Sevkiyata Tabi Tutulmayan Ermeniler

Ermeni sevk ve iskân kanununun Sivas vilâyetinde uygulanmasına dair emrin Dâhiliye Nezâreti tarafından Sivas vilâyetine gönderilmesinin ardından, idarî yetkililer gerekli hazırlıkları yaparak sevk i lemini ba latmı lardır. Fakat yer de i tirme kararı bütün Ermeniler için uygulanmamı tır. Osmanlı Hükümeti, ehir ve kasabalarda devlet düzeninin sa lıklı bir ekilde yürütülebilmesi için ihtiyaç duyulan personelin bulundukları yerde kalmalarına müsaade etmi tir. Buradaki esas amaç ise sosyal, ekonomik ve idarî düzenin sa lıklı bir ekilde devam etmesini sa lamaktır. Fakat daha sonra zararlı oldukları tespit edilenler de di erlerinde oldu u gibi tehcire tabi tutulmu lardır. Zorunlu göçün dı ında tutulanlar Katolik ve Protestan Ermenilerle Osmanlı Bankası çalı anları, Ermeni Meb’usları ve onların aileleri, Osmanlı ordusunda çe itli görevlerde bulunan subay ve sa lık görevlilerinin yanında, ehir ve kasabalardaki esnaf, tüccar, zanaatkâr, i çi ve ö retmenler ile bunların aileleridirler. Bunlar tehcirden muaf tutulmu lardır.

Ayrıca, a a ıda kronolojik bir ekilde verece imiz belgelerden de anla ıldı ı gibi ihtida edenler, Ermeni kadınlardan Müslümanlarla evlenenler, konsolosluklarda çalı anlar, bazı önemli görevleri ifâ eden Ermeni memurlar, hasta, sakat ve ya lılar ile on ya ın altındaki Ermeni çocuk ve yetimleri göçün dı ında tutulmu lardır. Fakat yukarıda da belirtti imiz gibi bunlardan zararlı olanlar ve komita mensupları yaptıkları i e bakmaksızın tehcir edilmi tir.250

8 Temmuz 1915 tarihinde Dâhiliye Nezaretinden Sivas Vilâyetine gönderilen ifre telgrafta, Amerikalı Gravford’un vilâyet dı ına çıkarılmaması ve Protestan Ermenilerinin sevkinden sarf-ı nazar olunması tebli edilmi tir.251 15 Temmuz 1915 tarihli Dâhiliye Nezaretinin Erzurum, Trabzon, Sivas vilâyetleriyle Mara ve Canik Mutasarrıflı ına çekilen ifre telgrafta, ihraç ve teb’id olunan Ermeniler arasında

250 _{Gürsoy ahin, a.g.e., s.204-205.} 251 _{B.O.A., DH. FR, nr. 54/359.}

Osmanlı Bankası ubelerinde müstahdem olanlar olup olmadı ının ve var ise esbâb-ı teb’idleriyle isim ve memuriyet derecelerinin haber verilmesini istemi tir. Ayrıca bunların bulundukları vilâyetin de i tirilmesiyle yetinilmesi istenmi tir.252

20 Temmuz 1915’te Dâhiliye Nâzırı Talat Pa a tarafından çe itli vilâyet ve mutasarrıflıklara gönderilen telgrafta, ihraç olunan Ermenilerden bazılarının ihtida etmeleri üzerine bulundukları yerlerde bırakıldıklarının anla ıldı ı ve bunların ihtida etmelerine bakılmaksızın sevk edilmelerinin istendi i belirtilmi tir. Çünkü bu ihtidaların muvakkat oldu u ve tehcirden kurtulmayı amaçladı ı ifade edilmi tir.253

4 A ustos 1915’te Erzurum, Adana, Haleb, Sivas, Trabzon vilâyeteriyle bazı mutasarrıflıklara gönderilen telgrafta, kalan Katolik Ermenilerin sevk ve ihracından sarf-ı nazar edilmesi ve bulundukları yerlerdeki nüfus miktarlarının bildirilmesi istenmi tir.254 Yine aynı ekilde Katolik Ermenilerle ilgili Dâhiliye Nezaretinden Sivas vilâyetine gönderilen telgrafta, Ermeni Katoliklerden sevk olunmayanların miktarı az ise gönderilmemeleri emredilmi tir.255

15 A ustos 1915 tarihinde bazı vilâyet ve mutasarrıflıklara gönderilen ifre telgrafta, Protestan mezhebinden olan Ermenilerden sevk olunmayanların ihracından sarf-ı nazar olunması ve vilâyet dâhilinde kalanlarla sevk olunanların miktarlarının haber verilmesi istenmi tir.256 Yine aynı tarihte gönderilen bir ba ka telgrafta da Ermeni Meb’us ve ailelerinin ihraç edilmemesi istenmi tir. 257

