Savcının Adli Kollukla İlişkisi

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Ceza Adalet Sisteminde Savcılığın Rolüne Dair (2000/19) Tavsiye Kararı’na518 _{göre savcılar, kolluk tarafından yürütülen}

soruşturmaların insan haklarına uygunluğunu denetlemelidir. Kolluğun savcılık

515 _{Bahri Öztürk, “Erzurum Erzincan Hattında Kaybolan Hukuk”, Fasikül Hukuk Dergisi, C.2, S.4,}

Mart 2010, s. 14, Kunter, Yenisey ve Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza

Muhakemesi Hukuku, 454.

516 _{Öztürk ve Diğerleri, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 218.}

517 _{“İlçe Jandarma Komutanı olan ve adli kolluğun da amiri olan şüpheli, ceza soruşturması bakımından}

en üst dereceli kolluk amiri sıfatıyla 5271 sayılı CYY’nın 161/5. maddesi uyarınca hâkimlere ilişkin hükümlere tabi olduğundan…” 4. C.D., T. 25.06.2008, E. 2008/872, K. 2008/14514 (UYAP, 17.03.2018).

“Suç tarihinde Van İl Jandarma Komutanı olarak görev yapan sanık … ile sanıklar İstihbarat Şube Müdürlüğü Bölücü Faaliyetler Unsur Komutanı …, Van İl Jandarma İstihbarat Şube Müdürü …, İstihbarat Şube Müdürlüğü Bölücü Faaliyetler unsur elemanı .. ve Van İl Jandarma İstihbarat Tim Komutanlığıı Amirliğinde uzman çavuş olarak görev yapan ….'in sahte iletişim müdahale talebi ile mahkemeden önleme amaçlı dinleme kararı aldıklarının iddia olunduğu olayda, 5271 sayılı CYY’nın 161/5.maddesinde “en üst dereceli kolluk amirleri hakkında ise hâkimlerin görevlerinden dolayı tâbi oldukları yargılama usulü uygulanır.” hükmü ve 4483 sayılı Yasanın 2. maddesindeki “Bu Kanun, Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin genel idare esaslarına göre yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevleri ifa eden memurlar ve diğer kamu görevlilerinin görevleri sebebiyle işledikleri suçlar hakkında uygulanır” amir hükümleri gereğince soruşturma izni alınması gerektiği gözetilmeden, genel hükümlere göre açılan davaya devam olunarak yazılı şekilde karar verilmesi…” 11. C.D., T. 30.09.2015, E. 2013/14425, K. 2015/28932 (UYAP, 17.03.2018).

518 _{The role of public prosecution in the criminal justice system recommendation rec(2000)19. Bkz.}

133

emrine tâbi olduğu ülkelerde, aradaki bağın güçlendirilmesi için gereken tedbirler alınmalıdır. Kolluk ve savcılığın birbirinden bağımsız olduğu yerlerde ise aradaki işlevsel işbirliği için gerekli etkin tedbirler alınmalıdır. 519

Avrupa Konseyi Parlementerler Meclisi tarafından oluşturulan Hukukun Üstünlüğü İlkesi ile Yönetilen Demokratik Toplumlarda Savcılığın Rolüne Dair (1604) Tavsiye Kararı’na520 _{göre soruşturmalar kolluktan ayrı ve bağımsız bir organ}

tarafından yürütülmelidir. Birleşmiş Milletler Savcılığın Dürüstlük ve Kapasitesinin İyileştirilmesi Suretiyle Hukukun Üstünlüğü İlkesinin Güçlendirilmesi Kararı (17/2)’na 521 göre savcılar kolluğun yasal kaidelere ve temel insan haklarına uymasını temin etmelidir.522

Avrupa Konseyine bağlı Avrupa Savcıları Danışma Konseyi tarafından oluşturulan Ceza Soruşturmalarında Savcıların Rolüne Dair Görüş’e 523 _göre

soruşturmanın savcı denetimindeki kolluk tarafından yürütüldüğü sistemlerde savcı ceza politikasının uygulanması, kolluğa rehberlik etme, hangi durumlarda soruşturma başlatılacağına dair talimat verme, soruşturmanın hukukiliğini ve niteliğini denetleme, kararları onaylama veya reddetme, gözaltındakileri serbestçe ziyaret etme yetkileri ile donatılmalıdır. Soruşturmanın savcıdan bağımsız olarak kolluk tarafından yürütüldüğü sistemlerde ise denetim mekanizmasının kurulması ayrıca soruşturmacı birim ile savcılık arasında yakın işbirliğinin kurulması gerekir.524

