3. BÖLÜM: ELEKTRONİK DEVLET VE ADALET
3.4. e-Devlet Nedir?
e-Devlet, vatandaşlara devlet tarafından verilmesi gereken kamu hizmetlerinin elektronik ortamda sunulması, devlet iş ve işlemlerinin elektronik ortamda yürütülmesidir. 2006/22 sayılı Başbakanlık Genelgesi (26255 sayılı Resmî Gazete yayınlanmış), e-Devlet Kapısı’nın kurulması, işletilmesi ve yönetilmesi esaslarını belirlemiştir. 247 Başbakanlık adına (24/3/2006 tarihli ve
2006/10316 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile) Ulaştırma Bakanlığı sorumlu kurum olarak görevlendirilmiştir. e-Devlet Kapısı’nın işleyişi; farklı veri tabanlarının bütünleştirilmesi, ortak standartların belirlenmesi, iş süreçlerinin sadeleştirilmesi, içerik yönetimi ve hukuki dayanakların oluşturulması konusunda Ulaştırma Bakanlığı’nın koordinasyonunda, kurumlarla işbirliği içerisinde Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme A.Ş. tarafından yürütülmektedir.248
2016 yılında Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından hazırlanan “e- Devlet Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” e-Devlet Kapısı tanımına göre:
“e-Devlet Kapısı: e-Devlet hizmetlerinin son kullanıcıya farklı erişim kanallarından tek noktadan bütünleşik olarak sunulduğu ortak elektronik platformu” dur.249 En sade haliyle e-Devlet Kapısı,
elektronik ortamda devlet kurumlarının sunduğu hizmetlerin tümünü tek bir kaynakta gösteren bir websitesi uygulamasıdır.
3.4.1. e-Devlet Hizmetlerinin Sunumuna İlişkin İlkeler
Yönetmelikte, e-Devlet hizmetlerinin ulaştırılmasındaki temel prensipler: Kullanım kolaylığı ve erişilebilirlik, zaman ve maliyet tasarrufu, güvenli iletişim, kesintisiz hizmet temini, altyapı oluşturularak kurumların birlikte çalışması ve bilgi paylaşımı, bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması vb. ilkelere yer verilmiştir. Mahremiyetin sağlanması, veri güvenliğine yönelik uluslararası standartların uygulanması, yalnızca sunulan
247 10 Ağustos 2006 tarihli ve 26255 sayılı Resmi Gazete, “2006/22 numaralı e-Devlet Kapısı’nın Kurulması,
İşletilmesi ve Yönetilmesi hakkında Başbakanlık Genelgesi”,
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/08/20060810-6.htm, Son erişim: 15.03.2019. 248 Türksat websitesi, https://www.turksat.com.tr/bilisim/e-devlet-kapisi, Son erişim: 15.03.2019.
249 3 Eylül 2016 tarihli ve 29820 sayılı Resmi Gazete, “e-Devlet Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelik”, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/09/20160903-2.htm, Son erişim:
55
hizmetin gerektirdiği verilerin kişilerden istenmesi vb. prensipler hizmetlerin verilişinde önemle vurgulanmıştır. Ayrıca teknik açıdan yetkin teknolojilerin kullanılması ve açık standarda dayalı ürün/hizmetlerin tercih edilmesi, proje ve uygulamalarda, herhangi bir teknoloji tercihini öne çıkartmayan ve teknolojik bağımlılık yaratmayan çözümlerin benimsenmesi, ödeme gerektiren hizmetlere ilişkin tahsilatların elektronik ortamdan alınabilmesi vd. öne çıkarılmıştır.250
3.4.2. e-Devlet Hizmeti Veren Kamu Kurum ve Kuruluşların Sorumlulukları
