4. BULGULAR
4.2 Sera Denemesi
4.2.6 Sera koşullarında nohut çeşitlerinin azot, fosfor, potasyum ve sodyum
olmayan antioksidan aktivitesi ortalama 90.45 mmol kg-1 KA iken, kuru koşullarda bu değer 120.69 mmol kg-1 KA’a yükselmiştir. Ayrıca, Küsmen ve İzmir-92 çeşitlerinin kuru koşullarda enzimatik olmayan antioksidan aktivitesindeki artış diğerlerine göre daha yüksek bulunmuştur.
2008 yılı sera denemesinde nohut çeşitlerinin enzimatik olmayan antioksidan aktivitesi üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.05). Gerek sulu gerekse kuru koşullarda çeşitlerin enzimatik olmayan antioksidan aktivitesi arasında farklılıklar görülmüştür (Şekil 4.15 ve Ek 1.7). Bütün çeşitlerin enzimatik olmayan antioksidan aktivitesi sulu koşullara göre kuru koşullarda önemli oranda artmıştır. Er-99 ve Canıtez-87 çeşitlerinin enzimatik olmayan antioksidan aktivitesinde kuraklığın etkisiyle oluşan artışın diğer çeşitlere göre yüksek olduğu belirlenmiştir.
Küsmen, Gökçe, Sarı, Uzunlu-99 ve ILC-195 çeşitlerinin kuru koşullarda enzimatik olmayan antioksidan aktivitesindeki artışlar ise daha düşük olmuştur. Buna karşılık kuraklık stresi nedeniyle enzimatik olmayan antioksidan aktivitesinde en düşük oranda artış sergileyen çeşitlerin sırasıyla Aydın-92, Menemen-92, İzmir-92 ve Akçin olduğu görülmüştür.
4.2.6 Sera koşullarında nohut çeşitlerinin azot, fosfor, potasyum ve sodyum
2007 yılı sera denemesinde, sulu koşullara göre kuru koşullarda yetiştirilen ILC-195 çeşidinin N konsantrasyonundaki artışın diğer çeşitlerle karşılaştırıldığında oldukça düşük olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte sulu koşullar göre kuru koşullarda yetiştirilen Akçin, Küsmen, Gökçe, Sarı, Uzunlu-99, Er-99, İzmir-92 ve Aydın-92 çeşitlerinin N konsantrasyonundaki artışın oranı nispeten daha yüksek olmuştur.
Canıtez-87 ve Menemen-92 çeşitlerinin N konsantrasyonu ise en yüksek düzeyde artış göstermiştir.
0 10 20 30 40 50 60
N Konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0 5 10 15 20 25
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
N Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.16 2007 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin azot (N) konsantrasyonları ve alımları
Aynı yıl kuraklık uygulaması, tüm çeşitlerin N konsantrasyonunda artışa sebep olmasına karşın, çeşitlerin N alımları değerlendirildiğinde bütün çeşitlerin N alımlarının
kuraklık uygulaması sonucu azaldığı görülmüştür (p<0.01) (Şekil 4.16 ve Ek 1.9). 2007 yılında nohut çeşitlerinin N alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi istatistiksel açıdan önemli bulunmamıştır. Sulu koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin N alımları ortalama 18.38 mg bitki-1 iken, kuru koşullarda bu değer 11.09 mg bitki-1’ye düşmüştür. Özellikle kuru koşullarda Sarı ve Uzunlu-99 çeşitlerinin N alımlarındaki azalmanın diğer çeşitlere göre daha düşük olduğu görülmüştür.
