4.2.3. İzmir Kenti
Geçmişi 3400 yıl öncesine dayanan İzmir kenti, kuruluşundan bu yana, korunaklı bir körfez kıyısındaki konumu ve zengin bir tarım bölgesinden oluşan art alanı ile ticaret etkinliği bakımından oldukça önemli bir kent olmuştur (Özsoy, 2010). Kent, uzun tarihsel geçmişinin her döneminde birçok uygarlığa ev sahipliliği yapmış, hâkimiyeti altına girdiği medeniyetlerin ticari aktivitelerinde yer edinerek her zaman önemli bir
ticaret merkezi olmuştur. Coğrafyanın özgün nitelikleri ve bu nitelikler çerçevesinde
güvenli bir liman yapısına sahip olması da kentin her dönem ayrıcalıklı bir konumda olmasını sağlamıştır (Martal, 1999; Özsoy, 2010).
İzmir’in bir ticaret kenti olarak gelişiminde, kervan yollarının, ulaşım ağlarının ve limanın önemli bir etkisi bulunmaktadır. İzmir’in ticari hayatında tarihsel süreçte, kendilerine özgü ticaret yapılarını kurmuş olan yabancı tüccarların etkinliğinde bir
mekânsal yapılanma desenigörülmektedir (Kütükoğlu,2000).18. yüzyılda kentin en
gelişmiş bölümü kıyı kesiminde yani liman bölümünde yer alan,tüm ticaret birimlerinin yer aldığı Frenk Mahallesi ve çarşısı buna örnek olarak verilebilecek önemli bir alışveriş mekânıdır(Beyru, 1973). Bunun yanı sıra Kemeraltı çarşısı da tarihsel süreç içinde kentin ilk ticari gelişim nüvesini oluşturmaktadır.
İzmir’de de kentsel gelişme süreçleri açısından özellikle 1980 sonrası, yaşamın her alanında önemli bir değişim dönemi olarak görülmektedir. Kent bu dönem içerisinde tüm anakentlerde yaşanan değişim ve dönüşümlerden etkilenmiştir. Bu aşamada mekân, bu değişimleri yaratan ve güçlenmesini sağlayan amaçlar doğrultusunda anlam değişikliğine uğrayarak yeniden düzenlenmiştir. 1990’lara gelindiğinde ticaret ve hizmetler sektörlerinde yapılan yatırımlar İzmir’in gelişme dinamikleri açısından belirleyici olmuştur. Yerel ve uluslararası sermayenin katkılarıyla İzmir’dekuzey, güney, doğu, batı olmak üzere 4 ana gelişme aksının çıkış noktalarında farklı niteliklerde birçok alışveriş merkezi yapılmıştır(Özsoy, 2010).
Kentin alışveriş mekânlarının değişim ve dönüşümü ile ilgili daha detaylı bilgiler, konunun bütünlüğünü bozmamak için ekte verilmiştir (bkz. Ek.4).
Tezin mekânsal sınırlılıklarıve kavramsal-kuramsal çerçevesi kapsamında İzmir kenti genelinden seçim ölçütlerine (Çizelge 4.2) ve geleneksel çarşı, çağdaş alışveriş sokağı ve alışveriş merkezi tipolojilerine uygun olarakGeleneksel Kemeraltı Çarşısı, Karşıyaka Caddesi ve Agora AVM örneklem alanları olarak seçilmişlerdir. Seçilen bu alışveriş alanlarının kent içindeki konumları aşağıdaki şekilde görülmektedir (Şekil 4.6).
Şekil 4.6. İzmir Kenti genelinden seçilen örneklem alanlarının kent içi konumları
4.2.3.1. Geleneksel Kemeraltı Çarşısı
Kemeraltı Bölgesi İzmir il merkezinde,Konak ilçesi sınırları içerisinde, Anafartalar Caddesi ve Mezarlıkbaşı semtinden başlayarak deniz kıyısını da kapsamına alan ve Konak Meydanı’na kadar ulaşan bir bölgeyi kapsamaktadır. Kemeraltı çarşı bölgesi deniz kıyısının kısmen doldurulması ileoluşmuştur.Bazı kaynaklarda1650–1670 yılları arasında kurulduğu belirtilmektedir. Akgüngör ve ark.’na (2000) göre; Kemeraltı bölgesinin mekânsal gelişme sınırlarıtarihsel süreç içinde büyük değişikliklergöstermemektedir.
İzmir kentinin binlerce yıllık geçmişinin izlerini taşıyan çarşı bölgesi, bu geçmişe ait kültürel ve tarihi değerleri birarada barındırmaktadır. Çarşı, her dönem İzmir kenti ticari hayatının önemli bir parçası olmasının da ötesinde, kent kimliğinin başlıca öğelerinden biri olmuştur. Geleneksel dokusu, yapı özellikleri ve içinde barındırdığı farklı fonksiyonlarlakısmen bu kimliğini sürdürmeye çalışmaktadır (Ecemiş Kılıç ve Aydoğan 2006).
