İnsanlar genellikle boş zamanlarını dinlenmek, beraber vakit geçirmek, farklı heyecan duymak, çeşitli yaşantıları tatmak, sürekli yaşam alanlarından uzaklaşmak,
75 gezip-görmek, sağlık alanında ve değişiklik niyetiyle, kapalı ya da açık alanlarda, hareket etmek ya da dinlenmek için, şehir ya da kırsal alanlarda yapılan faaliyetlere katılmak için kullanmaktadırlar. Rekreasyon kavramı, insanların boş zamanlarında uyguladıkları bu faaliyetleri ifade eden bir kavram olmakla beraber, insanların iş ve çalışma saatleri dışında kalan boş zamanlarında katıldıkları etkinliklerle ilgilidir. Boş zaman faaliyetleri tanımında kişilerin günlük, hafta sonu, yıllık izinleri veya daha uzun tatiller ile emeklilik yıllarının ileriki dönemlerinde farklı alanlarda yaptıkları ve çeşitlilik gösteren aktiviteler söz konusudur. İnsanların serbest zamanlarını değerlendirmek için yöneldikleri aktiviteler kişilerin farklı istek ve hedefleri doğrultusunda önem kazanmaktadır (Karaküçük, 2008: 58-59).
Günümüzde toplumsal yapının özellikleri göz önünde bulundurulduğu zaman, serbest zamanların en iyi şekilde değerlendirilmesinin gençler açısından birçok yararı olduğu söylenebilir. Özellikle yabancı ülkelerde gençlere yönelik serbest zaman etkinlikleri eğitim faaliyetlerinin bir parçası olup, gençlere milli, manevi, kültürel, sanatsal, toplumsal ve insani değerleri aşılamak için kullanılmaktadır. Ayrıca gençlerin psikolojik, sosyal ve fiziksel açıdan gelişmelerinde de serbest zaman etkinliklerinin büyük rolü olduğu vurgulanmaktadır (Gençlik ve Spor Bakanlığı, 2013a: 35).
Yapılan araştırmalarda ülkemizde gençlerin en sık katıldıkları serbest zaman faaliyetlerinin başında sinema ve tiyatroya gitme, müzik dinleme, açık havada dolaşma, yürüyüş yapma, kafeteryaya gitme, kitap okuma, spor yapma, arkadaş grubu ile gezme gibi etkinliklerin geldiği tespit edilmiştir. Gençlerin serbest zaman etkinliklerine katılımlarının önündeki engellerin başında ekonomik yetersizliklerin geldiği belirlenmiş, bu nedenle gençlerin genellikle pasif serbest zaman etkinliklerine yöneldikleri sonucuna ulaşılmıştır (Sarbağ ve Aksoy, 2011: 17; Şahin ve diğerleri, 2009: 67-70; Ağaoğlu, 2012: 38; Mansuroğlu, 2002: 60). Ayrıca gençlerin katıldıkları serbest zaman etkinliklerine genellikle arkadaşları ile yöneldikleri, bu noktada ülkemizdeki gençlerin serbest zamanlarını değerlendirmelerinde arkadaş yönlendirmesinin de etkili olduğu görülmüştür (Gür ve diğerleri, 2012: 32).
Gür ve diğerleri (2012: 62) tarafından yapılan ve Türkiye’nin birçok bölgesinden gencin katılımı ile gerçekleştirilen araştırmada, gençlerin %56,8’inin serbest zamanlarını televizyon izleyerek ve radyo dinleyerek değerlendirdikleri tespit edilmiştir. Aynı araştırmada öğrencilerin %40,1’inin serbest zamanlarını kitap, dergi veya gazete okuyarak, %37,2’sinin internet ve sosyal ağlar ile ilgilenerek, %29,6’sının
76 spor yaparak, %15,6’sının tiyatro, sinema veya konsere giderek, %13,4’ünün kahvehane vb. yerlerde, %9,5’inin müzik aleti çalarak, %7,7’sinin el sanatları ile uğraşarak, %7,5’inin bar, türkü bar veya disko bar gibi mekânlara giderek, %4,5’inin resim yaparak ve %3,6’sının gezerek değerlendirdiği tespit edilmiştir. Kocadaş ve diğerleri’ne (2010: 55) göre, Türkiye’de gençler serbest zamanlarını genellikle internet kafeler, kahvehaneler, bilardo salonları ve birahanelere giderek değerlendirmektedirler.
Ülkemizde gençlik ile ilgili mevcut yasal düzenlemelerde göze çarpan temel iki unsur bulunmaktadır. Bu unsurların birincisi Anayasa’dan başlayarak ilgili politika belgelerinde gençlerin korunması gereken bir nüfus grubu olduğunun belirtilmesi, diğer unsur ise gençlerin serbest zamanlarının değerlendirilmesi sorununun çözümlenmesidir (Acar, 2008: 7). Ülkemizde gençlerin özellikle eğitim gördükleri ortamlarda serbest zaman etkinliklerine katılma konusunda bazı sıkıntılar yaşadıkları bilinmektedir. Bunun temelinde ülkemizde eğitim kurumlarının bulunduğu ortamların serbest zaman etkinliklerine uygun dizayn edilmemesinin yattığı belirtilmektedir.