0 5 10 15 20 25 30 35 40
N Konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
N Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.17 2008 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin azot (N) konsantrasyonları ve alımları
2008 yılında yürütülen sera denemesinde de çeşitlerin N konsantrasyonu üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.01). İlk yılda olduğu gibi gerek sulu gerek kuru koşullarda çeşitlerin N konsantrasyonları arasında farklılıklar
görülmüştür (Şekil 4.17 ve Ek 1.10). Kuraklığın etkisiyle bütün çeşitlerin N konsantrasyonunda artış olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte 2007 yılına göre 2008 yılında kuraklığa bağlı olarak çeşitlerin N konsantrasyonundaki artışın daha düşük olduğu bulunmuştur. 2008 yılı sera denemesinde nohut çeşitlerinin N konsantrasyonlarında oluşan farklılıklar incelendiğinde; sulu koşullara göre kuru koşullarda yetiştirilen Gökçe, Aydın-92, Menemen-92 ve İzmir-92 çeşitlerinde N konsantrasyonunun diğer çeşitlere oranla daha fazla arttığı belirlenmiştir. Bu çeşitlere göre Akçin, Küsmen, Canıtez ve Sarı çeşitlerinin sulu koşullara göre kuru koşullardaki artışlarının daha düşük olduğu görülmüştür. Kuru koşullarda N konsantrasyonu bakımından en düşük oranda artış ise Uzunlu-99, Er-99 ve ILC-195 çeşitlerinde belirlenmiştir.
İlk yılda yürütülen sera denemesinden farklı olarak 2008 yılında nohut çeşitlerinin N alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.01).
Gerek sulu gerekse kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin N alımları arasında farklılıklar görülmüştür (Şekil 4.17 ve Ek 1.11). Gökçe çeşidi dışında kuraklığa bağlı olarak bütün çeşitlerin N alımlarında önemli oranda azalmalar olduğu belirlenmiştir.
İzmir-92 ve ILC-195 çeşitlerinin N alımları diğer çeşitlere oranla daha fazla azalmıştır.
Bununla birlikte Akçin, Küsmen, Canıtez-87, Sarı, Uzunlu-99 ve Aydın-92 çeşitlerinin yukarıda bahsi geçen çeşitlere göre kuraklığın etkisiyle N alımlarındaki azalmalar daha düşük olmuştur. Bunun yanı sıra Er-99 ve Menemen-92 çeşitlerinin kuru koşullarda N alımlarındaki azalmalar ise tüm çeşitler arasında en düşük oranda gerçekleşmiştir.
Sera denemelerinde yetiştirilen çeşitlerin P konsantrasyonları incelendiğinde; 2007 yılında çeşitlerin P konsantrasyonu üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.01). Fosfor konsantrasyonları bakımından sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen çeşitler arasında farklılıklar görülmüştür (Şekil 4.18 ve Ek 1.8).
Kuraklık uygulaması Aydın-92 hariç bütün çeşitlerin P konsantrasyonunu önemli düzeyde artırmıştır. Kuraklığın etkisiyle sırasıyla Küsmen, Menemen-92 ve Canıtez-87 çeşitlerinin P konsantrasyonundaki artışın diğer çeşitlere göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu çeşitleri sırasıyla Sarı, Uzunlu-99, Gökçe, Er-99 ve İzmir-92 çeşitlerinin izlediği görülmüştür. ILC-195 ve Akçin çeşitlerinin P konsantrasyonundaki
artış oranı ise diğer çeşitlerle karşılaştırıldığında çok daha düşük olmuştur.
2007 yılı sera denemesinde, nohut çeşitlerinin P alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmamıştır. Dolayısı ile sulu ve kuru koşullarda P alımı bakımından çeşitler arasında bazı farklılıklar görülmesine rağmen bütün çeşitlerin P alımları kuru koşullarda önemli oranda azalmıştır (p<0.01) (Şekil 4.19 ve Ek 1.9).
Sulu koşullarda yetiştirilen çeşitlerin P alımları ortalama 1.62 mg bitki-1 iken, bu değer kuru koşullarda 0.71 mg bitki-1’ye düşmüştür.
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0
P konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
P Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.18 2007 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin fosfor (P) konsantrasyonları ve alımları
2008 yılında yürütülen sera denemesinde de çeşitlerin P konsantrasyonu üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.05). Gerek sulu gerekse kuru koşullarda P konsantrasyonları bakımından Akçin, Canıtez-87, Sarı, Uzunlu-99, Er-99 ve Aydın-92 dışında diğer çeşitler arasında oluşan farklılıkların istatistiksel açıdan önemli olduğu belirlenmiştir (Şekil 4.19 ve Ek 1.10). Kuraklık nedeniyle çeşitlerin P konsantrasyonunda meydana gelen değişimler ele alındığında;
Küsmen, Gökçe, Menemen-92 ve İzmir-92 çeşitlerinin P konsantrasyonunun sulu koşullara göre kuru koşullarda önemli oranda arttığı, buna karşılık ILC-195 çeşidinde ise P konsantrasyonunun önemli düzeyde azaldığı belirlenmiştir.