KARŞIYAKA ÇARŞISI (KEMALPAŞA CADDESİ) KARŞIYAKA ÇARŞISI
AGORA AVM
Kentin tarihi geleneksel merkezi olan KemeraltıBölgesi, limana en yakın ticari merkez konumunda olmasından dolayı, bölgedeki ekonomik faaliyetler tarihsel süreçte genellikle otel, depo, toptan ticaret gibi dış ticaret işlemlerini kolaylaştırıcı bir yapıya sahip olmuştur. Kemeraltı’nın ticaret merkezi fonksiyonunun yanı sıra kentin yönetim merkezi özelliğine sahip olması, devletin idari binalarının da burada konumlanarak yoğunlaşmasına neden olmuştur (Akgüngör ve ark., 2000). Aşağıdaki şekilde geleneksel Kemeraltı Bölgesinin limanla ve çevresiyle olan ilişkileri görülmektedir (Şekil 4.7).
Şekil 4.7. Geleneksel Kemeraltı Çarşısının Hava Fotoğrafı, 2009.
Kemeraltı İzmir’in elinde kalmış olan ender tarihi değerlerdendir. Ancak içinde bulunduğu durumobjektif olarak değerlendirildiğinde; bölgenin oldukça sancılı bir bozulma evresi geçirdiği ve özgün tarihi unsurlarının yanısıra birçok aykırı bileşeni de içerisinde barındırdığı görülmektedir.Alanın mekânsal düzenlenişi mevcuttaki yapıların yenilenmesi ya da yenilenemeyecek durumda olan binaların yerine yeni, çok katlı yapıların inşası ile oluşturulmuştur. Bu durum ise, arsa fiyatlarını arttırarak Kemeraltı’nda modern ve geleneksel olarak tarif edilebilecek bir yapılaşmaya neden olmuştur (Akgüngör ve ark.,2000). Günümüzde Kemeraltı bölgesinin bahsedilen sorunları aşması ve korunmasına katkı sağlamaya yönelik çok farklı niteliklerde projeler geliştirilmektedir. Özellikle İzmir üniversitelerinin ilgili bölümleri için, bu bölge adeta bir atölye alanı olarak kullanılmaktadır(Ecemiş Kılıç ve Aydoğan, 2006).
Çarşı içerisindeki alışveriş mekânlarının başında 1744 yılında Hacı Beşir Ağa tarafından yaptırılan Kızlarağası Hanı gelmekte, daha sonra bunu diğer hanlar
izlemektedir. Ek 5.de Kemeraltı Çarşısı içerisinde yer alan alışveriş mekânlarının bir listesi verilmektedir (Şekil 4.8).
Şekil 4.8. Kemeraltı çarşısı içinde yer alan alışveriş mekânları
1592'de inşa edilmiş Hisar Camii'nin bulunduğu mevkiden başlayanmekânsal gelişiminde eski deniz kıyısı hattını günümüzdekiAnafartalar Caddesi oluşturmaktadır. XVII. yy. itibariyle büyüyerek Osmanlı’nın en büyük ticaret merkezlerinden biri haline gelen Kemeraltı çarşısının bu cadde çevresinde oluşması caddenin önemini daha da arttırmaktadır. Aslında Anafartalar Caddesi Kemeraltı Çarşısının bel kemiğini oluşturan, kimliğini yansıtan en önemli aksıdır denilebilir (Yetkin, 2004)(Fotoğraf 4.10, Fotoğraf 4.11). Ancak Anafartalar Caddesi üzerinde yoğunlaşan hanların birçoğu maalesef zamana yenik düşerek yok olup gitmişlerdir, bir kısmı günümüze ulaşmayı başarabilmiştir (Anonim).
Zamanla çarşı içerisindeki bina ve arsa değerleri arasındaki çelişki bir yandan tarihi yapıların yıkılarak çok katlı olarak yenilenmeleri sürecini tetiklemiş diğer yandan da mülk sahipliliği konusundaki problemler ve benzeri nedenlerle budönüşümü yaşayamayan yapıların çoğunun atıl durumda kalmasına neden olmuştur (Kılıç ve Aydoğan, 2006).
Tarihsel süreçte kentin tarihsel ve ticari merkezi olarak önemli roller üstlenen Kemeraltı Çarşısı içinde barındırdığı küçük ticaret birimleri ile canlı bir aktivite merkezi
olma durumunu korumaya çalışmaktadır.Çarşı günümüzde özellikle orta ve düşük gelir grubundaki kişilere hitap etmektedir (Taner ve ark., 1999).