Yönetmelikte elektronik ortamda hizmet sunmak isteyen kamu kurumlarının yükümlülük ve sorumlulukları da detaylı olarak ele alınmıştır. Hizmet sunan kamu kurumu, “üretmiş oldukları verilerin elektronik ortama taşınmasından, doğruluğundan, güncelliğinden, veri bütünlüğü ve güvenliğinin sağlanmasından ve saklanmasından” sorumlu kılınmıştır. Hizmetlerin ulaştırılması sırasında gerekli veri aktarımları kamu kurumlarının aralarında yaptıkları protokollere göre elektronik ortamda paylaşılacaktır. Kurumlar, kullanıcı dostu, güvenli, taleplere cevap verebilir ve kesintisiz bir şekilde hizmetleri sunmakla yükümlüdür. e-Devlet Kapısı üzerinden verilecek her bir hizmette, gerekli olan veri ya da uygulama entegrasyonu için kurumlar, e-Devlet Kapısı İşletmecisi ile Bakanlık adına bir veri paylaşım protokolü imzalarlar. e-Devlet hizmeti sunan kamu kurumları afet ve acil durumlarda sistemlerini güvenli tutacak tedbirleri almaktan sorumludurlar. e-Devlet Kapısı üzerinden kredi kartı, banka kartı, havale, EFT, mobil ödeme gibi yöntemlerle de alacaklarının tahsilatını yapabilecekleri yapıyı kurmalıdırlar.251
3.5. Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP) 252
Elektronik dönüşüm süreçleri genel olarak hız, verim, bürokrasinin azaltılması vb. özellik ve nitelikler ön plana çıkarılarak ele alınmıştır. UYAP bilişim sistemi, adalet personelinin iş yükünün ve yargı giderlerinin azaltılması, dava sürelerinin kısaltılarak hak kayıplarının önüne geçilmesi, adalete erişimin kolaylaştırılması vb. amaçlarla kurulmuştur. Adalet hizmetlerinin aşama aşama elektronik ortama taşınmasını hedefleyerek Ulusal Yargı Ağı Projesi’ni hayata geçirmek üzere sorumlu kurum olan Adalet Bakanlığı ile Havelsan A.Ş. arasında protokoller imzalanmıştır. Proje ile Adalet Bakanlığı’na bağlı merkez ve taşra teşkilatlarının tümünde elektronik adalet hizmeti verecek şekilde bir altyapı kurulmuştur. “e-Dönüşüm Türkiye” ve e- Devlet projelerinin en önemli ayaklarından biri UYAP’tır. Avrupa Birliği ile yürütülen üyelik müzakereleri içerisinde “yargı reformu” bütçelerinden faydalanılarak da sistem inşa edilmiş ve
250 e-Devlet Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Madde 5. 251 e-Devlet Hizmetlerinin Yürütülmesi Yönetmelik Madde 7.
252 UYAP’a dair bilgiler için bknz. UYAP’ın sitesi içinden derleyen S. Nehir Kovar, https://www.uyap.gov.tr/,
56
hala geliştirilmektedir. UYAP sisteminde; sistemi kullanacak kişinin ihtiyacına göre farklı giriş basamakları vardır. Avukat portalı, vatandaş portalı, bilirkişi portalı vb. amaca göre sisteme üyelik ve giriş prosedürü vardır.
3.5.1. UYAP’ın Fiziki Altyapısı ve Birimleri
UYAP’ın Sistem Merkezi ve afet durumlarında devreye girebilecek Acil Durum Merkezi, Türksat A.Ş.’nin Ankara Gölbaşı’ndaki yerleşkesinde, 2009 yılında kurulmuştur. UYAP’ın iletişim hatlarını (karasal ve uydu şebekelerini) kurmak üzere Türksat Uydu Haberleşme ve Kablo TV İşletme A.Ş. ile protokol imzalanmıştır.
UYAP’ın ana bilgisayar üssü (Merkezi Sistem Odası), 70 bin kişiye, Acil Durum Merkezi ise 10.000 kişiye hizmet verebilir şekilde kurulmuştur. Sistemin kurulması ve kesintisiz çalıştırılabilmesi için ana bilgisayarlar (sunucular), jeneratörler, dizüstü ve masaüstü bilgisayarlar, yazıcı ve tarayıcılar vd. donanım cihazları satın alınmıştır. Yoğun data transferini kaldıracak şekilde data hattı ve elektrik hatları çekilerek Yerel Bilgisayar Ağı (LAN) kurulmuştur. Ana bağlantı hatları: Türk Telekom noktadan noktaya Metreoethernet/G.Shdsl/Adsl ve Superonline G.Shdsl/Adsl Mpls-Vpn; yedek bağlantıları ise Türksat Uyduları ve Vodafone 3G bağlantılarından oluşmaktadır.
