SEGBİS Kullanımına Dair Usul Hükümleri

Yönetmeliğin dördüncü bölümü usule ilişkin kısımları ele almıştır. Huzurda bulunarak ifadesi alınacak kişiler için MADDE 9’daki “Kanunların verdiği haklar ve sınırlar çerçevesinde, teknik altyapının bulunduğu her yerde . . . işlemlerin tamamı SEGBİS ile kayda alınır” denmiştir. Sistem mevcutsa Cumhuriyet savcılığı, hakim ve mahkemeler ifade işlemini SEGBİS ile alacaktır.318 _{Dinleme yapacak olan makam, zamanını, dinlenecek kişinin kimlik bilgilerini ve}

dinleme için gereken hazırlıkları kolluk birimine bildirir. İlgili kolluk birimi, yeterli sayıda kolluk personelini hazır bulundurur ve dinlenmesi gereken kişiyi dinlemenin yapılacağı yerde hazır eder. Aksi bir bilgi hakim veya savcı tarafından belirtilmediği sürece dinlenecek kişinin tespiti kolluk

313 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 8.} 314 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 9.}

315 _{11/11/2008 tarihli ve 27051 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Cumhuriyet Başsavcılıkları ve}

Mahkemelerce Alınacak Tanık Koruma Tedbirlerine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik

316 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 10.} 317 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 11.} 318 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 9.}

72

görevlisinin sorumluluğundadır. Görevli, kimlik tespiti tutanağı yazar ve imzalar (MADDE 13).319

Ceza infaz kurumunda bulunanlar (tutuklu veya hükümlüler), ceza infaz kurumu görevlisi eşliğinde dinlenebilecektir. Dinlenecek kişinin kimlik tespiti ceza infaz kurumu görevlisince yapılır ve imzalanır (MADDE14).320 _{Tedavi sürecinde olan kişiler için dinleme hazırlıklarına}

ilişkin bildirim tedavi kurumu yönetimine ve kolluk birimine yapılacaktır, kolluk görevlisi dinleme odasında hazır eder ve dinlenecek kişinin kimlik kontrolü tutanağını kolluk görevlisi imzalayacaktır (MADDE 15).321 _{Yargı çevresi dışında bulunanlar (ilgili yargılama makamının}

görev bölgesi dışında kalanlar) da sistem ile dinlenebilecektir: Dinleme talep eden makam, dinlemek istediği kişilerin adres ve kimlik bilgilerini, varsa isnat olunan suçu ya da olayı ilgili makama bildirerek dinleme talebinde bulunur (MADDE 16).322

SEGBİS’in soruşturma veya kovuşturma evresinde, hakkında yakama emri olan kişileri dinlemede de kullanılabileceği ifade edilmiştir. Yakalanan kişi yetkili hakim veya mahkeme önüne çıkarılmalıdır. Eğer mahkeme önüne çıkarılamıyorsa yakalama işleminin yapıldığı yerin Cumhuriyet başsavcılığı yakalama kararı veren makam ile irtibata geçer, uygun bulunması halinde, yakalanan kişi dinleme için hazır edilir. Yakalamanın yapıldığı yerde SEGBİS sistemi yoksa kişi, sistemin olduğu en yakın yer Cumhuriyet başsavcılığı veya mahkemesine götürülür. Tüm bu işlemler 24 saat içerisinde yapılmalıdır. Şayet yapılamıyorsa yakalanan kişi aynı süre sınırı içinde en yakın sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır; serbest bırakılmadığı takdirde, yetkili hâkim veya mahkemeye en kısa zamanda gönderilmek üzere tutuklanır (MADDE 17). 323

Dinleme usullerine ilişkin diğer hususlar 18, 19 ve 20. maddelerde ifade edilmiştir. Dinleme sırasında savcı veya hakimin bulunması zorunlu değildir, talep eden makamın isteğine bağlıdır (MADDE 18). Dinlemeye ilişkin görüntü ve ses kaydının yapılacağı konusunda ilgili kişilere bilgilendirme yapılır (MADDE 19). Tutanak zorunluluk sebebiyle elektronik sistem dışında tutulmuş ise tutanak taratılarak sisteme yüklenir; taranan belgenin aslı ile aynı olduğuna dair bir belge eklenerek elektronik imza ile imzalanır. Talep eden makama UYAP bilişim sistemi üzerinden gönderilir. Belge asılları mahallinde saklanır (MADDE 20). 324

Yönetmeliğin son bölümünde, SEGBİS, Yargıtay, Bölge Adliye Mahkemeleri dahil kanun yolu makamlarınca ve Ceza Muhakemesi Kanununun (CMK) uygulandığı durumlarda

319 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 13.} 320 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 14.} 321 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 15.} 322 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 16.} 323 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 17.} 324 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 18, 19, 20.}

73

kullanılabilir denmiştir. Kanun yollarına başvurulduğu takdirde ses ve görüntü kayıtları itiraz, istinaf veya temyiz makamına gönderilmelidir (MADDE 22).325

4.1.5. 14.12.2011 Tarihli Adalet Bakanlığı 150 No’lu SEGBİS Genelgesi

Adalet Bakanlığı; 2011 yılının Aralık ayında, SEGBİS hakkında bir genelge çıkartmıştır. Yönetmeliğin sınırlarını çizdiği uygulamayı, ceza muhakemesi yasaları ve uluslararası sözleşmeler gibi mevzuatı oluşturan temel yasal dayanaklar ile ilişkilendirerek ele almıştır. Anayasa’da yargı organlarının görevi olarak belirlenmiş olan “yargılamanın en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması” maddesine vurgu yapılarak SEGBİS teknolojisinin bu görevi yerine getirme amacında olduğu vurgulanmıştır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesi yer alan "makul sürede hâkim önüne çıkarılma" ve 6. maddesinde belirtilen "kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan mahkeme önünde makul sürede yargılanma" haklarının da korunmasını sağlayarak Türkiye’yi bu konudaki hak ihlali tazminatlarından koruyabileceği ifade edilmiştir.326