Adli kolluk görevlileri, soruşturma evresinde savcının yardımcısı olarak iddia makamında yer almaktadır.525 _{İdari yönden olmasa da adli yönden fonksiyonel bir}

bağlılık bulunmaktadır. Kimlerin adli kolluk görevlisi olacağına dair tasarruf kolluğa aittir. Savcının müdahale yetkisi bulunmamaktadır. Savcı, adli kolluk vazifesini yerine getirmek üzere görevlendirilmiş personelin amiri konumundadır. Bu amirlik, adli olaylar bakımındandır. Adli kolluk görevlilerinin özlük hakları ve diğer memuriyet

519 _{Bkz. Tavsiye Kararı(2000/19 ) prg. 21.}

520 _{Role of the public prosecutor’s office in a democratic society governed by the rule}

of law. B kz. http://assembly.coe.int (17.03.2018).

521 _{Strengthening the rule of law through improved integrity and capacity of prosecution services. Bkz.}

http://www.iap-association.org (17.03.2018).

522 _{Bkz. 17/2 No’lu Karar prg. 4.}

523 _{The role of prosecutors in criminal investigations. Bkz. https://wcd.coe.int (05.06.2017).} 524 _{Bkz. Ceza Soruşturmalarında Savcıların Rolüne Dair Görüş prg. 26-28.}

134

işlemleri genel usuller çerçevesinde ilgili amirlerin yetkisindedir. Savcı, adli kolluk hakkında doğrudan soruşturma yapma yetkisine sahiptir (CMK 161/5). 526

Adli kolluk görevlilerine, adli görevi bulunmayan üstleri tarafından yürütülmekte olan soruşturma konusunda emir ve talimat verilemez (AKY md. 5/1.a). Savcı talimatlarını adli kolluktan sorumlu kişiye iletir. Adli kolluk, yürütülen soruşturmanın detayları hakkında mülki amire ya da en üst dereceli kolluk amirine soruşturmanın gizliliği nedeniyle bilgi veremez. Adli Kolluk Yönetmeliği’nin 6/2’nci maddesinde değişiklik yapılmış olup belirtilen hüküm, “Adlî kolluk görevlileri, kendilerine yapılan bir suça ilişkin ihbar veya şikâyetleri; el koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri derhâl Cumhuriyet başsavcılığına ve en üst dereceli kolluk amirine527 bildirir ve ilgili Cumhuriyet savcısının emri doğrultusunda işin aydınlatılması için gerekli soruşturma işlemlerine başlar.” şeklindedir. Danıştay 10’uncu Dairesi 20/10/2014 tarihli ve E. 2013/8217/E. 2013/8239 sayılı kararlar ile ilgili hükmün yürütmesi durdurulmuştur. En üst dereceli kolluk amirinin adli soruşturma esnasında bir görevi bulunmadığı için soruşturmanın ayrıntıları hakkında bilgiye ihtiyaç duymayacağı düşünülmektedir. Aslında en üst dereceli kolluk amirinin önemli adli olaylar hakkında kendi astlarından bilgi alamayacak olması düşünülemez. Adli kolluk, fonksiyonel yönden savcıya bağlı olsa da adli soruşturmalar hakkında en üst dereceli kolluk amirine ve mülki amire bilgi verir. Örgütsel bağlılığı içeren bir adli kolluk kurulmadığı müddetçe bu uygulamaların önüne geçilmesi pek mümkün görünmemektedir. Yönetmelik ile getirilen hüküm, fiili durumu yazılı hale getirmektedir. Yönetmelik haricinde, İl İdaresi Kanunu’nun528 11/1.G maddesinde yapılan değişiklik ile valiye, suç faillerinin bulunması konusunda kolluğa talimat

