Kümelenmeler bazen kendiliğinden ortaya çıkabilmekte, bazen de bir politika aracı olarak bilinçli bir şekilde kümelenme oluşumları desteklenmektedir. Kümelenmelerin oluşmasında etkili olan mekansal dinamikler yoğunlaşma, uzmanlaşma ve yığılma olarak ele alınabilir. Yoğunlaşma belirli bir alanda yer alan bir sektörün mekansal dağılımıdır. Uzmanlaşma bir sektörün resmi ve gayri resmi bağlantıları sayesinde sektörel yapılanmanın çekirdek yetenekleri doğrultusunda büyümesi ve geliişmesidir. Yığılma ise firmalar arasındaki bilgi yayılımı, destekleyici sektörlerin özelleşmiş ürünlerine veya hizmetlerine erişim ve nitelikli ve uzman işgücünün mekansal olarak yoğunlaşması gibi dışsallıkların etkisinde oluşmaktadır (Crawley ve Pickernell, 2012).
30
Diğer yandan teknolojik ve mekansal rekabetçilik faktörleri de bir araya gelerek kümelenmelerin oluşmasında etkili olabilmektedir. Genellikle yeni kümelenmeler mekansal olarak şansa dayalı olarak ortaya çıkarlar. Mevcut kümelenmelerin devamında bir kümelenme var olan mekansal yapının kırılması ile oluşturulabilir. Bu kırılma talepteki artışla, bölgesel koşulların değişmesi ile veya teknolojik değişmeler ile gerçekleşir. Özellikle teknolojik kümelenmeler ya yeni teknolojilere veya teknolojik dönüşümlere olan ihtiyaç nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Yeni teknolojilerin ortaya çıkması birden fazla teknolojik form yaratır. Bu teknoloji alternatiflerinden sadece biri baskın olabilir. Yeni kümelenmelerin başlangıç formu da bu teknolojilerin rekabeti ile şekillenir. Asimetrik bilginin ve heterojen firmaların olduğu bu belirsiz ortamda firmalar birbirleri ile etkileşime geçerler. Yeni teknolojinin ortaya çıktığı yeni mekansal koşullar ile başlangıçta belirlenen bölgesel koşullar arasındaki farklılıklar mekansal bir belirsizlik yaratır. Sektörel kümelenmeler yeni teknolojinin ihtiyaç duyduğu ortam koşullarını sağlamadığı halde ilk başta belirlenen üretim koşullarına bağlı olan bir üretim çevresinde kilitlenme yaşabilir. Böyle bir kilitlenme durumu için mekandan bağımsız olmak anlamına gelen Konumsal Fırsat Penceresine başvurularak firmaların yeni teknolojik alanlara girişi önündeki eski koşullara bağlı olma engelini ortadan kaldırmışlardır. Bu yüzden bölgeler arasında bir rekabet başlamıştır. Bu açıdan bakıldığında, yerel çevre statik bir seçim mekanizması değildir. Aktörlerin yaratıcılıklarına ve mekânsal kapasiteye bağlı olarak ortaya çıkan bu mekânsal belirsizliği ortadan kaldırmak için çevre dinamik olarak şekillenir. Benzer şekilde bölgesel rekabetin ortadan kalkması durumunda bölge kümelenmeye yeni girişleri teşvik etmede ve kümelenmelerini sağlamakta yetersiz kalacağı için yeni kümelenmeler hiç var olmayacaktır. Bu yüzden bütün bu belirsizlikler nedeniyle birçok bölgesel ve teknolojik rekabetçilik süreçleri birbirine bağımlı hale gelir. Teknolojik kümelenmeler mekânsal olarak bu süreçlerin tek başına evrilmesi aynı zamanda birbiriyle etkileşime girmesine bağlı olarak dinamik bir süreç ile şekillenir (Crespo, 2011).
31
Şekil 56
: Teknolojik Kümelenmelerin Oluşmasını Etkileyen Faktörler
6 Crespo, J. (2011) How Emergence Conditions of Technological Clusters Affect Their Viability?
Theoretical Perspectives on Cluster Life Cycles, European Planning Studies, Volume: 19, Number: 12, p. 2031.