Genelge, SEGBİS teknolojisinin kullanımını, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun (CMK) 52, 58, 94, 147/1-h, 180, 196 ve 219. maddelerine göre değerlendirir; teknik imkanın ifade alınmasını kolaylaştıracağını, adaleti hızlı ve sağlıklı bir şekilde tesis edeceğini ve “yol tutuklaması uygulamasından” kaynaklanan mağduriyetleri giderebileceğini öne sürer.327

Tanığın dinlenmesi (CMK 52. Madde) sırasında görüntü ve sesler kayda alınabilirdir ve hakimin taktirine bırakılmıştır. Yalnızca iki durumda zorunlu tutulmaktadır: Mağdur çocukların tanıklığında ve duruşmaya getirilmesi mümkün olmayan fakat tanıklığı gerçeklerin ortaya çıkarılması için önemli olan kişilerin tanıklığı alınırken bu kayıt zorunludur ve bu kayıtlar yalnızca ceza muhakemesinde kullanılır.

CMK 58. maddesine göre "hazır bulunanların huzurunda ifade vermek tanık için ağır bir tehlike teşkil edecek ve bu tehlike başka türlü önlenemeyecekse ya da maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından tehlike oluşturacaksa; hâkim, hazır bulunma hakkına sahip bulunanlar olmadan da tanığı dinleyebilir.”

325 _{20 Eylül 2011 tarihli SEGBİS yönetmeliği MADDE 21, 22.}

326 _{150 Nolu SEGBİS genelgesi; 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 141 inci maddesi; Avrupa İnsan}

Hakları Sözleşmesi 5 ve 6. maddeleri.

74

CMK 180. “bilirkişi veya tanığın ifadesi SEGBİS ile dinlenebilmeleri olanağının varlığı hâlinde bu yöntem uygulanarak ifade alınır.”

CMK 147. maddesinin birinci fıkrasının h bendinde “İfade ve sorgu işlemlerinin kaydında, teknik imkânlardan yararlanılır."

CMK 196./2, “sanığın duruşmadan bağışık tutulması”na ilişkin hususları belirler: Burada sanığın duruşmada olmadan ifadesinin (istinabe) alınmasına “alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar” kısıtlaması getirilmiştir. Sanık yargılama konusu sonucu 5 ve üzeri ceza alma ihtimaline sahipse “istinabe” yapılmamalıdır. Bunun dışındaki suçlarla yargılanan sanıkların sorgusu uzaktan yapılabilirdir:

sorgu için belirlenen gün Cumhuriyet savcısı ile sanık ve müdafiine (avukatına) bildirilir. Cumhuriyet savcısı ile müdafiin sorgu sırasında hazır bulunması zorunlu değildir. Sorgusundan önce sanığa, ifadesini esas mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulur. (3) Sorgu tutanağı duruşmada okunur. (4) Yukarıdaki fıkralar içeriğine göre sanığın aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle sorgusunun yapılabilmesi olanağının varlığı hâlinde bu yöntem uygulanarak sorgu yapılır.328

Adalet Bakanlığı Genelgesi, cezası 5 yıl ve üzeri hapis gerektiren suçlarda da herhangi bir kısıtlama getirilmeksizin SEGBİS’in kullanabileceği görüşünü savunmaktadır:

SEGBİS kullanılmak suretiyle ifade alınmasında; asıl mahkemesince bizzat ilgilisine soru yöneltilebilmesi, sanık, tanık, bilirkişi vs. kişiler açısından da yargılamayı yapan mahkeme heyetinin doğrudan görülebilmesi, savunmanın bizzat yapılarak beyanda bulunabilmesi suretiyle yüzyüzelik ilkesinin sağlandığı gözetilerek bu işlemin Kanunun öngördüğü anlamda istinabe olarak değerlendirilemeyeceği ve bu nedenle alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar açısından da kullanılabileceği sonucuna ulaşılmaktadır.329

Bu yoruma dayanak olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin oybirliği ile karar verdiği, Marcello Violav (İtalya) kararı ele alınmıştır. Organize suç örgütü üyeliği ve cinayet suçlarından yargılanan sanığın ifadesi video konferans yöntemi ile alınmıştır. Buradan hareketle, SEGBİS ile yargılamanın istinabe sayılamayacağı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) 6. maddesi olan “adil yargılanma ilkesi”ni ihlal etmeyeceği ifade edilmiştir. Özetle hakim takdirine bırakılmış olsa da teknolojinin varlığı halinde bu teknolojinin kullanılacağı şeklinde örtük anlamlı bir genelge yayınlanmıştır. Teknolojinin varlığı halinde kullanılması gerektiği iması yapılmıştır. SEGBİS ile ifade almanın huzurda bulunma ile bir ve aynı olarak görülen bir idari perspektifle düzenleme yapılmıştır.

328 _{150 Nolu SEGBİS genelgesi} 329 _{150 Nolu SEGBİS genelgesi}

75

4.1.6. Türkiye Barolar Birliği Başkanlığı SEGBİS Yönetmeliğinin Yürütmesinin