15 A ustos 1915’te Dâhiliye Nezaretinin bazı vilâyet ve mutasarrıflıklara gönderdi i telgrafta, ihraç olunacak Ermenilerin asker, zabıtan ve zâbıtân-ı sıhhiye ailelerinin bulundukları yerlerde bırakılarak ihraç edilmemeleri emredilmi tir.258

252 _{B.O.A., DH. FR, nr. 54-A/14.} 253 _{B.O.A., DH. FR, nr. 54-A/49.}

254 _{B.O.A., DH. FR, nr. 554-A/252 (Ayrıca bkz. EK 11).} 255 _{B.O.A., DH. FR, nr. 54-A/290.}

256 _{B.O.A., DH. FR, nr. 55/120.}

257 _{O.B.E., s.78’den B.O.A., DH. FR, nr. 55/19.} 258 _{B.O.A., DH. FR, nr. 55/18.}

17 A ustos 1915 tarihinde Dâhiliye Nezaretinden Sivas vilâyetine gönderilen telgrafta, yetimhanelerdeki mu’allime ve çocuklarının bulundukları yerlerde kalabileceklerine izin verildi i belirtilmi tir.259

19 Ocak 1916 tarihinde Dâhiliye Nezaretinden bazı vilâyet ve mutasarrıflıklara gönderilen telgrafta, Ermenileri nakl ve tahliye edilmi yerlerde Düyûn-u Umûmiye ve reji idaresinde çalı an Ermeni memurların oldu u ve buralarda sevkten istisna tutulanlarla yeniden tayin ve i’zam olanların isimleri ve tayin tarihleriyle birlikte nereli olduklarının bildirilmesini istemi tir.260

22 Nisan 1916 tarihinde Dâhiliye Nezaretinden bazı vilâyet ve mutasarrıflıklara gönderilen ifre telgrafta, 23 Nisan 1916 tarihi itibariyle yerli Ermenilerden sevk edilmeyerek yerinde bırakılanlarla ba ka yerlerden gelip de geçici olarak bırakılanların ba ka yerlere gitmek üzere yollarda ne kadar Ermeninin oldu unun iki gün içerisinde bildirilmesi istenmi tir.261

17 Aralık 1916 tarihinde Dâhiliye Nezareti tarafından Sivas vilâyetine gönderilen telgrafta, harp bölgelerine yakın Kemah, Kuruçay, Zara, Refahiye, Su ehri, Karahisar-ı arki, Alucra, Giresun ve Tirebolu kazalarında sevk esnasında firar veya ihtida ederek kalmı olan bazı Ermeniler’in dü mana casusluk etmelerinden dolayı sevklerine lüzum görüldü ü 3. Ordu Kumandanı ı tarafından bildirildi i belirtilmi tir. Bunların miktarlarının ve sevklerine gerek olup olmadı ının hızlı bir ekilde bildirilmesi istenmi tir.262

Yukarıda kısaca vermeye çalı tı ımız belgelerden de anla ılaca ı gibi Ermeni tehcirinin Sivas vilâyetinde uygulanmaya ba lamasının ardından herhangi bir ayrım yapılmaksızın tüm Ermeniler sevke tabi tutulmu lardır. Fakat daha sonra Dâhiliye Nezareti tarafından gönderilen di er telgraflarda sevkten muaf tutulan Ermeniler teker teker belirtilmi tir. Ancak sözkonusu tarihe kadar herhangi bir ayrım yapılmaksızın tüm

259 _{O.B.E., s.83’den B.O.A., DH. FR, nr. 55/42.} 260 _{O.B.E., s.129’dan B.O.A., DH. FR, nr. 60/48.} 261 _{O.B.E. S.138’den B.O.A., DH. FR, nr. 63/72.} 262 _{B.O.A., DH. FR, nr. 71/12 (Ayrıca bkz. EK 15).}

Ermeniler sevk edilmi tir. Sevkiyatın dı ında tutulanları tekrar vermek gerekirse ilk önce Protestan Ermeniler, Osmanlı Bankası ubelernide çalı anlar, ihtida eden bazı Ermeniler, Katolik Ermeniler, Me’bus, asker Zabıtan ve Sıhhiyelerle bunların aileleri, Düyûn-u Umûmiye ve Reji idaresinde çalı anlar ve Müslümanlar tarafından korunup saklananlar tehcirin dı ında tutulmu veya bundan kurtulmu lardır. Fakat Protestan ve Katolik Ermeniler tehcir dı ında tutulmalarına ra men önemli bir kısmının göç ettirildi i anla ılmaktadır.