526 _{“İddianamede, şüpheli komiser Mehmet Ali G.’in, bir otomobil içinde yüksek sesli müzikle gürültü}

yaparak halkı rahatsız eden kişiler hakkında kabahat cezası kesilmesini isteyen C. Savcısının isteğine aykırı hareket ettiği iddia edilmektedir. Ancak C. Savcısının bir suç nedeniyle başlatılan soruşturma kapsamında değil, gürültü kabahati nedeniyle ceza uygulanmasını istemesi karşısında görevli komiserin bu istemi yerine getirmemesi adli görevin savsanması olarak değerlendirilemez.” 4. C.D., T. 08.07.2008, E. 2008/9666, K. 2008/15900 (UYAP, 01.03.2016).

527 _{Adli Kolluk Yönetmeliği’nin 3’üncü maddesine göre “En üst dereceli kolluk amiri: Emniyet Genel}

Müdürlüğünde; il emniyet müdürünü, ilçe emniyet müdürünü veya amirini, Jandarma Genel Komutanlığında il jandarma komutanını, ilçe ve merkez ilçe jandarma komutanını, Sahil Güvenlik Komutanlığında; birlik komutanını, Gümrük ve Ticaret Bakanlığında; gümrük muhafaza kaçakçılık ve istihbarat müdürünü” ifade eder. Yönetmelik’in bu hükmü uygulama ile uyumlu olsa da maddenin yürütmesi Danıştay Onuncu Dairesinin 20/10/2014 tarihli ve E. 2013/8217/E. 2013/8239 sayılı Kararları ile durdurulmuştur.

135

verebilme yetkisi tanınmıştır.529 _{Ayrıca CMK’nın 91/4’üncü maddesinde yapılan}

değişiklik ile mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirlerine önemli suçlar530

bakımından gözaltı kararı verme yetkisi tanınmıştır. Bu düzenlemeler soruşturmanın gizliliği bir yana savcının soruşturmanın tek hâkimi olduğu yönündeki sistemi olumsuz etkilemektedir.

Adli kolluk, rastladığı suça ilişkin acil tedbirleri alıp durumu derhal savcıya bildirir (CMK md. 161, ETK md. 12, PVSK md. Ek 6, AKY md. 6).531 Mülga CMUK’un kolluğa doğrudan soruşturmaya başlamasına izin veren 156/1’inci maddesi “Zabıta makam ve memurları suçluları aramakla ve işin tenviri için lazım gelen acele tedbirleri almakla mükelleftir. Bu makam ve memurlar tanzim ettikleri evrakı hemen müddeiumumiliğine gönderirler.” şeklinde olup bu hüküm CMK’ya alınmamıştır. CMK savcıyı soruşturmanın merkezine alıp tüm talimatların savcı tarafından adli kolluğa verilmesini öngören bir sistemi getirmiştir.532 _{Savcının bilgisi olmadan}

529 _{Bu hüküm Kanun’a 6683 s. Kanun( R.G. 04.04.2015, 29316) ile eklenmiştir.}

530 _{Belirtilen suçlar; a) toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar, b) Türk Ceza}

Kanunu’nda yer alan; 1. kasten öldürme (madde 81,82), taksirle öldürme (madde 85), 2. kasten yaralama (madde 86, 87), 3. cinsel saldırı (madde 102),4. çocukların cinsel istismarı (madde 103), 5. hırsızlık (madde 141,142), 6. yağma (madde 148,149), 7. uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),8. bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma (madde 195), 9. fuhuş (madde 227), 10. kötü muamele (madde 232), c) Terörle Mücadele Kanunu’nda yer alan suçlar, d) Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar, e) İl İdaresi Kanunu’na dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme, f) Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 3’üncü maddesinde belirtilen suçlardır.

