’n sevklerinin tehirinin do ru olmadı ı ve sevkiyata devam edilmesi gerekti i bildirilmi tir. E er ek askeri kuvvete ihtiyaç duyulursa ordudan temin etmeleri istenmi tir.264 Yine aynı tarihte Ma’müretü’l-aziz vilâyetine gönderilen yazıda da muhafaza altında Erzurum’dan sevk edilen Ermeni kafilelerinin Dersim e kiyâları tarafından yolları kesilerek katledildikleri ve bunların ellerinden Ermeni kafileleri kurtarmak mümkün olmadı ı için gelen kafilelerin güvenliklerinin süratli bir ekilde sa lanması istenmi tir.265

29 A ustos 1915’te çe itli vilâyet ve mutasarrıflıklara gönderilen ifrede özellikle Ermeni’lerin mal ve can güvenliklerinin sa lanması, gasplara engel olunması, hayvani hislere kapılıp ırzlara geçilmesinin engellenmesi ve bunlara önayak olan memur ve jandarmaların derhal iddetli bir ekilde cezalandırılması ve memuriyetlerine son verilmesi emredilmi tir.266

5 Eyül 1915’te Dâhiliye Nezaretinin Halep vilâyetlerine gönderdi i ifre telgrafta, istasyonlarda Ermeni’lerin biran evvel belirlenen mahallere sevki ve ia elerinin temini ile olabilecek saldırılardan korunmaları istenmi tir.267

3 Kasım 1915’te Diyarbakır vilâyetine çekilen ifre telgrafta, Urfa’dan Re’sül- ayn ve Nusaybin tarikiyle Ermeni sevkiyatı yapılırken buralarda bulunan çöl bedevileri ve a iretlerin tecavüzlerine maruz kalarak geri dönmek zorunda kaldıkları ve bu kafilelerin Siverek yolu üzerinden Musul’a sevklerinin yapılması istenmi tir.268

263 _{B.O.A., DH. FR, nr. 54/10. (Ayrıca bkz. EK 1), 54/9.} 264 _{B.O.A., DH. FR, nr. 54/156.}

265 _{O.B.E., s.53’den B.O.A., DH. FR, nr. 54/162.} 266 _{O.B.E., s.87’den B.O.A., DH. FR, nr. 55/292.} 267 _{B.O.A., DH. FR, nr. 55-A/77.}

6 Kasım 1915’te Dâhiliye Nezaretinden Urfa mutasarrıflı ına çekilen yazıda, Urfa’dan Rakka’ya giden ilk kafileye görevlendirilen jandarmaların sevk esnasında uygunsuz davranı larda bulundukları ve kadınların jandarmaların gözleri önünde kaçırıldıkları ve bunların verilen emirlerin aksine imendifer hattındaki bazı yerlere yerle tirildiklerinin muhacirin müdürü ükrü Bey tarafından bildirildi inden bu ki ilerin dîvân-ı harbe sevk edilip cezalandırılmaları bildirilmi tir.269

Osmanlı Devletinin tehcir esnasında kafileler halinde gönderilen Ermeni’lerin yollardaki güvenliklerini sa lamak amacıya birtakım tedbirler almı tır. Gönderilecek olan kafileler için en güvenli yollar tercih edildi i gibi yolarda meydana gelebilecek saldırılara ve gasblara kar ı da bir jandarma müfrezesini görevlendirerek nihai olarak yerle tirilecekleri yerlere sa salim ula malarını temine çalı mı lardır. Fakat gidilen yolun oldukça uzun olması ve insanların binek hayvanlarıyla ve ka nılarla sevkiyatı ve bir kafilenin bir günde ancak 7-8 saat yol katetmesi bu yolculu un oldukça uzun ve me akkatli olmasına neden olmu tur. Yolculu un çok uzun ve yorucu olması, güzergâhları üzerindeki bazı kürtlerin ve bedevi Arapların kervanlara saldırmaları, bazı jandarmaların ihmal ve sorumsuzlukları, Dersim bölgesindeki e kiyaların saldırıları, yetersiz beslenme, iklim artları, barınma sıkıntısı ve hastalıklar gibi olumsuzluklar bu yolculu un çok uzun ve sıkıntılı bir ekilde geçmesine yol açmı tır. Sivas ile Zor arasındaki mesafenin 176 saat, Sivas ile Ba dat arasının 276 saat oldu unu270 dü ünürsek bu süre içerisinde ya ananların hiçte kolay olmadı ını tahmin etmek zor olmasa gerek ama Birinci Dünya Sava ı ile Osmanlı Devletinin bu sava ta dört cephede birden verdi i mücadeleyi ve ülkenin içerisinde bulundu u sosyo-ekonomik artları dü ündü ümüzde Ermeni sevk ve iskânını Osmanlı Devleti açısından bir ba arı olarak görebiliriz.

2.6.4. Sevkiyata Tabi Tutulan Ermeni’lerin Ta ınır-Ta ınmaz Mallarının Durumu