Sanayi Sektöründe Kömür Tüketimi

İngiltere’de sanayi devriminin başlamasıyla kömürün Dünya ekonomisindeki önemi artmıştır. Buhar gücünün ulaşım ve sanayide kullanılmaya başlanılması, Dünya nüfusunun artması ile artan elektrik ihtiyacının karşılanması ve ısınmadaki

rolü ile önemini giderek artırmıştır. Koklaşabilir nitelikli taşkömüründen elde edilen kok kömürleri ise demir-çelik sanayi sektöründe kullanılmaktadır (TKİ, 2009: 7).

1973-2011 döneminde OECD ülkelerinde endüstriyel kömür tüketimi değerleri Şekil-32’de verilmiştir.

Şekil- 32: OECD Ülkelerinde Endüstriyel Kömür Tüketimi, 1973-2011, (MTCE*)

Kaynak: IEA, 2013d: 156. *: MilyonTon Kömür Eşdeğeri

Şekil-32’de 1973-2011 döneminde kömür tüketiminin sürekli azaldığı görülmektedir. 1973 yılında 261,2 MTCEolan tüketim yaklaşık % 12 azalarak 1990 yılında 229 MTCE olmuştur. 1980 yılından sonra kömür tüketiminde önemli düşüşler olmuştur. 1990 yılında 228,5 MTCEolan tüketim yaklaşık olarak % 38 azalarak 2011 yılında 140,7 MTCEdüzeyinde gerçekleşmiştir.

Tablo-48’de OECD ülkelerinde 1973-2011 döneminde alt sektörlere ait kömür tüketimi değerleri özetlenmiştir.

Tablo- 48: OECD Ülkelerinde Alt Sektörlere Göre Kömür Tüketimi (MTCE*)

Alt Sektörler 1973 1980 1990 2000 2005 2010 2011 Demir-Çelik 134.1 106.3 81.6 61.8 57.3 55.3 57.1 Kimya ve Petro-kimya 26.6 24.9 28.2 18.2 16.3 16.1 15.5 Metalik olmayan mineraller 21.2 32.7 41.8 36.1 31.0 25.2 26.0 Kağıt ve baskı 11.6 11.2 16.2 8.3 10.9 9.6 9.1

Diğer 67.6 53.9 60.7 46.1 43.8 37.1 33.0

Toplam Sanayi Sektörü 261.2 229.0 228.5 170.5 159.2 143.4 140.7 Kaynak: IEA, 2013d: 156. *: MilyonTon Kömür Eşdeğeri 261,2 229 228,5 170,5 159,2 143,4 140,7 0 50 100 150 200 250 300 1973 1980 1990 2000 2005 2010 2011 Endüstriyel kömür tüketimi

Tablo-48’de takip edildiği üzere 1973-2011 döneminde kömür tüketiminin en fazla olduğu sektör demir-çelik sektörü iken, tüketimin en az olduğu sektörün ise kağıt ve baskı sektörü olduğu görülmektedir. 1973 yılında demir-çelik sektöründe tüketim 134.1MTCE iken yaklaşık % 58 azalarak 2011 yılında 57.1 MTCE düzeyinde gerçekleşmiştir. 1973 yılında kömürü en fazla tüketen ikinci sektör 26.6 MTCE tüketim ile kimya ve petro-kimya sektörü iken, 2011 yılında en fazla kömür tüketen ikinci sektör 26.0 MTCE ile metalik olmayan mineraller sektörü olmuştur.

Tablo-49’da Türkiye’de 1978-2011 döneminde alt sektörlere ait kömür tüketim değerleri gösterilmiştir.

Tablo- 49: Türkiye’de Sanayi Sektöründe Yıllar İtibariyle Kömür Tüketimi

(MTCE*)

Alt Sektörler 1978 1990 2000 2005 2009 2010 2011

Demir-Çelik 0.4 0.9 1.0 1.3 1.1 2.7 2.9

Kimya ve Petro-kimya 0.3 0.2 0.4 0.1 0.3 0.4

Metalik olmayan mineraller - - - 0.1 0.1 0.1 -

Kağıt ve baskı - - - 0.1

Diğer 1.0 2.0 5.0 11.1 10.5 7.3 6.5

Toplam Sanayi Sektörü 1.6 3.1 6.4 12.6 11.8 10.4 9.9 Kaynak: IEA, 2013d: 523.