531 _{Finlandiya’da “Savcılık bir soruşturma makamı olmasa da, son zamanlarda savcıların soruşturma}

alanındaki rolü artmaktadır. Sözgelimi, polis, bir şüphelinin varlığı durumunda, kendisine bildirilen bir suçtan savcıyı haberdar etmek zorundadır. Ancak, basit bir olay söz konusu ise, savcının haberdar edilmesi gerekmez. Öte yandan polis, savcının istemi üzerine ceza soruşturması yürütür; savcının emirlerine uyar. Bununla birlikte savcı, polisin soruşturma yürütmesini yasaklama hakkına sahip değildir. Finlandiya'da savcılar, özellikle büyük çaplı bir soruşturmanın söz konusu olduğu durumlarda, polisle istişari görüşmeler yapmayı, çaılşmalarının doğal bir parçası olarak kabul etmektedirler. Genel kuralın tersine, ayrık bir durum olarak, bir polis memuru tarafından suç işlendiği şüphesinin bulunduğu durumlarda, savcının önsoruşturma (pre-trial investigation) aşamasında her zaman doğrudan doğruya görevli olduğu da belirtilmelidir.” Bkz. Jukka Rappe, "Finlandiya'da Savcıların Statüsü ve Savcılık Örgütü", Bir Adli Organ Olarak Savcılık

Sempozyumu (Ankara 7-9 Temmuz 2006), (45-54), Burak Çelik (Çev.), Türkiye Barolar Birliği

Yayınları, Ankara 2006, s. 47.

532 _{Alman kanun koyucunun bakış açısına göre, soruşturma evresinin yürütülmesi tamamen savcılığa}

bırakılmalıdır. Savcılık sadece sınırlı soruşturma işlerinde kolluğu görevlendirebilir. Ancak uygulamada soruşturma evresinin yürütülmesi, sansasyonel davalar ve ekonomik ceza hukuku bakımından, geniş anlamda polisin eline geçmiştir. Genellikle soruşturmayı kendi başına yürütmekte ve bitirdikten sonra soruşturma evrakını savcılığa göndermektedir. Savcılık da kovuşturmaya yer olmadığı kararı ya da kamu davasının açılmasına karar vermektedir. Polis, zorlayıcı tedbirler alınmasını sağlayamaz, bunu savcılığa ancak teklif edebilir. Bkz. Roxin ve Schünemann, Strafverfahrensrecht, s. 53-54.

136

soruşturma yetkileri bulunmayan adli kolluk, savcı talimatı doğrultusunda hareket ederler.533 Kolluk bir suç ile karşılaştığında ya da bir müracaat, ihbar aldığında acil tedbirleri alıp durumu derhal savcıya aktarmak zorundadır (CMK md. 161/2).534

Soruşturmanın bundan sonraki tüm işlemleri ve seyri savcı tarafından adli kolluğa talimat olarak iletilecektir.535 Bu talimatlar acil durumlarda sözlü verilip en kısa zamanda yazılı hale çevrilir (CMK md. 161/3). Talimatın sözlü verilmesi icraya mani değildir. Yazılılık şartı olan işlemlerde ise emrin mutlaka yazılı olarak verilmesi gerekir.536 Örneğin daha sonra yazılı hale getirilmek üzere sözlü arama talimatı verilmesi mümkün değildir.537

Kolluk soruşturma esnasında, savcının talimatları doğrultusunda ifade alma yetkisine sahiptir. Şüpheli ve mağdur ifadelerini alabilir. Soruşturma konusu olay hakkında bilgisi olanları tanık sıfatıyla değil bilgi sahibi sıfatıyla dinleyebilir. Tanık

533 _{Tezcan, “Fransa’da ve Belçika’da Savcılık”, s. 41. Alman ceza muhakemesi hukukunda; savcı}

soruşturmayı yürütme yetkisine sahiptir. Bu konuda bkz. Brauneisen, “Alman Ceza Muhakemesi Hukukunda Savcılık ve Polis Arasındaki İlişkiler”, s.43.

