Savcıların Rolüne Dair İlkeler (Havana Kuralları)

27 Ağustos-7 Eylül 1990 tarihinde Küba’nın Havana kentinde düzenlenen 8’inci Birleşmiş Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçluların Islahı Konferansında, Savcıların Rolüne Dair İlkeler169 _{kabul edilmiştir. Bu ilkeler Havana Kuralları olarak}

da anılmaktadır. Birleşmiş Milletler üyesi olan ülkelerde savcılık kurumunun ceza muhakemesinde tarafsız, etkin ve adil olmasını sağlamak amacıyla oluşturulan yardımcı bir yönerge niteliğindedir. Hükümetlerin bu kurallara saygı duyup uygulaması beklenmektedir. Kural olarak savcılar için öngörülmüş olmakla birlikte, belirli bir olay için geçici olarak atanan soruşturmacılar için de uygulanması istenmektedir. Yönergede savcıların nitelikleri, seçimi, eğitimi, statü ve hizmet şartları, ifade ve örgütlenme özgürlüğü, ceza muhakemesindeki rolleri, takdiri görevleri, alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri, yabancı ülke kurum ve kuruluşları ile ilişkiler, disiplin soruşturması ve ilkelere riayet konularında ilkeler belirlenmiştir.

Havana Kuralları’na göre savcılar eğitimli, dürüst ve yetenekli kişiler arasından herhangi bir ayrımcılık yapılmaksızın seçilmelidir. Vatandaş olma şartı bir ayrımcılık değildir. İnsan hakları konusunda savcılara gerekli eğitim verilmelidir. Savcılar mesleğin şeref ve itibarını korumalı, idare savcıya herhangi bir haksız müdahale ve baskıda bulunmamalıdır. Görev nedeniyle tehdide maruz kalan savcıya ve ailesine gerekli koruma sağlanmalıdır. Savcıların özlük hakları, terfileri objektif bir şekilde yasayla düzenlenmelidir. Savcılar da diğer vatandaşlar gibi ifade, düşünce, örgütlenme ve toplanma hakkına sahip olup ulusal ve uluslararası sivil toplum kuruluşlarına üye olabilirler.170

Savcılık kurumu yargılama faaliyetinden kesin vaziyette ayrılmalıdır. Soruşturma yapmak ya da soruşturmanın hukuka uygunluğunu denetlemek, kamu davası açmak, mahkeme kararlarının infazı konularında savcılığın atkif görevleri bulunmaktadır. Savcılar adil yargılamaya önemli katkı sağlar. Savcılar görevleri

169 _{Guidelines on the Role of Prosecutors. Bkz. http://www.ohchr.org (03.06.2017).} 170 _{Bkz. Havana Kuralları prg. 1,2,3,7,8,9.}

31

sırasında ayrımcılık yapmadan, objekif şekilde hareket eder, temelsiz bir isnada dayalı kovuşturmada gerçeğin ortaya çıkması için üstün çaba gösterir. Savcı yürütmekte olduğu soruşturmanın adil ve etkin bir şekilde yürümesi için kolluk, mahkemeler, hukuk uzmanları, avukatlar ve ilgili kurumlarla işbirliği yapar. Kamu görevlileri tarafından işlenen rüşvet, görevi kötüye kullanma, insan hakları ihlalleri gibi suçlar konusunda azami özeni gösterir. Hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delilleri kullanmazlar. Savcı, hukuka aykırı şekilde delil eden kişiler hakkında adli soruşturma yapar. 171

Savcının takdir hakkına sahip olduğu ülkelerde, ortak bir uygulamanın benimsenmesi, keyfiliğin önlenmesi amacıyla gerekli yasal düzenleme yapılmalıdır. Savcılar, alternatif çözüm yöntemlerinin uygulanması konusunda ulusal mevzuatı uygulamak konusunda gerekli çabayı göstermelidir. Çocuk suçlulara ilişkin takdir yetkisinin bulunduğu durumlarda, savcı kamu davasının açılmasını son çare olarak düşünmelidir. 172

