Ceza Adalet Sisteminde Savcılığın Rolüne Dair (2000/19) Tavsiye Kararı

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 6 Ekim 2000 tarihinde Ceza Adalet Sisteminde Savcılığın Rolüne Dair (2000/19) Tavsiye Kararı’nı kabul etmiştir.183

Tavsiyeye konu temel başlıklar; savcıların fonksiyonu, savcılara sağlanan teminatlar, savcıların yürütme ve yasama ile olan ilişkisi, savcı-hâkim ilişkisi, savcı-kolluk ilişkisi, bireye karşı yükümlülükler ve uluslararası işbirliğidir.

Savcılar ceza gerektiren kanun ihlallerinde kamu adına ve yararına gerekli önemleri alan resmi mercilerdir. Bütün ceza adalet sistemlerinde savcının temel görevi; soruşturma yapmak, kamu davası açmak, kanun yollarına başvurmaktır. Bazı yerlerde ise ulusal ceza politikasını uygulamak, soruşturmaları yürütmek ya da denetlemek, mağdurlara yardımcı olmak, alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine

181 _{Bkz. Tavsiye Kararı (1987/18 ) prg. 1-5.} 182 _{Bkz. Tavsiye Kararı (1987/18 ) prg. 5-12.}

183 _{The role of public prosecution in the criminal justice system recommendation rec (2000)19. Bkz.}

35

karar vermek, mahkeme kararlarının infazını denetlemektir. Savcılık faaliyetlerinin yerine getirilebilmesi için devlet savcılara gerekli bütçeyi ve imkânları sağlamalıdır. Bu konuda yakın işbirliği olmalıdır. 184

Savcıların mesleğe girişi, terfileri, disiplin soruşturmaları, özlük hakları, fiziki güvenliklerinin sağlanması, ifade, düşünce, örgütlenme özgürlükleri konusunda gerekli tedbirler alınmalıdır. Meslek öncesi ve meslekiçi eğitim bir yükümlülük ve haktır. Savcılar meslek etiği, şüpheli, mağdur ve tanık hakları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, kişi hürriyeti, adil yargılanma hakkı, yönetim hakkında bilgilendirilmiş olmalıdır. Artan suçluluk ve özellikle organize suçluluk konusunda uzmanlaşma sağlanmalı ve buna uygun olarak teşkilatlanmaya gidilmelidir. Savcılar kendilerine verilen talimatların yazılı olmasını talep edebilir. Hukuka ve vicdanına uygun görmediği talimatlar konusunda başka bir savcının görevlendirilmesini talep etme hakkı olmalıdır. 185

Devlet, savcıların görevlerini etki altında kalmadan yerine getirebilmeleri için gerekli tedbirleri alır. Savcı, kamuya açık faaliyetleri hakkında hesap verebilir olmalıdır. Savcı, yürütme ve yasama erklerine ait yetkilere müdahale edemez. Savcılığın yürütmeye bağlı olduğu yerlerde, yürütmenin savcılık üzerindeki yetkileri yasayla belirlenmeli, genel talimatlar yazılı ve halka açık olmalıdır. Hükümet somut bir olay hakkında dava açılması talimatı vermeden önce savcıdan ya da ilgili kurumdan yazılı öngörüş almalıdır. Savcının hükümet talimatını uygun görmemesi halinde, talimat bu kez hiyerarşik yollardan yazılı olarak iletilmeli ve bu talimat tarafların denetimi için dosyada muhafaza edilmelidir. Talimata rağmen savcı duruşmada özgürce beyanda bulunabilmelidir. Hükümetin savcılara dava açmama yönünde talimat vermesi yasaklanmalıdır. Şayet bu mümkün değilse çok istisnai olarak öngörülmeli ve şeffaflığın sağlanması için azami özen gösterilmelidir. Savcı kamu görevlileri tarafından işlenen rüşvet, görevi kötüye kullanma, insan hakları ihlali gibi suçları soruştururken herhangi bir engelle karşılaşmamalıdır. 186

184 _{Bkz. Tavsiye Kararı (2000/19 ) prg. 1-4.} 185 _{Bkz. Tavsiye Kararı (2000/19 ) prg. 5-10.} 186 _{Bkz. Tavsiye Kararı (2000/19 ) prg. 11-16.}

36

Bir kişi aynı anda hem savcılık hem de hâkimlik yapamaz. Ancak meslekler arası geçiş hakkı tanınmalıdır. Bu geçişlerin taleple olması ve gerekli teminatların sağlanması gerekir. Savcılar hâkimlerin bağımsızlığına ve tarafsızlığına saygı göstermek zorundadır. Savcının kanunyollarına başvurma hakkı olmakla birlikte mahkeme kararlarının geneli hakkında şüphe oluşturacak bir tutum içinde olmamalıdır. Savcılar yargılama esnasında objektif ve adil olmalıdır. Adil bir karara ulaşılabilmesi için olaya ve hukuka ilişkin bilgisini mahkemeye sunmalıdır. 187