534 _{“CMK.nun 160 ve 161. maddeleri uyarınca doğrudan doğruya veya adli kolluk görevlileri}

aracılığıyla/soruşturma evresini tamamlama yetkisi Cumhuriyet Savcılığına ait olmakla birlikte; anılan yasanın 161/2. maddesi gereğince adli kolluk görevlileri bir taraftan el koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet Savcısına derhal bildirmek ve öte yandan kanıtların kaybolmasını önleyecek tedbirleri alarak soruşturma için Cumhuriyet Savcısının bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlü olmaları karşısında, İlçe Jandarma Komutanlığında 1. Tim Komutanı olarak görevli sanığın, eyleminin doğrudan soruşturulması gereken hırsızlık olayını Cumhuriyet Savcısına derhal bildirmeyerek kişilerin mağduriyetine neden olmak suretiyle 5237 Sayılı TCK.nun 257/2. madde ve fıkralarında düzenlenmiş bulunan görevi savsama suçunu oluşturduğu gözetilmeden…” 4. C.D., T. 22.03.2011, E. 2011/5530, K. 2011/3575 (UYAP, 18.03.2018).

535 _{“Savcının 5271 sayılı Kanun'un … kendisine verdiği yetkiye istinaden kolluğa soruşturma}

yaptırması mümkündür. Ancak bu yetki, ne savcının çözümlenemeyen noktalarda soruşturma süjelerinin beyanına doğrudan başvurma hakkını sınırlayıcı bir anlama gelir ne de -özünde içkin bağımsızlık ve tarafsızlık ilkesinin de bir gereği olarak- soruşturmanın kolluğun güdümüyle yürütüldüğü sonucunu doğurur.” Anayasa Mahkemesi, Tuna Ayçiçek Başvurusu, T. 24.01.2018, Başvuru No: 2014/6526, prg. 88 (R.G., 20.01.2018, 30338).

536 _{“a) Öncelikle, kolluk tarafından oluşturulan Cumhuriyet savcısıyla yapılan görüşme ve alınan}

talimatlara, yakalanan şahısların üstlerinin, eşyalarının ve otolarının CMK 116-119. maddeleri gereğince aranmaları için Cumhuriyet savcısının imzasının bulunduğu bir tutanağın olup olmadığının tespiti ile varsa dosya içerisine konulması,

b) Böyle bir tutanak yoksa, şüphelilerin üstlerinin ve otolarının aranmasına ilişkin başka bir arama kararı ya da yazılı emir olup olmadığının araştırılıp varsa temini ile dosyaya eklenmesi,

c) Oto ve üst aramalarına ilişkin bir arama kararı ya da yazılı emir bulunmaması halinde, yapılan arama ve bunun sonucu elde edilen delillerin hukuka aykırı olup Anayasa'nın 38/6, CMK 206/2-a, 217/2 ve 230/1-b maddelerine aykırılık oluşturup hükme esas alınamayacağı…” 20. C.D., T. 27.10.2015, E. 2015/134, K. 2015/4358 (UYAP, 18.03.2018).

537 _{Yenisey ve Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 96, Ünver ve Hakeri, Ceza Muhakemesi}

137

sıfatı ile dinleme yetkisi kolluğa verilmemiştir.538 _{Kolluğun 18 yaşından küçük}

mağdurların beyanını zorunlu vekil eşliğinde alması mümkün iken suça sürüklenen çocukların ifadesini alamaz.539 _{Yanında zorunlu müdafi bulunması halinde dahi bu}

mümkün değildir. İfadenin savcı tarafından alınması gerekir. Kolluk, ifade almak amacıyla kişileri karakola davet edebilir (PVSK md. 15). Şüpheli dışındaki kişileri ise ikametlerinde veya işyerlerinde dinleyebilir. İfade için davet edilen kişilerin karakola gelmemesi halinde, kolluğun zorla getirme kararı verme yetkisi bulunmamaktadır. 540

Bu yetki savcıya ve mahkemeye tanınmıştır (CMK md. 146). Kolluk, karakola davetlerde genellikle telefonla arama yöntemini kullanmaktadır.

