Enerji Talebi

Dünya genelinde enerji talebi sürekli artmakta ve bu durum özellikle fosil yakıtların pahalılaşmasına, enerji kaynaklarının rezervlerinin azalmasına neden olmakta ve bu süreç karar alıcıları ve politika yapıcıları üretim sürecinde kullanabilecekleri yeni enerji kaynakları bulmaya zorlamaktadır.

Enerji tüketimi; gelir, enerji fiyatları, ekonominin yapısı ve mevcut teknoloji gibi çeşitli faktörlerin fonksiyonudur. Dünya, OECD Ülkeleri ve Türkiye’ye ait toplam nihai enerji tüketiminin yıllar itibariyle gelişimi Tablo-25’de gösterilmektedir.

Tablo- 25: Toplam Nihai Enerji Tüketimi(MTEP)*

1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Dünya 8816 9277 10029 11490 11805 12084 12307 12188 12792 12981 13157 OECD 4527 4874 5296 5525 5517 5557 5487 5246 5445 5339 5270 Avrupa 1784 1776 1852.0 1955 1967 1952 1950.2 1851 1920 1877 1865 Türkiye 52.0 62.2 76.8 84.2 93.1 100.0 98.7 97.8 105 114 116 Kaynak: Enerdata, 2012.

Tablo-25’e göre 1990 yılında 8816 MTEP olan Dünya enerji tüketimi 2009 yılına kadar sürekli artış göstermiş ve 2012 yılında 1990 yılına göre yaklaşık %49 artarak 13.157 MTEP’e yükselmiştir. Dünya enerji tüketiminin büyük bir kısmı OECD ülkelerine aittir. OECD ülkelerindeki tüketim Dünya tüketimine paralel bir artış izlemiş ve 2012 yılındaki artış 1990’a göre yaklaşık %19 olarak gerçekleşmiştir. Avrupa Ülkeleri’nde enerji tüketimi 2007 yılına kadar artış göstermiş, daha sonra 2010 yılına kadar azalış gerçekleşmiştir. Türkiye’de ise enerji tüketimi 2008 yılına kadar sürekli artmıştır. Enerji tüketiminde 2008 ve 2009 yıllarındaki azalamadan sonra tekrar artış meydana gelmiştir.

Toplam birincil enerji tüketimi, tüm sektörlerde tüketilen enerji toplamını ve enerji üretiminin çeşitli aşamalarındaki kayıpları içermektedir. Toplam nihai enerji tüketimi ise kullanıcılar tarafından doğrudan tüketilen toplam enerji olaraktanımlanmaktadır. Toplam birincil enerji arzı, yenilenebilir ve yenilenemeyen birincil enerji kaynakları arzının toplamı olarak ifade edilmektedir. Toplam birincil enerji arzı, üretim+ithalat-ihracat ± stok değişimlerinden oluşmaktadır (RIVM, 2001: 21; MEP, 2008: 23, IEA, 2012: 7).

Tablo-26’da Dünya birincil enerji tüketiminde 1996-2012 yılları arasında nasıl bir değişim yaşandığı, ülkelerin ve bölgelerin enerji tüketimleri yer almaktadır.

Tablo- 26: Dünya Birincil Enerji Tüketimi (MTEP)*

Yıllar Kuzey Amerika Güney veOrta Amerika Avrupave Avrasya

Orta Doğu Afrika Asya Pasifik Dünya Toplamı 1996 2605.6 418.1 2803.1 360.5 254.1 2372.5 8813.9 2000 2758.0 467.7 2817.2 420.2 274.0 2602.2 9339.2 2005 2839.2 521.8 2969.0 562.5 327.0 3535.0 10754.5 2006 2819.0 546.3 3009.4 587.4 331.2 3755.2 11048.4 2007 2868.6 568.4 3002.6 611.6 349.8 3946.7 11347.6 2008 2818.7 587.3 3006.5 652.3 368.0 4059.9 11492.8 2009 2686.5 582.6 2831.0 671.5 365.7 4254.1 11391.3 2010 2763.9 619.0 2948.0 708.0 382.2 4507.9 11977.8 2011 2773.3 649.5 2936.6 727.4 384.5 4753.2 12225.0 2012 2725.4 665.3 2928.5 761.9 403.3 4992.2 12476.6 Kaynak:BP, 2013.