Savcılar kolluk tarafından yürütülen soruşturmaların insan haklarına uygunluğunu denetler. Kolluğun savcılığın emrine tâbi olduğu ülkelerde, aradaki bağın güçlendirilmesi için gereken tedbirler alınmalıdır. Kolluk ve savcılığın birbirinden bağımsız olduğu yerlerde ise aradaki işlevsel işbirliği için gerekli etkin tedbirler alınmalıdır. Savcılık adil, tarafsız, objektif olmalı, AİHS’te belirtilen haklara uymalı ve korumalı, ceza adalet sisteminin süratli bir şekilde işleyişine katkı sunmalı, ayrımcılıktan kaçınmalı, kanun önünde eşitliği sağlamalı, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplamalı, temelsiz isnatlara dayanarak kamu davası açmamalı, delillerin istisnasız olarak hukuka uygun şekilde toplanmasını sağlamalı, silahlarının eşitliği uyarınca bilgileri taraflarla paylaşmalı, bireysel haklara müdahale niteliğindeki tedbirlere karar verme yetkisine sahip olduğunda etkili bir adli denetim öngörülmüş olmalı, mağdur ve tanık haklarını korumalı, kovuşturmama kararlarına karşı suçtan zarar gören itiraz hakkına sahip olmalı, bu itiraz hiyerarşik denetimden sonra yargısal denetim veya şahsi dava şeklinde olmalı, savcılar için davranış ilkeleri belirlenmelidir.

188

Uluslararası adli işbirliği konusunda savcılar arasındaki iletişim ilerletilmelidir. Başsavcılar düzeyinde toplantılar düzenlenmeli, irtibat kişileri belirlenmeli, eğitim toplantıları yapılmalı, yabancı dil eğitimi verilmeli, yabancı ülkelerdeki adli müşavirlikler güçlendirilmeli, elektronik veri paylaşımı geliştirilmelidir. 189

187 _{Bkz. Tavsiye Kararı (2000/19 ) prg. 17-20.} 188 _{Bkz. Tavsiye Kararı (2000/19 ) prg. 21-36.} 189 _{Bkz. Tavsiye Kararı(2000/19 ) prg. 36-39.}

37

1.3.2.3. Ceza Adalet Sistemi Dışında Savcılığın Rolüne Dair (2012/11) Tavsiye Kararı

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 19 Eylül 2012 tarihinde Ceza Adalet Sistemi Dışında Savcılığın Rolüne Dair (2012/11) Tavsiye Kararı’nı kabul etmiştir.190

Savcıların ceza adalet sistemi dışında birtakım görevlerinin bulunması nedeniyle, bu konuda ortak bir uygulama geliştirilmesi için Tavsiye Kararı oluşturulmuştur. Üye ülkelere bu konuda gerekli hassasiyetin gösterilmesi çağrısında bulunulmuştur.

Savcılar ceza adalet sistemi dışındaki görevlerinde kamu yararını temsil etmek, insan haklarını, temel özgürlükleri ve hukukun üstünlüğünü korumak zorundadır. Savcıların görevleri herhangi bir tereddüte yer bırakmayacak şekilde kanunla düzenlenmelidir. Savcı ceza muhakemesinde olduğu gibi görevini kovuşturma mecburiyeti ilkesine göre objektif, dürüst ve tarafsız bir şekilde yerine getirmelidir. Etik ilkeler benimsenmeli ve ülke çapında aynı uygulamanın yerleşmesi için gerekli klavuzlar oluşturulmalıdır.191

Savcının yetkileri, gerçek ya da tüzel kişilerin mahkemeler önündeki başvuru ve diğer haklarını sınırlama anlamına gelmemektedir. Savcı özel hukuktaki yargılamanın bir tarafı olsa dahi bu kural işleyecektir. Böyle bir yetki verilmesi halinde savcı ilgili kişilerle irtibat halinde olmalıdır (2012/11 s. Tavsiye Kararı prg. 10-11). Savcının dava açması ya da davalı konumunda olması silahların eşitliği ilkesini riske atmamalıdır. Savcı dava konusuyla ilgili delilleri saklayamaz. Önceden sorgulama yapma yetkisi savcıya orantısız ve makul olmayan bir avantaj sağlamamalıdır. Kişi menfaatlerinin savcı tarafından temsil edildiği davalarda birey de taraf olarak yer almalıdır. Kamu yararının söz konusu olduğu hallerde savcının taraf olarak yer alması engellenmemelidir.192

Davadaki taraflar, savcının işlemleri hakkında mahkeme ya da savcı tarafından bilgilendirilmelidir. Savcının mahkemeye yazılı görüş sunması halinde bu görüş makul sürede bütün taraflara iletilmelidir. Aksi halde duruşma ertelenir. Savcı

190 _{The role of public prosecutors outside the criminal justice system recommendation}

CM/Rec(2012)11. Bkz. https://rm.coe.int/16807096c5 (03.06.2017).

191 _{Bkz. Tavsiye Kararı(2012/11 ) prg. 2-9..} 192 _{Bkz. Tavsiye Kararı (2012/11 ) prg. 10-16.}

38

mahkemenin müzarekesine katılamaz ve bu yönde bir izlenim bırakamaz. Savcı kamu kurumları ya da tüzel kişileri ile olan ilişkisinde her kurumun özerkliğini saygı gösterir. Ulusal ve uluslararası ilişkilerde bütün ilgililerle irtibat kurar.193

1.3.2.4. Savcılar için Etik ve Davranış Biçimlerine İlişkin Avrupa