Adli kolluk bir suç ile karşılaştığında, şüpheli ölüm veya kimliği tespit edilemeyen ölüm olaylarını haber aldığında bunu derhal savcıya bildirir. 541 Savcı soruşturma işlemlerini tek tek belirtip kolluğa ayrıntılı talimat verir. Kolluk soruşturmayı tarafsızlık içerisinde yapıp şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplamakla yükümlüdür (AKY md. 6/8). Yaptığı soruşturmayı, fezleke adı verilen bir özetle birlikte savcılık makamına sunar.Şayet elde edilen delillerin bir kısmı hukuka aykırı nitelikte ise kolluk bunu da fezlekede belirtir. Savcının her talimatı için bir fezleke düzenlenmesi gerektiği yönündeki görüş542 fezleke düzenlemenin amacı ile örtüşmemektedir. Sözlük anlamı olarak özet, hülasa543 _{manasına gelen fezleke,}

kolluğun soruşturmada yaptığı işlemlerin bir bütünlük içerisinde özetlenmesini ifade eder. Soruşturmanın devamı esnasında savcılık bazı somut talimatları kolluğa iletip bunların yerine getirilmesini ister. Kanımca, kolluğun bu talimata ilişkin cevabının bir üst yazı şeklinde olması yeterli olup fezlekeye gerek bulunmamaktadır. Kolluk fezleke

538 _{“Tanık dinleme yetkisi bulunmayan kolluk tarafından düzenlenen "bilgi alma tutanağı"ndaki}

beyanlar nedeniyle yalan tanıklık suçunun oluşmayacağı gözetilmeden…” 9. C.D., T. 19.03.2014, E. 2013/13360, K. 2014/3151(UYAP, 18.03.2018).

539 _{Bu konuda geniş bilgi ve gerekçeler için bkz. Handan Yokuş Sevük, “Çocuk Yargılaması Hukukunda}

Hazırlık Soruşturması”, Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C.8, S. 1-2, 2004, s. 222.

540 _{Centel ve Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 256, Şahin, “Polis Tarafından Yapılan Sanık}

Sorgusunun Mukayeseli Hukukta Düzenlenişi”, s. 79.

541 _{Hollanda’da kolluk, bir kısım suçlar bakımından bizzat değerlendirmede bulunup faili/failleri}

sistemin dışında tutabilir. Örneğin kolluk çocuk failleri, ilk kez suç işleyenleri veya vahameti düşük suç faillerini uyarma, sözlü ya da yazılı kınama ile yetinebilir. Böylesi bir durumda soruşturma savcılık makamına intikal ettirilmez. Yine bir kısım suçlarda faili ve mağduru uzlaştırma yoluna gidebilir. Uzlaşma özür dileme, maddi tazmin ve benzeri giderimler şeklinde olabilir. Kolluk mevzuata ve Yüksek Savcılar Kurulunun yayımladığı prensiplere göre hareket eder. Bkz. Tak, “Hollandalı Savcı: Bir Soruşturan ve Ceza Veren Görevli”, s. 48.

542 _{Yenisey ve Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 96.} 543 _{http://www.tdk.gov.tr/ (17.03.2018).}

138

tanzim ederken kendisini savcı yerine koyup soruşturma konusu olay hakkında kanaat belirtemez. Kolluk fezlekede, yerine getirilen işlemleri özetleyip ve varsa failler arasındaki irtibatları anlatan bir dili benimsemek zorundadır. Aksi halde itham görevini üstlenmiş olur. Fezleke kolluğun hazırladığı bir delil listesi niteliğindedir. Savcı, kolluğun fezlekesi ile bağlı değildir. Soruşturmanın sahibi olan savcı re’sen değerlendirme yaparak maddi gerçeğe ulaşmaya çalışır. Ayrıca kolluk fezlekede hukuka aykırı delilleri de belirtmek zorundadır (AKY md. 6/8). Savcının dahi hukuka aykırı delilleri belirtmesi yönünde açık bir mevzuat hükmü bulunmazken adli kolluk hakkında yapılan bu düzenleme pek uygulanabilir değildir. Zira kolluğun bir hukukçu gibi delil değerlendirmesi yapması ve genel itibariyle kendisi tarafından tesis edilen işlemleri hukuka aykırı olarak vasıflandırması ihtimal dâhilinde değildir. Bu nedenle uygulamada bu yönde bir örneğe de rastlanmamaktadır. Savcıların Rolüne Dair İlkeler (Havana Kuralları)’e 544 _{göre savcılar hukuka aykırı delilleri kullanamaz ve hukuka}

aykırı şekilde delil elde edenler hakkında soruşturma yapar.545 _{Savcı fezlekede}

gördüğü eksikliklerin tamamlanması için fezlekeyi kolluğa iade edebilir(AKY md. 13/1.b).546

