I. BÖLÜM
1.5 Seçimler
Türkiye’de birden fazla partinin seçime katıldığı 1946 yılında yapılan genel seçimler ve belediye seçimleri ile Türkiye’de çok partili siyasi hayat test edilmiştir.
82Celal Bayar, Başvekilim Adnan Menderes, Haz: İsmet Bozdağ, I. Baskı, (İstanbul: Baha Matbaası, 1969), 48.
83Ahmet Hamdi Başar, Yaşadığımız Devrin İç Yüzü, (Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1960), 30. 84Toker, Tek Partiden Çok Partiye, 83.
85Stefanos Yerasimos, Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye 3: I. Dünya Savaşından 1971’e, çev: Babür Kuzucu, I. Baskı, (İstanbul: Gözlem Yayınları, 1976), 1346.
86Semih Durgut, “Yerel Basına Göre Kastamonu Siyasi Hayatı (1928-1960)”, (Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi, 2019), 27.
32 1.5.1 21 Temmuz 1946 Milletvekili Seçimleri
CHP ve DP halkın karşına yeni söylemler ve kimliklerle çıkmışlardır. CHP, daha demokratik ve liberal bir yapı sergilemeye çalışmıştır. İktidar, DP’nin tam olarak örgütlenip palazlanması gerçekleşmeden erken seçim kararı almıştır. Bu seçim hamlesine karşı Demokratlar seçimlere katılmama kozunu kullanmışlardır.Bir müddet diretseler de arzuladıkları yasa değişiklikleri (Seçim ve Basın Kanunu- Üniversite İdarelerine Özerklik) gerçekleşince, Demokratlar seçimlere katılma kararı almıştır87.
DP'nin seçimleri kazanma olasılığı düşüktü. Çünkü bazı illerde seçime katılamayacaktı. Bunlar şu vilayetlerdir: “Ağrı, Bingöl, Bitlis, Hakkari, Kars, Malatya,
Muş, Van, Kırşehir, Niğde, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Çoruh, Gümüşhane ve Rize”88.
1946 seçimleri Kastamonu’da zorlu geçmiş, milletvekili seçilmek için 49 aday seçim yarışına girmiştir. Bunlardan 8’i DP adaylarıdır. DP aday listesi “Hayri
Tosunoğlu, Celal Ferdi Koçal, Hüseyin Karagülle, Şevki Oğuz, Yusuf Kemal Tengirşek, Refik Şevket İnce ve Necip Ruşen Oktay” isimlerinden oluşmuştur. Fevzi
Çakmak seçimlere bağımsız olarak katılsa da, DP kadrosu içinde yer almıştır 89.
5 Haziran 1946’da 4918 Sayılı Seçim Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanun uyarınca gerçekleştirilen 21 Temmuz 1946 seçimleri, Türkiye’de tek dereceli olarak yapılan ilk seçimdir90.
Tablo 1. 1946 Milletvekili Genel Seçimleri Türkiye Sonuçları91
Seçime Katılan Partiler Meclise Giren Partiler Mv. Sayısı Oran % CHP (63 il) , DP, (47 il), Milli
Kalkınma Partisi (MKP) Liberal Demokrat Parti (LDP) , Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi (TİÇP) Yanız Vatan İçin Partisi(YVİP)
Cumhuriyet Halk Partisi 397 85.4
Demokrat Parti 61 13.1
Bağımsız (DP listesi ) 4 0.9 Bağımsız (Bireysel ) 3 0.6
Toplam 465 100.0
87Reşat Kasaba(ed), Modern Dünyada Türkiye, 1839-2010,c.4, çev: Zuhal Bilgin, (İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011), 237.
88Erol Tuncer, 1946 Seçimleri, I. Baskı, (Ankara: TESAV Yayınları, 2008), 98. 89Tuncer, 1946 Seçimleri, 268.
90İki dereceli seçim sisteminde halk direk milletvekillerine oy veremiyordu. Önce bir seçimle milletvekillerini seçecek 2. seçmenleri seçiyorlardı. Vekil adayları 2. seçmenin verdiği oylarla milletvekili oluyorlardı. Servet Armağan, “Türkiye’de Parlamento Seçimleri”, İstanbul Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Mecmuası, 33/3-4, (1967), 77.
33
Seçimler silahlı olayların olduğu, seçim kurulları ve idarecilerden tarafından usulsüzlüklerin yapıldığı, sandıkların kaçırıldığı iddialarıyla sonuçlanmıştır92. CHP 60
ilde milletvekili çıkarmış 3 ilde vekil çıkaramamıştır. Demokrat Parti aralarında Kastamonu’nun da olduğu 11 ilde milletvekili çıkarabilmiştir93.
Tablo 2. 1946 Genel Seçimleri Kastamonu Oy Dağılımı94
Milletvekili Adayları Aldığı Oy
Milletvekili Adayları Aldığı Oy 1 Tahsin Coşkan (CHP) 95253 13 Hayri Tosunoğlu (DP) 36650 2 Abdullah Alpdoğan (CHP) 85413 14 C.Ferdi Koçal (DP) 31280 3 Muzaffer Akalın (CHP) 75700 15 Hüseyin Karagülle (DP) 29658 4 Ziya Orbay (CHP) 75021 16 Şevki Oğuz (DP) 29137 5 Hamdi Çelen (CHP) 74517 17 Hilmi İnal (Müstakil) 27120 6 Fahri Ecevit (CHP) 68935 18 N.Ruşen Oktay (DP) 25913 7 Hilmi Çoruk (CHP) 67105 19 Hamdi Türe (Bğmsz) 16772 8 Fevzi Çakmak (Bğmsz) 59696 20 Rauf Orbay (Bğmsz) 12996 9 Fethi Mağara (CHP) 59264 21 Adil Toközlü (Bğmsz) 12946 10 Hacer Dicle (CHP) 39703 22 Mehmet Türkmen (Bğmsz) 12191 11 Y.Kemal Tengirşek (DP) 37853 23 Halit Akmensu (Bğmsz) 10660 12 R.Şevket İnce (DP) 37472 24 Şaban Yılmazer (Müstakil) 9992
9 milletvekilliği için Kastamonu’da yapılan seçimin sonuçlarına göre; ilk dokuz sırayı alan 8 CHP’li ve 1 Bağımsız aday (Fevzi Çakmak) milletvekili olmaya hak kazanmışlardır.