Tablo-26 ele alındığında 1996 yılında 8813.9 MTEP olan Dünya birincil enerji tüketiminin yaklaşık % 42 artarak 2012 yılında 12476.6 MTEP ile en yüksek değerine ulaştığı görülmektedir. 2012 yılında enerji tüketiminde en büyük pay %39.1 ile Asya Pasifik bölgesine aittir. 2012 yılında enerji tüketiminde ikinci sırayı Avrupa&Avrasya bölgesi alırken, üçüncü sırayı Kuzey Amerika bölgesi almaktadır.

Özellikle gelişmekte olan ülkelerde enerji tüketiminin önemli oranlarda artacağı tahmin edilmektedir. EIA (Energy Information Administration) raporunda yer alan Dünyadaki enerji tüketimlerine ilişkin güncel tahminler ile ilgili bilgiler Tablo-27’de gösterilmektedir.

Tablo- 27: Dünya Enerji Tüketimi (Katrilyon Btu)*

Yıllar

Ülkeler

Geçmiş Veriler Projeksiyonlar

1990 2000 2008 2015 2020 2030

OECD 198,6 234,5 244,3 250,4 260,6 278,7

OECD’ye Üye Olmayan Ülkeler 155,1 171,5 260,5 323,1 358,9 442,8 Dünya Toplamı 353,7 406,0 504,7 573,5 619,5 721,5 Kaynak: EIA, 2013.

*: İngiliz Isı Birimi

Tablo-27’deki 1990-2008 dönemi verileri gerçekleşen değerleri, 2015-2030 dönemi ise gerçekleşmesi beklenen tahmini değerleri göstermektedir. 1990 yılında 353.7 Katrilyon Btu olan enerji tüketimi 2008 yılında 504.7 Katrilyon Btu’ya yükselmiştir. Enerji kullanımının 2015-2030 döneminde artmaya devam edeceği öngörülmektedir. 2030 yılındaki tahminler gerçekleşirse, 1990-2030 döneminde enerji tüketimi yaklaşık 2,04 kat artmış olacaktır. Dünya enerji tüketiminin 2030 yılında 2008 yılına göre yaklaşık % 43 artış göstereceği tahmin edilmektedir.

Dünya birincil enerji talebinin kaynaklara göre dağılımı Tablo-28’de gösterilmiştir.

Tablo- 28: Dünya Birincil Enerji Kaynağı Talebinin Dağılımı (Katrilyon Btu)* Enerji Kaynakları 2010 2015 2020 2025 2030 Kömür 147,4 164,6 180,3 196,0 207,9 Petrol 176,1 185,5 194,7 202,1 210,9 Doğal gaz 116,8 124,2 136,0 148,5 162,6 Nükleer 27,3 30,4 37,9 44,3 49,5 Diğer 56,2 67,3 81,0 89,5 98,3 TOPLAM 523,9 572,0 629,8 680,4 729,2 Kaynak: EIA, 2013. *: İngiliz Isı Birimi

Tablo-28’de yer alan 2010-2030 dönemine ait Dünya birincil enerji talebinin dağılımı incelendiğinde 2010 yılında 523,9 Katrilyon Btu olan talebin 2030 yılında enerji talebinin 729,2 Katrilyon Btu olacağı tahmin edilmektedir. 2030 yılında talebin dağılımında en büyük payı 210,9 Katrilyon Btu ile petrolün alacağı öngörülmektedir. Petrolden sonra 207,9 Katrilyon Btu ile kömür ikinci sırayı almaktadır. Üçüncü sırada yer alan doğal gazın 2030 yılında talebinin 162,6 Katrilyon Btu olması beklenmektedir.