Hâlbuki birçok ülkede özellikle üniversite gençliğinin serbest zaman faaliyetlerinde bulunmaları için kampüslerin serbest zaman faaliyetlerine uygun tasarlandığı bilinmektedir (Şahin ve diğerleri, 2009: 63). Bu kapsamda ülkemizde gençlerin serbest zaman etkinliklerine katılım sorunlarının en aza indirilmesi için öncelikli olarak gençlere yönelik serbest zaman etkinlik alanlarının oluşturulması gerektiği söylenebilir. Bunun yanında gençlerin serbest zamanlarını en iyi şekilde değerlendirmeleri için bazı politikalar geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye’de bu konu ile ilgili temel politikaları geliştirmeyi amaçlayan Gençlik ve Spor Bakanlığı, yapmış olduğu proje ve ürettiği politikalarla gençlerde serbest zaman kullanımı ile ilgili şu hedeflere ulaşmayı amaçlamaktadır;
● Gençlerin kolayca ulaşabilecekleri ve serbest zaman etkinliklerinde yararlanabilecekleri merkezler ve tesisler yapmak,
● Mevcut gençlik merkezlerinin imkânlarını geliştirmek ve merkezlere katılan gençlerin sayısını arttırmaya yönelik çalışmalar yapmak,
● Gençlik merkezlerinin bulunmadığı kırsal kesimlerde kamu kuruluşlarının da yardımını alarak gençlere yönelik serbest zaman etkinlikleri düzenlemek,
● Gençler arasında serbest zaman etkinliği olarak spora katılımın arttırılması amacıyla spor tesislerinin sayısını arttırmak (Gençlik ve Spor Bakanlığı, 2013a: 36).
77 Gençlerde serbest zaman kullanımı sosyolojik açıdan birçok unsur ile yakından ilişkilidir. Dünyanın birçok ülkesinde suçun yoğun olduğu bölgelerde, suç oranlarını en aza indirmek, bunun yanında çocuk ve gençlik suçluluğunu önlemek için rekreasyonun bir tampon olarak kullanıldığı, yapılan düzenlemelerde oldukça iyi sonuçlar alındığı ve gençlerin suç oranında %90’lara varan iyileşmeler görüldüğü tespit edilmiştir (Yaman ve Arslan, 2009: 445). Bu bulgular ışığında gençlerde serbest zaman kullanımının en iyi şekilde yönetilmesi adına bazı önlemlerin alınması oldukça önemlidir. Gür ve diğerleri (2012: 127-128) tarafından yapılan araştırmada, gençlerde serbest zaman kullanımının düzenlenmesine yönelik olarak şu önerilerde bulunulmuştur;
Gençlerin kullanımına açılan gençlik merkezlerinin daha cazip hale getirilmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Çünkü yapılan araştırma bulguları gençlerin genellikle pasif serbest zaman etkinliklerine yöneldiklerini göstermektedir.
Ülkemizdeki gençlerin yerli dizi izleme oranlarının oldukça yüksek olduğu bilinmektedir. Bu kapsamda yerli dizilerde gençlerin örnek alabilecekleri rol modellere yer verilmesi önemli bir konudur. Bu amaçla GSB tarafından gençlere örnek teşkil edecek yerli dizilerin desteklenmesi için gerekli tedbirler alınabilir. Benzer şekilde gençlerin serbest zaman alışkanlıklarını yönlendirmek için kamu spotları hazırlanabilir.
Gençlerin televizyon karşısında geçirdikleri uzun süreler göz önünde bulundurulduğu zaman, gençlerin daha fazla dikkatlerini çekecek belgesellere yer verilmesi için gerekli düzenlemeler yapılabilir. Bunun yanında ülkemizde gençlerin gazete okuma oranlarının düşük olduğu bilinmektedir. Gençlerin gazete okuma oranlarının arttırılması için gazete içeriklerinin gençleri etkileyecek şekilde düzenlenmesi faydalı olabilir. Benzer şekilde gençlerin düşük olan dergi okuma oranlarının arttırılması için dergi içeriklerinin gençlere göre düzenlenmesi önemli bir husustur.
Gençlerin serbest zamanlarında kitap okuma alışkanlıklarını geliştirmek için mevcut kütüphane sistemlerinin ve elektronik kitap imkânlarının gözden geçirilmesi, bu konularda gerekli düzenlemelerin yapılması önemlidir (Gür ve diğerleri, 2012: 127-128).
Ülkemizde yapılan bir araştırmada, gençlerin Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından yürütülen gençlik değişim programları hakkındaki bilgi düzeyleri ele alınmıştır. 15-29 yaş grubunda bulunan gençler üzerinde yapılan bu araştırmada,
78 gençlerin sadece %19,1’inin gençlik değişim programlarından haberdar oldukları, ancak bu programlara katılmadıkları, %2’sinin haberi olduğu ve programlara katıldıkları, %78,9’unun ise böyle bir değişim programından haberdar olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır (Gür ve diğerleri, 2012: 102).