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5
P Konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
P Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.19 2008 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin fosfor (P) konsantrasyonları ve alımları
2007 yılından farklı olarak 2008 yılında nohut çeşitlerinin P alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyon etkisinin önemli olduğu belirlenmiştir (p<0.05). P alımları bakımından çeşitler arasında sulu ve kuru koşullarda farklılıklar olduğu görülmüştür (Şekil 4.19 ve Ek 1.11). Sulu koşullara göre kuru koşullarda bütün çeşitlerin P alımları önemli oranda azalmıştır. Çeşitlerin P alımlarındaki bu azalmalar incelendiğinde;
kuraklık uygulaması sonucu Uzunlu-99, ILC-195, İzmir-92 ve Aydın-92 çeşitlerinde P alımlarının diğer çeşitlere oranla daha fazla azaldığı belirlenmiştir. Akçin, Küsmen, Canıtez-87, Sarı ve Er-99 çeşitlerinin kuru koşullarda P alımlarındaki azalmanın oranı ise yukarıda bahsi geçen çeşitlere göre daha düşük olmuştur. Bunun yanı sıra sulu koşullara göre kuru koşullarda yetiştirilen çeşitler arasında Gökçe ve Menemen-92 çeşitlerinin P alımlarındaki azalmanın oranı en düşük düzeyde gerçeklemiştir.
Her iki yılın sera denemelerinde de nohut çeşitlerinin K konsantrasyonu üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli olmuştur (p<0.01). Gerek sulu gerekse kuru koşullarda çeşitlerin K konsantrasyonları arasında her iki yılda da farklılıklar görülmüştür (Şekil 4.20 ve 4.21, Ek 1.8 ve 1.9). 2007 yılında yürütülen sera denemesinde Akçin, Küsmen, Canıtez-87, ILC-195, Menemen-92 ve İzmir-92 çeşitlerinin sulu koşullara göre kuru koşullarda K konsantrasyonları arasında oluşan farklılıkların önemli olmadığı; buna karşılık kuraklık uygulaması sonucu Gökçe ve Er-99 çeşitlerinin K konsantrasyonunda önemli oranda artış olduğu; Sarı, Uzunlu-Er-99 ve Aydın-92 çeşitlerinde ise K konsantrasyonunun ise önemli oranda azaldığı belirlenmiştir.
2008 yılında, sulu koşullara göre kuru koşullarda Akçin, Küsmen ve Er-99 çeşitleri dışında diğer çeşitlerin K konsantrasyonları arasında oluşan farklılıkların önemli olduğu bulunmuştur. Bununla birlikte kuraklık uygulaması Gökçe, Menemen-92 ve İzmir-92 çeşitlerinin K konsantrasyonlarını artırırken Canıtez-87, Sarı, Uzunlu-99, ILC-195 ve Aydın-92 çeşitlerinde K konsantrasyonlarının önemli düzeyde azalmasına sebep olmuştur.
Çeşitlerin K alımları incelendiğinde; 2007 yılı sera denemesinde nohut çeşitlerinin K alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmamıştır. Bütün
çeşitlerin ortalama K alımları kuraklık uygulaması nedeniyle önemli oranda azalmıştır (p<0.01) (Şekil 1.20 ve Ek 1.9). Sulu koşullarda çeşitlerin K alımı ortalama 23.70 mg bitki-1 iken, kuru koşullarda bu değer 5.77 mg bitki-1’ye düşmüştür.
0 5 10 15 20 25 30
K Konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0 5 10 15 20 25 30
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
K Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.20 2007 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin potasyum (K) konsantrasyonları ve alımları
2008 yılında yürütülen sera denemesinde ise nohut çeşitlerinin K alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.01). Gerek sulu gerekse kuru koşullarda çeşitlerin K alımları arasında önemli farklılıklar görülmüştür (Şekil 4.21 ve Ek 1.11). Kuraklığın etkisiyle bütün çeşitlerin K alımları önemli oranda azalmıştır. Kuraklığın etkisiyle K alımında en yüksek oranda azalma Canıtez-87, Uzunlu-99, ILC-195, İzmir-92 ve Aydın-92 çeşitlerinde belirlenmiştir. Bu çeşitlere göre
Akçin, Küsmen ve Sarı çeşitlerinin kuru koşullarda K alımlarındaki azalma nispeten düşük olmuştur. Gökçe, Er-99 ve Menemen-92 çeşitlerinde K alımının kuru koşullarda yetiştirilen diğer çeşitlere göre çok daha düşük oranda azaldığı belirlenmiştir.