*: MilyonTon Kömür Eşdeğeri

Tablo-49 incelendiğinde sanayi sektöründe kömür tüketiminin 1978 yılından 2005 yılına kadar sürekli arttığı bu dönemden sonra sürekli azaldığı görülmektedir. 1978 yılında kömür tüketimi 1.6MTCEiken, yaklaşık 6 kat artarak 2011 yılında 9.9MTCE seviyesine çıkmıştır. Alt sektörler ele alındığında, 1978-2011 döneminde kömür tüketiminin en fazla olduğu sektör demir-çelik sektörü olduğu görülmektedir.

2.3. Enerji Fiyatları

Petrol, gaz ve ürün fiyatları ve kârları oldukça değişkendir ve uluslararası enerji arzına ve talebine bağlıdır. Politik gelişmeler, yeni petrol ve doğal gaz kaynaklarının gelişimi, teknolojik değişim ve küresel ekonomik koşullardan dolayı artan enerji arzı ve OPEC’in etkisi Dünya enerji arzını ve petrol fiyatlarını etkilemektedir. Sonuç olarak, artan petrol fiyatları kâr marjlarının düşük seviyelerde

seyretmesine neden olabilmektedir. Petrol, gaz ya da ürün fiyatlarındaki düşüşlerin gelir, kâr marjları ve kârlılık üzerinde olumsuz etkilere yol açmaktadır. Diğer taraftanpetrol, gaz ya da ürün fiyatlarında ortaya çıkacak hızlı ya da istikrarlı bir değişim yatırım kararlarının gözden geçirilmesi, aktiflerin bozulması ve projelerin hayata geçirilememesi anlamına gelebilir (BP, 2013: 51).

Doğal gaz fiyatları genellikle kaynak fiyatı, şehir kapısı fiyat ve nihai kullanıcı fiyatını kapsamaktadır. Gaz fiyatları; uluslararası petrol fiyatlarından, bölgesel kaynak bolluğundan, ekonomik kalkınma düzeyinden ve bazı talep faktörlerden etkilenmektedir. Ayrıca komşu ülkelerdeki doğal gaz kaynaklarının miktarı ve taşıma mesafesi de bir ülkenin gaz fiyatlarını etkileyen faktörler arasında yer almaktadır (Wang ve Lin, 2014: 545).

Petrol piyasası, siyasal, ekonomik ve teknolojik unsurlara bağlı olduğu için oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Petrol fiyatları Dünyanın ve ülkelerin ekonomik performansı açısından önemli göstergeler arasında yer almaktadır. Petrol fiyatlarına etki eden çeşitli faktörler söz konusudur. Bu faktörler Şekil-33 yardımıyla sergilenmiştir.

Şekil- 33: Petrol Fiyatlarını Etkileyen Faktörler

Petrol fiyatları Arz ve Talep Döviz kuru Finansal piyasalar Jeopolitik koşullar Makroekonomik koşullar Kaynak: LUKOIL, 2013: 4.

Şekil-33 incelendiğinde, küresel petrol fiyatlarının belirlenmesinde arz ve talep dengesi, makroekonomik ve jeopolitik durum, döviz kuru ve finansal piyasa koşulları gibi faktörlerin etkili olduğu görülmektedir (LUKOIL, 2013:4).

Tablo-50 OECD ülkelerinde 1980-2011 döneminde sanayide uygulanan elektrik satış fiyatlarını göstermektedir