Kümelenmelerin Ortaya Çıkma Hızı Rekabet Süreci
Mekansal Rekabetçilik Faktörleri Mekansal Yapı
Şans
Bilgi Sinyali Yığılma Ekonomisi
Yerel, Jacobi ve Şehir Ekonomisi Oyuncuların Stratejik Davranışları Mekansal Yetenekler
Teknolojik Rekabet Faktörleri Çekirdek Faaliyetler
Şans
Bilgi Sinyalleri Ağ Dışsallıkları
Doğrudan, Dolaylı, Yapay Etkiler Oyuncuların Stratejik Davranışları Öncelik Hakkı, Uyum ve
Tamamlayıcılık
Kümelenmelerin Ortaya Çıkış Mekanizmaları Rastgele Olmayan Ortaya Çıkış Taklitçilik Yönlendirilmiş Ağlar Yönlendirilmemiş Ağlar Heterojen Kümelenme Yapıları Güçlü Bölgesel Dinamikler Kaynakların Rekabet Edebilirlik Düzeyi Yeniden Yerleşme Maliyeti
Kümelenme Dışsallıklarının Büyüklükleri
Güçlü Teknolojik Dinamikler Teknolojilerin Performansları
Değiştirme Maliyetleri Ağ Dışsallıklarının Büyüklüğü
32
Yenilikler mekânsal problemler ve fırsatlara bağlı olarak mekânsal yapılar ve uygulamalar tarafından tetiklenir. Ayrıca tarihleri, avantajları, kısıtları ve kapasiteleri bakımından bölgeler mekânsal farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar kümelenmelerin mekânsal oluşumunda şansın rolü olduğunu gösterir. Fakat Broschma (1997) yeni alanların sadece şansa bağlı olarak ortaya çıkamayacağını yani yeni mekânsal alanların mevcut mekânsal koşullar temelinde inşa edilebileceğini savunur. Şans sadece belirli mekânsal koşullar sağlanabildiğinde ve yeni firmaların bölgeye gelmeleri için belirli koşullar sağlandığında etkili olmaktadır. Teknolojik rekabet olmadığında teknoloji için talep bir kümelenmenin hayatta kalması için yetersiz kalacaktır. Bölge alternatif yerleri değerlendirmeden önce Konumsal Fırsatlar Penceresi’nden yararlanarak yeni mekânsal özelliklerin gerekliliklerini sağlamalıdır. Ayrıca bölgesel dinamikleri bir standarda oturtabilmek için teknolojinin rekabetçilik performansını arttırılabilir. Buna karşılık daha önce oyuncular iyi bir teknolojik dinamik süreç oluşturmalarına rağmen bölgesel süreçler teknoloji için uygun bir ortam yaratamıyorsa yeni oyuncular rastgele bir yerlerde yerleşmeyi tercih ederler dolayısıyla bir kümelenme meydana getiremezler. Güçlü bölgesel dinamikler olmasına rağmen etkili gelişimi teknolojik rekabet gücü zayıf ise bir kümelenme oluşumu tehlikeye girer. Bu durumda iki sonuç ortaya çıkabilir. Birincisinde yerel standartlarda küçük ve yeni bir kümelenme ortaya çıkar ya da güçlü bölgesel dinamikler sayesinde kümelenme başka bir yere kayarak daha ileri teknolojiler uygulamaya çalışır. Son olarak kırılgan bölgesel ve teknolojik dinamiklere sahipse kümelenme ortaya çıkması imkansızdır (Crespo, 2011). Kümelenmeler oluşum, büyüme, olgunluk ve düşüş gibi dört aşamalı bir yaşam döngüsüne sahiptirler. Kümelenmelerin düşüşlerinin sebepleri arasında ürün talebindeki azalmaya rağmen maliyetlerdeki artış, teknolojik değişimler, hükümetlerin uyguladıkları korumacı politikalar, pazar değişiklikleri, mekansal yoğunluğun artması ile rekabetin kızışması bulunmaktadır (Schiele vd., 2012).