Ahlaki Değerler

Değer ve ahlâk kavramları psikoloji biliminde genellikle ayrı ayrı incelenmekte olup, aslında söz konusu iki kavram arasında anlamsal bir yakınlık bulunduğu belirtilmektedir. Hatta bu iki kavramın birbiri ile bütünleştiğine dair bir algı

GENÇLER

YOL AYRIMI Yüksek Eğitim Üniversite Öğrencisi Erkek Çalışan

Düşük Eğitim Kadın

Çalışmayan

Modern

Geleneksel

Konvansiyonel Olmayan

Katılım Konvansiyonel

Katılım

Katılım Yok

82 oluşmuştur. Bu nedenle insanların değer yargılarının gelişiminde ahlaki gelişim özelliklerinin de önemli bir katkısı bulunmaktadır (Çalışkur, 2010: 26).

Değer kavramı ile yakın ilişki içerisinde bulunan kavramların başında ahlâk gelmektedir. Çünkü ahlâk olgusu, din ile değer bileşkesinde yer alan bir olgudur (Aydın, 2011: 45; Aydın, 2010: 38). Ayrıca ahlaki değerler, diğer tüm değerler arasında lokomotif görevi görmektedir. Diğer değerler ahlaki değerler ile çeliştiği zaman sahip oldukları özelliklerden uzaklaşırlar ve anlam ifade etmezler. Dolayısıyla diğer değerleri erdem çizgisine çeken ve burada durmasını sağlayan unsur ahlâktır (Uysal, 2003: 64).

Gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkelerde küreselleşmeye bağlı olarak bazı teknolojik ve toplumsal değişimler gözlenmektedir. Söz konusu değişimlerden en fazla etkilenen grupların içerisinde gençler yer almaktadır. Çünkü bir ülkenin gençliği ahlaki değer ve tutumları ile bir toplumun geleceğinin aynası konumundadır (Aydoğan, 2008: 107).

Gençler üzerinde yapılan araştırmalarda gençlerde sıklıkla görülen sabırsız olma, saygısızlığa saygısızlık ile cevap verme, duygu kontrol bozuklukları, kötü davranışları kontrol altına alamama ve hakaret içeren sözler kullanma gibi davranışların olumsuz ahlaki değerler olduğu belirtilmiştir. Çünkü söz konusu olumsuz davranışların ahlaki problemler kapsamında değerlendirildiği ifade edilmiştir (Çekin, 2013: 1043). Gençlerde ahlaki değer problemleri olarak görülen bu davranışlar, günümüzde gençlerde sıklıkla görülen diğer davranış problemlerinin de ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Özellikle gençler arasında sıklıkla görülen cinsellik, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı, şiddet ve cinayet eğilimleri, ruhsal bunalımlar ve intihar eğilimi gibi olgular gençlerdeki ahlaki değer eksikliğine paralel olarak ortaya çıkmaktadır (Turan, 2013: 271).

Ahlaki özelliklerin gelişimi, kişinin küçük yaşlardan başlayarak toplumun gözünde beğenilen ve kabul edilen doğru davranışları yapmasıdır (Çınar, 2013: 226).

12-14 yaşından itibaren ergenlik dönemine giren bireyler, yetişkin bireylerin düşünce yapısına sahip olabilecek yeterlilikte mantıklı karar verebilecek beyin yapısına sahip olurlar. Ergenlik ve gençlik dönemlerindeki bireyler, hem toplum hayatı içerisinde neler yapabilecekleri hem de toplumun yeniden düzenlemesi için neler yapılması gerektiği hakkında fikir üretmeye başlayabilirler. Ergenlik döneminin ilerleyen yıllarında gençlerin ahlaki değer algıları üzerinde bazı gelişmeler meydana gelmektedir. Genellikle ahlaki eylemlerin yapılması büyük bir zorunluluk halini

83 almakta ve ahlaki davranışlarda bulunmanın kişisel dürüstlükle ilişkili olduğu varsayılmaktadır. Gençler ahlaki konulara fazla kafa yormakla beraber, çocuklar kadar duygusal yoğunluk yaşamamaktadırlar. Ancak ilerleyen dönemlerde gençlerin ahlaki anlayışları motivasyona dayalı bir güç kazanmaktadır. Bu durum gençlerin ahlaki açıdan toplumda gördükleri bazı bozuk davranışları değiştirme veya düzeltme istemelerine neden olmaktadır (Hökelekli, 2011: 176-177). Ayrıca gençler ahlaki değerlerin toplumsal açıdan ne gibi faydaları olduğunun büyük oranda bilincinde olan bireylerdir. Gençler üzerinde yapılan bir araştırmada, gençlerin yaklaşık olarak

%40,2’sinin toplumu ayakta tutan temel değerlerin başında ahlaki değerlerin geldiğini düşündükleri tespit edilmiştir (Avcı, 2007: 137).