1990-2030 döneminde OECD ülkeleri ve OEDC-Dışı ülkelere ait birincil enerji tüketim değerleri Şekil-19’da karşılaştırılmıştır

Şekil- 19:OECD Ülkeleri Birincil Enerji Tüketimi, 1990-2030(Katrilyon Btu)*

Kaynak: EIA, 2012. *: İngiliz ısı birimi 198,6 234,5 244,3 250,4 260,6 278,7 155,1 171,5 260,5 323,1 358,9 442,8 0 100 200 300 400 500 600 700 800 1990 2000 2008 2015 2020 2030

Şekil-19’daki değerlere bakıldığında 2011 yılı baz alınarakhazırlanan senaryoda 2008–2030 yılları arasında Dünyadaki enerji piyasasının %43 civarında büyüyeceği (2008 tüketimi 505 Katrilyon Btu, 2030 tüketim tahmini 722 Katrilyon Btu), bu artışta en büyük payı % 63 ile OECD üyesi olmayan ülkelerin alacağı öngörülmektedir.

Tablo-29’da Dünya nihai enerji tüketiminin kaynaklar bazında dağılımı verilmiştir.

Tablo- 29: Kaynaklar Bazında Nihai Enerji Tüketimi, 1996-2012

Enerji Kaynakları Tüketimi 1996 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Petrol Tüketimi* 3361 3582 3912 3950 4010 3995 3922 4038 4082 4131 Doğal gaz Tüketimi** 2017 2174 2498 2549 2646 2712 2644 2843 2914 2987 Kömür Tüketimi** 2272 2373 2982 3139 3267 3324 3347 3532 3629 3730 Nükleer Enerji Tüketimi** 545 584 627 635 622 619 614 626 601 561 Kaynak:BP, 2012.

*: Milyon Ton, **: Milyon Ton Petrol Eşdeğer

Tablo-29’a göre küresel enerji tüketiminde en büyük paya sahip olan enerji kaynağı petroldür. Kömür tüketimi 1996 yılında 2271,5 MTOE iken 2012 yılında yaklaşık %64’lük artışla en yüksek artış hızını yakalamıştır. Ancak 2009 yılında küresel krizin de etkisiyle petrol, doğal gaz ve nükleer enerji tüketiminde azalma meydana gelmiştir.

Türkiye’nin sektörler bazında enerji tüketimine ait değerler Tablo-30’da yer almaktadır.

Tablo- 30: Türkiye’de Sektörler İtibariyle Enerji Tüketimi (Bin TEP*)

Sektörel Tüketim 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 Sanayi 14542 17372 24501 28084 30628 30830 31467

Konut 15358 17596 20058 22923 28868 29974 31794

Tarım 1956 2480 3073 3359 5089 5756 1952

Ulaştırma 8723 11066 12008 13849 15328 15950 20284 Toplam Nihai Enerji Tüketimi 41611 49976 61555 71510 83372 86952 89877 Kaynak: ETKB, 2013.

Tablo-30’dan görüleceği gibi 1990-2012 yılları arasında tarım sektörünün enerji tüketiminde çok büyük artışlar olmazken, ulaştırma, konut ve sanayi sektörünün enerji tüketiminde önemli artışlar gözlenmektedir. En fazla artışın olduğu ulaştırma sektöründe 1990 yılında 8723 Bin TEP olan enerji tüketimi 2012 yılında yaklaşık 2.5 kat artarak 20284 Bin TEP seviyesine çıkmıştır. Sanayi sektörünün 1990 yılında enerji tüketimi 14542 Bin TEP iken 2 kattan daha fazla artarak 2012 yılında 31467 Bin TEP düzeyine ulaşmıştır. 1990 yılında konut sektöründe enerji tüketimi 15358 Bin TEP düzeyinde iken yaklaşık 2 kat artarak 31794 bin TEP’e yükselmiştir.

1990-2012 döneminde Türkiye’de kaynaklar bazında nihai enerji tüketimi Tablo-31’de sergilenmiştir.

Tablo- 31: Türkiye’de Kaynaklar Bazında Nihai Enerji Tüketimi (Bin TEP*)

Enerji Kaynakları 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 Kömür 16038 16538 22461 22157 17035 15446 17934 Petrol 23901 29324 32297 32192 27667 28355 27461 Doğal gaz 3110 6313 13728 24726 14020 18359 17268 Hidrolik ve Jeotermal 2060 3130 2721 3483 - - - Odun 5361 5512 5081 4146 3383 2442 2345

Jeotermal, güneş, rüzgar 392 580 913 1316 3044 3309 3456 Diğer (Hayvansal ve bitkisel atık ve biyoyakıt toplamı) 1847 1556 1376 1179 1069 1074 1078 Toplam 52709 62953 78577 89199 833372 86952 89007 Kaynak: ETKB, 2013.

