Kovuşturma mecburiyeti ilkesi uyarınca savcı herhangi bir suçun işlendiğine dair basit şüphe (izlenim) edinmesi halinde soruşturmaya başlar. Basit şüphenin yeterli şüphe boyutuna ulaşması durumunda iddianame düzenlenir. Adalet Bakanının soruşturma veya kovuşturma evresinde savcıya talimat vermesine imkân veren bir norm bulunmamaktadır.477 Adalet Bakanı da zaten böylesi bir hassas duruma
müdahale etmekten imtina eder.478 Bakan örgütsel olarak savcıların üstü konumunda
değildir.479
477 İsviçre’de kanton hükümeti savcılık teşkilatına bir soruşturmaya başlaması yönünde talimat
verebilir. Ancak devam eden bir soruşturmanın sona erdirilmesi şeklinde bir talimat veremez. Bkz. Gwladys Gilliéron ve Martin Killias, “The Prosecution Service Function within the Swiss Criminal Justice System”, European Journal on Criminal Policy and Research,Vol. 14, Iss. 2, 2008, s. 333.
“Adalet Bakanı, bir olayın soruşturulmasını Cumhuriyet başsavcılığından isteyebilmelidir.” Bkz. Toroslu ve Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 117.
478 Eraslan Özkaya, “Yargının Sorunları ve Yargı Bağımsızlığı”, Yeditepe Hukuk Fakültesi Dergisi,
C.1, S. 1, 2004, s. 15, Mustafa Saldırım, “Cumhuriyet Savcısının Hukukî Sorumluluğu”, Prof. Dr.
Bilge Öztan’a Armağan, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara 2008, s. 721.
123
Ceza muhakemesinde bir dava şartı olarak öngörülen ve Adalet Bakanına yetki tanıyan talep (istem) özel bir düzenleme niteliğindedir. Talep, yetkili makamın savcıdan dava açmasını istemesidir.480 Bir diğer ifade ile talep resmi makamın
şikâyetidir. Ancak bu şikâyetin olağan bir şikâyetten farkı savcının iddianame düzenlemek zorunda olması, talebin süreye tabi olmaması ve geri alınamamasıdır.481
Savcının iddianame düzenleme konusunda delillerin yeterliliği konusunda bir takdir yetkisi bulunmamaktadır. Aynı kural iddianameyi değerlendirecek olan mahkeme bakımından da geçerlidir. TCK’nın 12 ve 13’üncü maddesinde, yargılaması Adalet Bakanının talebine (istemine) bağlı olan ve yurtdışında işlenmiş bulunması gereken suçlar belirtilmiştir. Ülkeler arası ilişkiler ve diplomatik bağların hassasiyeti böylesi muhakeme şartını gerekli kılmıştır. Adalet Bakanının talebi, savcı yönünden bağlayıcı nitelikte olup aksi bir karar veremez.482
Savcının idari işler bakımından Adalet Bakanlığının hiyerarşisine tabi olduğu, Anayasa’nın 140/6’ncı ve 2802 s. HSK’nın 5’inci maddesinde belirtilmiştir. Bütçe taleplerinde, bütçenin harcamasında, adliye binasının idaresinde bu husus açıkça görülmektedir. Ancak adli ve idari işlem ayrımı bazen zorlaşabilmektedir. Bu belirsiz alan da müdahale ve hiyerarşi karmaşasına neden olmaktadır. Adli süreçten önceki aşama idari kabul edilmektedir. Belirtilen alanda Adalet Bakanının söz hakkı bulunmaktadır. Bazı ülke uygulamalarında da görüleceği üzere Adalet Bakanı tamamen savcılık sisteminin dışında değildir. 483 Yürütme içerisinde, savcılık
480 Öztürk ve Diğerleri, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 55, Özbek ve Diğerleri,
Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 141.
481 Yenisey ve Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 265.
482 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Şahin, Ceza Muhakemesi Hukuku, C.I, s. 64, Mehmet Emin Artuk,
Ahmet Gökcen ve A. Caner Yenidünya, Türk Ceza Kanunu Şerhi, C.I, Genişletilmiş ve Yargıtay Kararlarıyla Zenginleştirilmiş 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2014, s. 286 vd.,
483 Örnek ülkeler için bkz. Almanya, Fransa, Polonya, İsviçre.
Polonya’da savcılık kurumunun en tepesinde hiyerarşik bakımdan Adalet Bakanı bulunmaktadır ve başsavcı sıfatına sahiptir. Bütün savcıların amiri olarak savcılık faaliyetlerini denetleme, talimatlar yayımlama yetkisi bulunmaktadır. Ancak bu yetki alt kademedeki savcının yaptığı işlemin içeriğine doğrudan bir müdahale ve yetki gaspı şeklinde olamaz. Bkz. Teodor Bulenda ve Diğerleri, “The Prosecution Service Function within the Polish Criminal Justice System”, Jörg- Martin Jehle(Ed.), Marianne Wade(Ed.), Coping with Overloaded Criminal Justice Systems, (257-284), Springer Yayınları, Göttingen/Germany 2006, s. 257 vd., Marguery, Unity and Diversity of the
Public Prosecution Services in Europe; A study of the Czech, Dutch, French and Polish systems, s. 187.