Kolluğun adli olaylar sırasında silah kullanma hususunda kimden talimat alacağına dair mevzuat düzenlemesi bulunmamaktadır. Bu konuya ilişkin talimat verme yetkisinin savcıya ait olduğunu belirten görüş 547 _{bulunmasına rağmen}

uygulama aksi yöndedir. Silah kullanmanın hukuki yanı olmakla beraber baskın yönü teknik bilgiye sahip olmaktır. Savcı, hukuk teorisi bakımından kolluğun silah kullanma ilkelerini ve şartlarını bilse de silah kullanmanın kolluk pratiği bakımından gerekliliği ve meydana gelmesi muhtemel zararları tespit bakımından tecrübeden yoksundur. Silah kullanma kararının isabetli olup olmadığı yönünde daha yetkin konumdaki kolluğa ya da kolluk amirine inisiyatif bırakılmalıdır. Aslında savcıların da kolluğa silah kullanma talimatı veren makam olma hususundan istekli oldukları söylenemez. Savcılığın temel fonksiyonu, işlenmekte olan suçlar dışında, geçmişte kalan adli bir olayı soruşturmak ve hukuki vasıflandırmasını yapmaktır. Bu nedenle

544 _{Guidelines on the Role of Prosecutors. Bkz. http://www.ohchr.org (17.03.2018).} 545 _{Bkz. Havana Kuralları prg. 16.}

546 _{Kunter, Yenisey ve Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 453.} 547 _{Bu yöndeki görüşün ayrıntıları için bkz. Centel ve Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 9.Bası, s.}

139

sıcak takip ya da çatışma esnasında savcının, silah kullanılması ya da kullanılmaması yönünde kanaat belirtmesi pek uygun görünmemektedir. Öte yandan savcının talimatı ile silah kullanılması durumunda, kolluğu bizzat sevk ve idare etme faaliyeti ile suç iddiası halinde eylemi hukuken vasıflandırma görevi birbiriyle çelişecektir. Savcının, kendi talimatını ya da bir başka savcının talimatını soruşturma konusu yapması bazı tereddütlere neden olacaktır. Ancak silah kullanım şartlarının kolluk tarafından belirlendiği durumlarda, suç teşkil eden bir eylemin bulunup bulunmadığı hususunun savcılıkça tespiti daha uygun olacaktır. Aksi halde belki hayatında hiç silah kullanmayan savcının, toplumsal etkileri dahi olabilecek şekilde silah kullanma talimatı vermesi ve sonrasında ise suç teşkil etmesi muhtemel bir eylemi soruşturması söz konusu olacaktır.

Savcı adli kolluğu her zaman denetleme, adli nitelikteki iş ve işlemlerini inceleme yetkisine sahiptir. 548 _{Savcının sahip olduğu denetim yetkisi adli işlemlere}

ilişkindir. Özellikle soruşturma evraklarının hazırlanması, gözaltı işlemlerinin yapıldığı nezarethanelerin denetimi önemli denetim alanlarıdır. Savcı, denetimi kolluk biriminde yapabileceği gibi evrakları makamına getirterek de bunu yapabilir. Ancak nezarethane şartlarının yeterliliği konusundaki denetimi mutlaka mahalinde ve bizzat görerek yerine getirmelidir. Savcılığın denetim için belli bir dönemsel program ile hareket etmesine gerek bulunmamaktadır. Çünkü savcı adli kolluğun amiri olması nedeniyle her zaman denetleme imkân ve yetkisine sahiptir. Savcı adli kolluk tarafından kendisine ulaştırılan her fezlekede veya gerçekleştirilen her soruşturma

548 _{“Savcılık örgütü, her ne kadar soruşturmayı idare yetkisine sahip ve soruşturmada görevli kolluk}

görevlilerinin attıkları adımları denetleyen makam olarak kabul edilse de, Avrupa ceza adaleti sistemlerindeki uygulama, savcıların ancak çok ağır ve siyasi önem taşıyan suçlar bakımından, oldukça yüzeysel bir biçimde sürece dâhil olmaları yönündedir. Bu, kaynaklar üzerindeki baskının