Adalet Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatı birimleri (savcılıklar, mahkemeler, ceza infaz kurumları, adli tıp birimleri vd.) bilgi otoyollarıyla birbirine bağlanmıştır:
25 adet IBM-ix 670-650 ve 630 sunucularından 6,7 terebytl’lık veri saklama ünitesi, 2 adet kesintisiz güç kaynağı, 1 adet teyp ünitesi ve network cihazlarından oluşan merkez sistem odası kurulmuş ve işletime alınmıştır. . .20.733 Adet masa üstü bilgisayar •9.717 Adet Dizüztü bilgisayar •11.265 Adet Yazıcı •2.800 Adet Dizüstü Bilgisayar yazıcısı (taşınabilir Yazıcı) •418 Renkli yazıcı •5.000 Adet 600 Va’lık Kesintisiz Güç Kaynağı cihazı •2.437 Adet Tarayıcı dağıtımı yapılmıştır. •Adalet Bakanlığı Taşra birimlerinden 87 adet birimi Merkezi kesintisiz güç kaynağı cihazının (10 - 300 kVA büyüklüğünde) kurulumu tamamlanmıştır. 253
UYAP I yazılım uygulamalarına ait ara yüzler web tabanlı olup Oracle developer 6i yazılım geliştirme aracı ve ORACLE 9i veritabanı kullanılarak geliştirilmiştir. UYAP II-C yazılım uygulamalarına ait ara yüzler da UYAP I yazılımında olduğu gibi web tabanlı olup J2EE platformunda IBM Web sphere ile geliştirilmiştir.254
UYAP, elektronik imza kullanılabilecek şekilde yazılmış bir sistemdir. Bu sayede, yasal belgeler elektronik bir şekilde imzalanarak sistem içerisinde iş süreçleri gerçekleştirilebilecektir. Adalet Bakanlığı, Temmuz 2008’den beri birimler arası yapılan resmi yazışmaları elektronik ortamda e-imza kullanarak yapma zorunluluğu getirmiştir. Kanunlarda değişiklikler yapılarak UYAP sisteminin kullanılması zorunlu kılınmış, veri toplayan bir yapıya dönüştürülmesi
253 UYAP kitapçığı, Derleyen Ankara Barosu (2007), http://www.ankarabarosu.org.tr/Siteler/1940- 2010/Kitaplar/pdf/u/uyap7.pdf, S 32. Son erişim: 08.04.2019.
57
hedeflenmiştir. Örneğin 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'na eklenen 38/A maddesinin 1. fıkrasında, “Her türlü ceza muhakemesi işlemlerinde Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) kullanılır. Bu işlemlere ilişkin her türlü veri, bilgi, belge ve karar, UYAP vasıtasıyla işlenir, kaydedilir ve saklanır.” şeklinde düzenleme yapılmıştır. “Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Adli Yargı ilk Derece Ceza Mahkemeleri Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik” ile de aşağıda gösterilen kayıtların UYAP’ta tutulması zorunlu kılınmıştır:
a) İddianamenin değerlendirilmesi kaydı, b) Esas kaydı, c) Duruşma günleri kaydı, ç) Keşif günleri kaydı, d) Uzlaşma kaydı, e) Önödeme kaydı, f) Bilirkişilik kaydı, g) Tercüman kaydı, ğ) SEGBİS kaydı, h) İstinabe kaydı, ı) Karar kaydı, i) İstinaf kaydı, j) Temyiz kaydı, k) İnfaz hâkimliği kaydı, 1) Koruyucu ve destekleyici tedbir kararları kaydı, m) Sorgu kaydı, n)Değişik işler kaydı, o) Muhabere kaydı, ö) Zimmet kaydı255
Yüksek Seçim Kurulu (SEÇSİS) de bu ağın altyapısını kullanmaktadır. Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) de bu ağın altyapısıyla çalışmaktadır.
3.5.2. UYAP Üzerine Yapılan Tez Çalışmaları
Türkiye Ulusal Tez Merkezi’nde, UYAP kelimesi aranarak elde edilen sonuçta, 2010’dan 2017’ye kadar olan süreçte, altı adet yüksek lisans çalışması bulunmaktadır. Bu çalışmaların yarısı kamu yönetimi, iki tanesi bilgi ve belge yönetimi ve bir tanesi de hukuk alanından gelmiştir.256
SEGBİS hakkında veri bankasında görüntülenen herhangi bir tez çalışması yoktur. Konuyu ceza hukuku ve insan hakları hukuku açısından değerlendiren sınırlı sayıda makale bulunmaktadır. İkincil kaynaklar ise basına yansıyan haberler, köşe yazıları ve meclis soru önergeleri vb. değerlendirmelerdir.