Avusturya’da savcılık teşkilatının en tepesinde Adalet Bakanı bulunmaktadır. Adalet Bakanı talimat verme yetkisine sahiptir. Savcılar Adalet Bakanından gelen sözlü talimatın yazılı olmasını isteyebilir. Yazılı olarak verilen emir yerine getirilmek zorundadır. Bkz.The Republic of Austria Federal Minitry of Justice, “The Austrian Judicial System”, Viyana 2014, s. 13.
124
kurumuna en yakın kişi Adalet Bakanıdır.484 Adaletin ve hukuk sisteminin işleyişinden sorumlu siyasi kişi olan Bakanın, savcılık kurumuna genel müdahalelerde bulunma yetkisi bulunmaktadır.485 Savcılık kararları yargısal değildir. Adli nitelik taşısa da idari yönü daha baskındır. Bu sonuç savcılık teşkilatlanmasından kaynaklanmaktadır. Bakanın, savcılık kurumu üzerinde yönetim olmasa da denetim yetkisi bulunmaktadır.486
Adalet Bakanı HSK’nın başkanıdır. Ayrıca Adalet Bakanlığı bünyesinde ayrı bir Teftiş Kurulu bulunmaktadır. Bu yetkiler Bakanı savcılar üzerinde oldukça güçlü konuma getirmektedir. Bakanın nadir görülen müdahaleleri yürütme erkinin doğal bir sonucudur. Yürütme aynı zamanda adalet politikasından da sorumludur. Ancak bu müdahaleler olağan bir durum almamalıdır. 487 Zira somut kişiler için verilen
talimatların yargılama mercilerini de etkileme ihtimali söz konusudur. Bu da mahkemelerin bağımsızlığına ve tarafsızlığına olumsuz etkide bulunacaktır.488 Türk
ceza muhakemesi hukukunda Adalet Bakanının adli yönden savcılara talimat veremeyeceği kabul edilmesine karşın konunun bu denli basit olmadığı ortadadır. Adalet Bakanının savcıya talimat vermesi ya da bu konuda bir yasak konulması hususunda mevzuat düzenlemesi yapılarak durum açıklığa kavuşturulmalıdır.
Bazı ülke örneklerine bakıldığında savcılığın yürütme içerisinde kabul edildiği ve Adalet Bakanının savcılar ile ilgili hususlarda etkin bir role sahip olduğu
Fransa’da savcılık teşkilatının tepesinde Adalet Bakanı bulunmaktadır. Adalet Bakanının başsavcı sıfatı bulunmamaktadır. Bkz. Ministère de la Justice, The Public Prosecutor in French Criminal
Proceeding, C:\Users\ab107660\Downloads\SI2061-AC-D15070709350 (1).pdf, (01.03.2016).
484 Tezcan, Fransa’da ve Belçika’da Savcılık, s. 37.
485 “Adalet Bakanı yürütme organının temsilcisi olarak adalet cihazının işlemesinin siyasî
sorumluluğunu taşımaktadır ve savcıların da görev bakımından yürütme organı ile ilişkileri vardır.” Anayasa Mahkemesi, T. 22.09.1964, E. 1963/140,K. 1964/62 (R.G., 10.2.1965, 11925).
Roxin/Schünemann’a göre Bakanlığın emir verme yetkisi kamu davasının mecburiliği ilkesi ile sınırlandırılmıştır. Bakan tarafından Federal Başsavcıya, yüksek mevki sahiplerinin karıştığı bir rüşvet verme olayını takip etmeyi bırakmasını emretmesi halinde, bu emre itaat edilmemelidir. Kamu davasının mecburiliği ilkesi olmasaydı bile, maslahata uygunluk ilkesi çerçevesinde bu türdeki yetki aşımı veya takdir yetkisinin yanlış kullanımı sonucu verilen emirler uygun değildir. Bkz. Roxin ve Schünemann, Strafverfahrensrecht, s. 49.
486 Kunter, Yenisey ve Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 431,
Toroslu ve Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 116.
487 Birleşmiş Milletler Savcılığın Dürüstlük ve Kapasitesinin İyileştirilmesi Suretiyle Hukukun
Üstünlüğü İlkesinin Güçlendirilmesi Kararı (17/1)’na göre savcılıkla ilgili olmayan birimlerin savcıya genel veya özel talimat vermeye yetkili olduğu sistemlerde, talimatlar şeffaf ve savcıların bağımsızlığına korumaya yönelik ilkelerle uyumlu olmalıdır (BM’nin 17/1 s. Kararı prg. 2).
125
görülmektedir. 489 Bu uygulamanın istisnaları da bulunmaktadır. İtalya’da savcılık
yargı içerisinden kabul edilmektedir. Bakanın temel görevi savcılığın iyi işlemesi için gerekli lojistik desteği sağlamakla sınırlıdır.490