Seçimin ardından DP, seçimlerin hileli olduğunu savunmuş, sözlü olarak mitingler ve yazılı olarak bildirilerle halka şikayetlerini aktarmıştır. Ancak sıkıyönetim ilan edilmesi sonucu bu eylemler yasaklanmıştır95.
Yeni meclis, Cumhurbaşkanlığı’na 388 oyla İsmet İnönü’yü seçmiş ve hükümet kurma görevi Recep Peker’e verilmiştir. Peker hükümeti, siyasal örgütlenmelerin kendi parti binası dışında çalışma ve toplantı yapmasını yasaklamış, basına karşı ağır yaptırımlar getirmiş ve bunun sonucu olarak bazı gazeteler (Yeni
92Emin Karakuş, İşte Ankara (40 Yıllık Bir Gazetecinin Gözü ile), I. Baskı, (İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1977), 123.
93Tuncer, 1946 Seçimleri, 100.
94Doğrusöz, “Milletvekili Seçiminde En Çok Rey Alanların İsim Ve Oyları”, 30 Temmuz 1946, Sayı: 953, s.1.
95Hakan Toy-Defne Elmacı, Kronolojik Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (İstanbul: Karma Kitaplar, 2015), 102.
34
Sabah ve Gerçek) sıkı yönetim kararlarıyla bağdaşmayan yayınları nedeniyle kapatılmıştır96.Ulaşılabilen ayrıntılı sonuçlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
1.5.2 Belediye Seçimleri (26 Mayıs 1946)
CHP, eylül ayı olarak belirlenmiş belediye seçimlerinin mayıs ayında yapılması için 26 nisan’da meclise başvurmuş, mecliste uzun süren tartışmalar sonrasında seçimin 26 Mayıs 1946’da yapılması kararlaştırmıştır. DP bu kararın partilerin teşkilatlanmasına fırsat vermemek amaçlı yapıldığını ve mevcut kanunların güvenilir olmadığını gerekçe göstererek seçimlere katılmayacağını bildirmiştir. Türkiye’de olduğu gibi Kastamonu’da da seçimleri CHP kazanmıştır97. Seçilen asil ve yedek
üyeler ve aldıkları oylar aşağıda verilmiştir.
Tablo 3. Belediye Seçimleri (26 Mayıs 1946)98
Asil Üyelikler Aldığı Oy Yedek Üyelikler Aldığı Oy
1 Baki Tümtürk 2225 Alaaddin Erdem 1514
2 Adil Yücebıyık 2148 Mahir Çırağ 1506
3 Enver Evrensel 2006 Ahmet Kıral 1505
4 Hamdi Koçoğlu 1930 İzzet Okay 1499
5 Rushi Akalın 1892 Osman Karagöz 1493
6 İzzet Baydar 1885 Ekrem Balı 1487
7 Mehmet Nuhoğlu 1855 Hikmet Özatay 1485
8 Nurettin Çelik 1809 İhsan Nazlı 1404
9 Kazım Altıoğlu 1794 Osman İlhan 1396
10 Sadık Yumal 1755 Hasan Soykut 1339
11 Tahsin Öziş 1749 Recep Tokatlı 1322
12 Ali Güleryüz 1706 Emin Derici 1285
13 Numan Nuhoğlu 1685 Muzaffer Esen 1279
14 İsmail Baysıl 1678 Osman Keserci 1242
15 Hüsnü İmamvekili 1676 Emin Ereser 1203
16 Faik Akdoğanlı 1633 Hikmet(Bayan) Aslan 1180
17 M.Celal Bayar 1620 İmadi Başköy 1168
18 Nahit Çınar 1619 Ziya Derende 1164
19 İbrahim İmamvekili 1608 Ahmet Zeytinlü 1114
20 Şerafettin Sabirinyiğit 1602 Sabri Tümkör 998
21 Halim Küçüker 1527
96Karakuş, İşte Ankara, 123-124.
97Fehmi Akın, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, I. Baskı, (İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2009), 90-92.
98Asil Üyelikler: Doğrusöz, “Yeni Belediye Seçimlerinde CHP Adayları Kazandı; Asli Üyeliğe Seçilenler”, 28 Mayıs 1946, Sayı: 935, s.1, Yedek Üyelikler: Doğrusöz, “Yeni Belediye Seçimlerinde CHP Adayları Kazandı; Yedek Üyeliğe Seçilenler”, 31 Mayıs 1946, Sayı: 936, s. 1.
35
Belediye Meclisi 1 Haziran 1946’da toplanmış ve Adil Yücebıyık belediye başkanı seçilmiştir99. Seçimlere DP büyük tepki göstermiş, seçim öncesi ve seçimlerde
usulsüzlükler yapıldığını ve seçim listelerinin eksik düzenlendiğini, başlangıcından sonuna kadar kanunların ihlal edildiğini belirtmiştir100.