Tablo-50:OECD Ülkelerinde Sanayi Sektöründe Elektrik Satış Fiyatları (Dolar/MWh*) Ülkeler 1980 1990 2000 2006 2009 2010 2011 ABD 36.900 47.500 46.000 61.601 68.116 67.890 69.566 Almanya 57.589 91.283 40.553 94.228 139.553 135.828 157.228 Avustralya 30.783 45.951 45.178 - - - - Avusturya 50.638 65.375 38.249 109.159 - - - Belçika 57.931 70.084 47.742 - 138.789 124.503 138.514 Çek Cumhuriyeti - 29.526 42.964 93.868 147.680 143.884 159.937 Danimarka 49.949 62.233 57.690 96.752 110.647 114.376 115.172 Finlandiya 54.473 63.142 38.618 - 97.435 94.848 113.642 Fransa 47.981 56.386 35.760 50.690 106.696 106.946 121.537 Hollanda 59.202 52.300 57.051 - 140.872 123.046 120.565 İngiltere 62.762 70.693 55.404 116.857 134.290 121.063 127.389 İrlanda 50.971 67.578 48.940 121.706 168.972 137.219 152.393 İspanya 44.316 97.390 42.581 91.317 103.154 131.881 148.769 İsveç 40.199 49.848 - - 82.713 96.362 104.196 İsviçre 56.321 89.135 69.080 80.274 93.546 112.209 131.263 İtalya 65.158 97.577 88.940 209.536 276.146 258.093 279.310 Japonya 86.458 122.238 143.188 117.043 157.776 154.395 179.032 Kanada 19.583 37.443 38.381 58.626 58.875 69.889 - Kore 81.159 69.915 51.564 65.054 57.798 - - Lüksemburg 47.034 - - - 136.427 114.967 117.295 Meksika 30.568 39.990 50.858 98.959 85.620 104.207 117.060 Norveç 18.230 35.153 19.436 55.341 58.680 73.720 71.165 Polonya - 25.368 36.887 73.407 119.739 120.379 121.768 Portekiz 45.382 98.169 67.005 110.414 127.390 120.265 139.140 Slovakya 24.430 29.178 42.254 98.161 194.776 169.139 178.482 Türkiye 60.625 82.042 79.953 99.808 137.639 150.918 138.641 Yeni Zelanda 27.551 34.090 27.986 59.613 65.001 69.291 73.720 Yunanistan 42.400 65.086 42.283 - 113.921 113.907 125.574 OECD 49.794 66.426 58.610 85.981 106.542 110.874 - Kaynak: IEA, 2013b: 131. *: Megawatt-saat

Not: Amerika ve Avustralya dışındaki ülkelerin fiyatları KDV hariç bütün vergileri kapsamaktadır.

Tablo-50’ye göre 1980 yılında elektrik satış fiyatlarının en düşük olduğu beş ülke sırasıyla Norveç, Slovakya, Yeni Zelanda, Meksika ve Avustralya iken, en yüksek olduğu beş ülke sırasıyla Japonya, Kore ve İtalya, İngiltere ve

Türkiye’dir.Yıllar itibariyle elektrik satış fiyatlarının en düşük ve en yüksek olduğu ülkelerin sıralamasında değişiklikler söz konusu olmuştur. 2011 yılında elektrik satış fiyatlarının en düşük olduğu beş ülke sırasıyla ABD, Norveç, Yeni Zelanda, İsveç ve Finlandiya iken, en yüksek olduğu beş ülke sırasıyla Japonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Almanya ve İrlanda’dır. Türkiye’de elektrik satış fiyatları 2000-2011 döneminde sürekli artış göstermiştir. OECD ülkelerinin ortalama fiyatları incelendiğinde, Türkiye’de elektrik satış fiyatlarının 1980-2011 yılları boyunca sürekli OECD ortalamasının üzerinde seyrettiği görülmektedir.

OECD ülkelerinde sanayi sektöründe reel enerji fiyatları endeksi Tablo-51’de kaynaklarına göre karşılaştırılmıştır.

Tablo- 51: OECD Ülkelerinde Sanayi Sektöründe Reel Enerji Fiyatları Endeksi (2000=100) Enerji Kaynakları 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Petrol Ürünleri 52.5 70.7 90.9 96.4 96.9 113.3 89.1 100.0 113.7 117.7 Kömür 47.7 47.8 72.1 74.0 75.2 106.9 104.8 100.0 112.9 107.8 Doğal gaz 61.3 87.3 140.3 137.1 127.5 152.0 106.1 100.0 97.1 88.6 Elektrik 89.3 80.8 88.3 92.0 93.1 96.3 102.2 100.0 98.2 99.4 Toplam Enerji 65.7 75.1 94.0 98.2 98.1 111.6 95.2 100.0 107.2 109.0 Kaynak: IEA,2014: 64.

Tablo-51 incelendiğinde 2000-2010 döneminde en düşük fiyat endeksine sahip olan enerji kaynağı kömür iken, en yüksek fiyat endeksine sahip olan enerji kaynağının ise doğal gaz olduğu görülmektedir. Kömürün fiyat endeksi 2000 yılında 47.8 iken yıllar itibariyle önemli ölçüde artış göstererek 2012 yılında 107.8 değerine ulaşmıştır. Doğal gazın fiyat endeksi 2008 yılında 152.0 iken, yıllar itibariyle endekste düşüş gerçekleşmiştir ve fiyat endeksi 2012 yılında 88.6 düzeyine inmiştir.