Savcılar hakkındaki disiplin soruşturmaları, yasaya veya yasayla uyumlu yönetmeliğe dayanmalıdır. Şikâyetler süratli ve adil bir şekilde incelenmeli, objektif bir karara varılmalıdır. Savcı hakkındaki disiplin kararı, bağımsız bir gözden geçirmeye tabi olmalıdır. Disiplin soruşturması objektif bir değerlendirme ve karar verme garantisine sahip olmalıdır. Kararlar hukuka, mesleki etik ilkelerine ve Havana Kurallarına uygun olmalıdır. Savcılar Havana Kurallarına riayet eder ve ihlal edenler hakkında gereken bütün önlemleri alır.173

1.3.1.2. Savcılığın Dürüstlük ve Kapasitesinin İyileştirilmesi Suretiyle Hukukun Üstünlüğü İlkesinin Güçlendirilmesi Kararı (17/2)

Birleşmiş Milletler Suçun Önlenmesi ve Ceza Adaleti Komisyonu, 14-18 Nisan 2008 tarihinde Viyana’da yapılan 17’nci oturumda, Savcılığın Dürüstlük ve Kapasitesinin İyileştirilmesi Suretiyle Hukukun Üstünlüğü İlkesinin Güçlendirilmesi

171 _{Bkz. Havana Kuralları prg. 10, 16, 20.} 172 _{Bkz. Havana Kuralları prg. 18-19.} 173 _{Bkz. Havana Kuralları prg. 21-24.}

32

Kararı (17/2)’nı 174 _{oluşturmuştur. Sivil toplum kuruluşu olan Uluslararası Savcılar}

Birliği175 _{tarafından hazırlanan bazı ilkeler 17/2 No’lu Karar’ın eki olarak kabul}

edilmiştir. Komisyon, tarafsız ve bağımsız bir mahkemede adil yargılanma, suçsuzluk karinesi, kanun önünde eşitlik konularına vurgu yapmıştır. Karar eki olan metinde ise savcılık kurumuna ilişkin birtakım açıklamalar ve ilkelere yer verilmiştir.

Savcılar her zaman mesleğin onur ve itibarını korumak, meslek etiğine uygun ve profesyonelce davranmak, bağımsız, tarafsız, istikrarlı olmak ve görünmek için çabalamak, sanık haklarını korumak, kamu yararını gözetmek, evrensel insan haklarını korumakla görevlidir. Takdirilik sisteminin kabul edildiği ülkelerde; verilen kararlar bağımsız bir denetime tabi tutulmalı, politik etkilerden korunmalıdır. Savcılıkla ilgili olmayan birimlerin savcıya genel veya özel talimat vermeye yetkili olduğu sistemlerde, talimatlar şeffaf ve savcıların bağımsızlığını korumaya yönelik ilkelerle uyumlu olmalıdır.176

Savcıların ceza muhakemesinde önemli bir rolü bulunmaktadır. Savcılar görevlerini korkusuzca, kimseyi kayırmadan, önyargısız, tarafsız, kamu yararı dışında kimsenin ya da grubun menfaatini düşünmeksizin, objektif olarak, suçluluk ve masumiyete ilişkin bütün olasılıkları değerlendirerek, adil yargılanmayı temin hedefiyle yerine getirir. Soruşturma yapma ya da kolluk tarafından yapılan soruşturmaları denetleme konusunda yetkilendirilen savcılar görevlerini objektif, tarafsız ve profesyonelce yerine getirmelidir. Savcı kolluğun yasal kaidelere ve temel insan haklarına uymasını temin etmelidir. Ülke mevzuatında öngörülmesi halinde savcı, mahkeme kararlarının infazını denetler. İşkence, kötü muamele veya benzeri yasak yöntemlerle elde edilen delilleri reddeder. Savcı, soruşturmaların adil ve etkinliği için kolluk, mahkemeler, diğer ilgili birimler, savunma makamı, kamu kuruluşları ile işbirliği yapmalıdır. Savcıların görevlerini bağımsız şekilde yerine getirebilmeleri, yürütmenin keyfi müdahalelerine karşı korunmaları ile mümkündür.

177

174 _{Strengthening the rule of law through improved integrity and capacity of prosecution services. Bkz.}

http://www.iap-association.org (20.06.2017).

175_{International Association of Prosecutors. Bkz. http://www.iap-association.org (20.06.2017).} 176 _{Bkz. 17/2 No’lu Karar prg. 1-2.}

33