Gençlerin ahlaki değer algılarının oluşma ve gelişme süreçlerinde ailenin büyük bir rolü bulunmaktadır. Ailelerin çocuklarını hangi durumlarda ödüllendirdikleri veya cezalandırdıkları çocukların ahlaki muhakeme yeteneğini etkilemektedir. Ayrıca ebeveynlerin çocuk yetiştirme tarzları ve tutumları da çocuklarda ahlaki gelişim üzerinde etkili olan bir unsurdur (Cesur ve Kuyel, 2009: 65-80). Anne babanın dindarlık düzeyinin de çocuklarda ahlaki gelişim açısından önemli bir unsur olduğu yapılan araştırma bulguları ile desteklenmiştir (Acuner, 2005: 265).

Aile eğitimi ve tutumunun yanında, gençlerin sahip oldukları ahlaki değerleri etkileyen birçok unsur bulunmaktadır. Kültürler arası bazı farklılıklar, gençlerin ahlaki değerlerini önemli ölçüde etkileyen unsurların başında gelmektedir. Türk, Rus ve Tatar gençleri üzerinde yapılan bir araştırmada, gençlere “Ahlâklı bir birey olarak düşünülmeniz ve dini emirlere göre yaşamak sizin için ne kadar önemlidir?” sorusu yöneltilmiştir. Araştırmanın sonunda gençlerin “ahlâklı olmak benim için önemlidir, dini değerler benim için önemlidir, saygılı davranmak benim için önemlidir, dini emirlere göre yaşamak benim için önemlidir” görüşlerine katılma düzeylerinin uyruklarına göre bazı farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir (Aydoğan, 2008: 114).

Cinsiyet değişkeninin de ahlaki değer, tutum ve olgunluk üzerinde bazı etkileri olduğu bilinmektedir.

Literatürde yer alan çalışmalarda, gençlerin ahlaki değer algılarının ve ahlaki olgunluk düzeylerinin kadın ve erkeklerde bazı farklılıklar gösterdiği rapor edilmiştir (Çekin, 2013: 1041; Kaya ve Aydın, 2011: 16). Şengün (2007) tarafından yapılan araştırmada, gençlerde ahlaki değer gelişimini ve ahlâk davranışlarını etkileyen unsurların başında kitle iletişim araçları, din, arkadaş ve akran çevresi, çevresel ve

84 kalıtımsal unsurlar, okul ve aile eğitimi, ekonomik özellikler ve kültürel unsurların geldiği belirtilmiştir.

Literatürde yer alan bu bilgiler ışığında, gençlerde ahlaki değerlerin oluşmasını ve gelişmesini etkileyen birçok değişken olduğu söylenebilir. Ahlaki değer gelişimini etkileyen unsurlardan bir diğeri ise bilişsel gelişim dönemleridir. Söz gelimi bir genç ile bir çocuğun veya yetişkin bir bireyin ahlâk anlayışı aynı değildir. Ahlaki değerler hakkında neyin doğru neyin yanlışı olduğunu anlayabilme yeteneği çocukluktan yetişkinliğe kadar gelişim gösteren bir süreçtir (Clouse, 2000: 1).

Ahlaki gelişim açısından ele alındığı zaman çocukluk yıllarında verilecek olan eğitim, çocuğun gelecek yaşantısında dine karşı tutum ve davranışlarının belirlenmesinde büyük bir öneme sahiptir. Dolayısıyla verilecek olan eğitimin yanlış veya eksik olması çocuğun ahlaki gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir (Turan, 2010: 172). Spencer’a göre, eğitime yeterli düzeyde önem verilmemesi çocukların ve gençlerin ahlaki iradelerinin düşük düzeyde kalmasına neden olmaktadır (Spencer, 2013: 100). Eğitim ortamı içerisinde gençlerin ahlaki değer gelişimlerini destekleyen en önemli ders, din kültürü ve ahlak bilgisi dersidir. Ülkemizde din kültürü ve ahlak bilgisi derslerinin gençlerin ahlaki gelişimleri açısından önemli görüldüğü belirtilmektedir (Kaya, 2007). Bunun yanında, yapılan çalışmalarda gençlerde ahlak gelişiminin desteklenmesi için öğretimin her kademesinde ahlak eğitimine önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Ayrıca ders müfredatlarının çok fazla bilgi öğretmekten ziyade, ahlaklı gençler yetiştirmek için düzenlenmesi (Aydoğan, 2008:

117-118) ve verilecek ahlak eğitiminin çocukların tüm bilişsel, duyuşsal ve iradi özelliklerine uygun olması gerektiği vurgulanmaktadır. Ahlaki değerlere ek olarak, çocuklarda ve gençlerde diğer insani değer algılarının da geliştirilmesinde eğitimin önemli olduğu bilinmektedir (Dilmaç, 2012: 5).