0 5 10 15 20 25 30 35 40
K Konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0 10 20 30 40 50 60 70
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
K Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.21 2008 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin potasyum (K) konsantrasyonları ve alımları
Yıllara bağlı olarak nohut çeşitlerinin Na konsantrasyonları farklılıklar göstermiştir. İlk yıl yürütülen sera denemesinde nohut çeşitlerinin sodyum (Na) konsantrasyonu üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.05). Canıtez-87, Gökçe, Sarı ve Uzunlu-99 çeşitleri dışında diğer çeşitlerin sulu ve kuru koşullarda Na konsantrasyonları arasında oluşan farklılıkların önemli olmadığı belirlenmiştir (Şekil 4.22 ve Ek 1.8). Kuraklık uygulaması Akçin ve Menemen-92 çeşitlerinde Na
konsantrasyonunun azalmasına sebep olmuştur. Buna karşılık kuraklık nedeniyle Küsmen, Er-99, ILC-195, İzmir-92 ve Aydın-92 çeşitlerinin Na konsantrasyonunda önemli oranda artış olduğu belirlenmiştir.
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5
Na Konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
Na Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.22 2007 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin sodyum (Na) konsantrasyonları ve alımları
2008 yılında ise 2007 yılından farklı olarak nohut çeşitlerinin Na konsantrasyonları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmamıştır. Buna ilave olarak kuraklık uygulamasının da nohut çeşitlerinin Na konsantrasyonları üzerine önemli bir etkisinin olmadığı görülmüştür (Ek 1.10).
Sera denemelerinde yetiştirilen çeşitlerin Na alımları incelendiğinde yıllar arasında
farklılıklar olduğu görülmüştür. 2007 yılı sera denemesinde nohut çeşitlerinin Na alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.01).
Sulu koşullara göre kuru koşullarda bütün çeşitlerin Na alımları önemli düzeyde azalmıştır (Şekil 4.22 ve Ek 1.9). Akçin, Menemen-92 ve Sarı çeşitlerinin sulu koşullara göre kuru koşullardaki Na alımlarındaki azalmaların diğer çeşitlere oranla oldukça yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu çeşitleri sırasıyla Aydın-92, Er-99, Canıtez-87, Uzunlu-99 ve Gökçe izlemiştir. Bununla birlikte Küsmen, ILC-195 ve İzmir-92 çeşitlerinin Na alımlarındaki azalmanın oranı kurak koşullarda diğer çeşitlerle karşılaştırıldığında çok daha düşük olmuştur.
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5
Na Konsantrasyonu, g kg-1
Sulu Kuru
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5
Akçin Küsmen Canıtez-87 Gökçe Sarı Uzunlu-99 Er-99 ILC-195 Menemen-92 İzmir-92 Aydın-92
Na Alımı, mg bitki-1
Şekil 4.23 2008 yılı sera denemesinde sulu ve kuru koşullarda yetiştirilen nohut çeşitlerinin sodyum (Na) konsantrasyonları ve alımları
2008 yılı sera denemesinde bir önceki yıldan farklı olarak çeşitlerin Na alımları üzerine uygulama x çeşit interaksiyonunun etkisi önemli bulunmuştur (p<0.05). Kuraklığın etkisiyle Menemen-92 hariç tüm çeşitlerin Na alımlarının önemli oranda azaldığı belirlenmiştir (Şekil 4.23 ve Ek 1.11). Buna ilave olarak kurak koşullarda Akçin, Küsmen ve Canıtez-87 çeşitlerinin Na alımlarındaki azalmanın diğer çeşitlere göre daha düşük olduğu görülmüştür.
4.2.7 Sera koşullarında nohut çeşitlerinin kalsiyum, magnezyum ve bor