*: Ton Petrol Eşdeğeri

Tablo-31 incelendiğinde tüketilen enerji kaynakları arasında petrolün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. 1990 yılında 23901 Bin TEP olan petrol tüketimi yaklaşık %15 artış göstermiş ve 2012 yılında 27461 Bin TEP olarak gerçekleşmiştir.1990 yılında 3110 Bin TEP olan doğal gaz tüketiminde çok önemli bir artış kaydedilmiş olup, 2012 yılında tüketim 17268 Bin TEP olmuştur. 1990 yılında 52709 Bin TEP olan toplam nihai enerji tüketimi yaklaşık %69 artarak 2012 yılında 89007 Bin TEP düzeyine yükselmiştir.

Tablo-32’de Türkiye’de nihai enerji tüketiminin sektörel dağılımına ilişkin değerler karşılaştırılmıştır.

Tablo- 32: Türkiye’de Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı (MTEP)*

1995 2000 2006 2010 2012

Sektörler

Tüketim Pay (%) Tüketim Pay

(%) Tüketim Pay

(%) Tüketim Pay (%) Tüketim Pay(%)

Sanayi 17,4 35 23,7 39 30,1 39 30,7 37 31,5 35 Konut ve Hizmetler 17,8 35 19,9 33 23,7 31 28,9 35 31,8 35 Ulaştırma 11,1 22 12,1 20 15 19 15,3 18 20,2 23 Tarım 2,6 5 3,1 5 3,6 5 5,1 6 2 2 Enerji Dışı 1,4 3 1,9 3 4,2 5 3,5 4 4,4 5 Net 50,1 100 60,7 100 76,6 100 83,5 100 89,9 100 Çevrim Sektörü 13,8 22 20,8 26 35,6 32 25,9 24 31,1 26 TOPLAM 63,9 100 81,5 100 112,2 100 109,4 100 121 100 Kaynak:ETKB, 2013.

*: Milyon Ton Petrol Eşdeğeri

Tablo-32 incelendiğinde sanayi sektöründe enerji tüketimi 1995 yılında 17,4 MTEP iken 2012 yılında 31,5MTEP’e ulaştığı görülmektedir. 1995 yılında 17,8 MTEP olan konut ve hizmetler sektörü tüketimi, yaklaşık olarak %60 artarak 2012 yılında 31,8 MTEP'e ulaşmıştır. Bu artışın nedenleri arasında nüfus artış hızı, yaşam standartlarının artması ve bina yapımının hızla artması gibi faktörler yer almaktadır.

Konut ve hizmetler sektörü kaynak çeşitliliği açısından en fazla enerji kaynağı tüketen sektörler arasında yer almaktadır. 1995 yılında 11,1MTEP olan ulaştırma sektörü enerji tüketimi 2012 yılında 20,2 MTEP’e yükselmiştir. Türkiye’de ulaştırma sektörü hem yolcu hem de yük taşımacılığında karayolu ağırlıklı olup, sektörde tüketilen enerjinin çok büyük bir bölümü de karayolunda kullanılmaktadır (ETKB, 2011: 23-25).

Ülkelerin enerji açısından gelişmişlik düzeyleri karşılaştırılırken ele alına unsurlardan birisi kişi başına enerji tüketimidir. Gelişmişlik ve refah düzeyi yüksek olan ülkelerin kişi başına enerji tüketimi yüksek olmaktadır.

Şekil-20’de Türkiye’de 1995-2011 döneminde kişi başına enerji tüketiminin seyri yer almaktadır.

Şekil- 20: Türkiye’de Kişi Başına Enerji Tüketimi, 1995-2011(Kgpe)*

Kaynak: ETKB, 2012.

*: Kişi Başına Birincil Enerji Tüketimi

Şekil-20’de, 1995 yılında 1014 Kgpe olan kişi başına enerji tüketiminin 2008 yılına kadar sürekli artış gösterdiği, 2009 yılında kişi başına tüketimin azaldığı ve 2011 yılında 1511 Kgpe olarak gerçekleştiği görülmektedir.