Sanayi Hasılası

4 Raporun bu bölümün genel olarak tasarlanması ve hazırlanmasına Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdür Yardımcısı Mustafa ŞİMŞEK tarafından destek verilmiştir.

107 bölgeleri bazında ana sektörler itibariyle Gayri Safi Katma Değerlerinin yayınlandığı 2004-2008 dönemidir. Düzey 2 bölge sınıflandırmasına göre TR52 bölgesi Konya ve Karaman illerinden oluşmaktadır. Çeşitli göstergeler incelendiğinde, Konya ilinin TR52 bölgesinde %83-94 aralığında paylara sahip olduğu görülmektedir (Grafik 18). Konya için yapılacak katma değer ve imalat sanayi analizlerinde TR52 kullanılacak olmasına rağmen Konya’nın TR52 bölgesindeki yüksek temsil kabiliyetinden hareketle bu veriler kullanılarak yapılacak değerlendirmelerin büyük oranda Konya ilini temsil edeceği düşünülmektedir.

Grafik 18: Çeşitli Göstergeler Bazında TR52 Bölgesinde Konya’nın Payı

89.7 83.4 90.7 93.8 90.4 92.0

Konya ili Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) rakamları incelendiğinde, sanayi hasılasının 1987-2001 döneminde il GSYİH’sı (cari fiyatlara göre) içinde yıllık ortalama %18.5 paya sahip olduğu görülmektedir. 1987 yılında il GSYİH’sı içinde %17.3 olan sanayi sektörü payının yıllar itibariyle inişli çıkışlı bir seyir izleyerek 2001 yılında %18.3 düzeyinde gerçekleştiği dikkati çekmektedir. 2001’de sanayi sektörü bu pay ile il GSYİH içinde ulaştırma-haberleşme sektörü ve tarım sektörünün ardından üçüncü en yüksek paya sahip olan sektör olmuştur.

İl sanayi sektörü hasılasının yıllar itibariyle gelişimi bölge ve ülke ile karşılaştırmalı olarak Tablo 60’da verilmiştir.

108 Tablo 60: Sanayi Hasılanın Yıllar İtibariyle Gelişimi*

1987 1990 1999 2000 2001

Madencilik ve Taşocakçılığı 33 120 27,451 65,763 26,579

İmalat Sanayi 311 1,652 282,114 428,187 689,821

Elektrik, Gaz ve Su 19 99 16,572 25,766 57,902

Konya Sanayi Hasılası (1) 363 1,871 326,137 519,716 774,302

Türkiye Sanayi Hasılası (2) 18,697 98,369 16,954,221 28,068,846 43,136,288

TR 52 Sanayi Hasılası (3) 363 2,004 358,320 566,324 849,564

(1) / (2) (%) 1.9 1.9 1.9 1.9 1.8

(1) / (3) (%) 100.0 93.4 91.0 91.8 91.1

Türkiye Sanayi Hasılasının GSYİH Payı (%) 25.0 25.0 21.9 22.5 24.2

Konya Sanayi Hasılasının GSYİH Payı (%) 17.3 19.3 16.8 16.8 18.3

Konya İmalat Sanayi/Konya Sanayi Hasılası 85.7 88.3 86.5 82.4 89.1 Not (*) : Cari Fiyatlarla Milyar TL

Kaynak: TUİK

Tablodan da görüldüğü gibi Konya ili sanayi hasılasının %90’a yakını imalat sanayiine aittir.

2001 yılı itibariyle sanayi hasılasının %89.1’ini imalat sanayi hasılası oluştururken, %3.4’ünü madencilik ve taşocakçılığı, %7.5’ini de elektrik, gaz ve su hasılası oluşturmaktadır.

Konya sanayi hasılasının il GSYİH’sinden aldığı pay Türkiye geneli ile mukayese edildiğinde, yıllar itibariyle ortalama 6 puan daha düşük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 1987 yılında Konya sanayi sektörü payı Türkiye geneline göre 7.7 puan daha aşağıda iken bu farkın 2001 yılında 5.9 puana düştüğü dikkati çekmektedir.

Konya ilinde yaratılan sanayi hasılasının Türkiye toplam sanayi hasılası içindeki payının 1987-2001 döneminde değişmediği ve yıllık ortalama %1.9 seviyesini koruduğu görülmektedir (1989 yılında Karaman ilçesinin il statüsüne geçerek Konya’dan ayrılmasına rağmen Konya sanayi hasılasının Türkiye sanayi hasılası içindeki payını koruması, Karaman ekonomisinin sanayi özelliklerinin zayıflığı konusunda ipuçları vermektedir. Nitekim 1990 yılında Karaman sanayi hasılasının il GSYİH’si içinde %14.4 olan payı 2001 yılında %12.6 olarak gerçekleşmiştir.).

Konya ili sanayi hasılasının büyüme hızı incelendiğinde, dalgalı bir seyir izlediği dikkati çekmektedir. Bununla birlikte, 1989-2001 dönemi bir bütün olarak dikkate alındığında dönem itibariyle il sanayi hasılasının yıllık ortalama %1.3 artış kaydettiği görülmektedir (1987 sabit fiyatlarıyla 1989 yılında 397 milyar TL olan Konya sanayi GSYİH’sı 2001 yılında 462 milyar TL düzeyine yükselmiştir.). Aynı dönemde TR52 bölgesi sanayi hasılasının yıllık

109 ortalama artış oran %2.2, Türkiye sanayi hasılasının yıllık ortalama artış oranı da %3.6 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 61: Toplam GSYİH ve Sanayi GSYİH Gelişme Hızları (1987 yılı sabit fiyatlarıyla)

Yıllar Konya TR52 Türkiye

Sanayi GSYİH Sanayi GSYİH Sanayi GSYİH

1990 -2.4 -0.7 3.7 11.7 8.6 9.3

1991 1.7 4.8 4.1 7.1 2.7 0.9

1992 34.6 6.5 33.9 7.1 5.9 6.0

1993 -22.4 -3.5 -19.0 -1.7 8.2 8.0

1994 -4.6 -5.5 -5.1 -4.7 -5.7 -5.5

1995 -2.1 3.0 1.1 3.2 12.1 7.2

1996 10.0 8.1 10.6 8.4 7.1 7.0

1997 8.5 7.6 9.4 6.4 10.4 7.5

1998 10.4 8.6 7.2 6.9 2.0 3.1

1999 -5.2 -7.0 -6.8 -6.5 -5.0 -4.7

2000 4.8 9.5 3.2 8.0 6.0 7.4

2001 -8.2 -13.9 -7.9 -12.9 -7.5 -7.5

1990-2001 Dönemi

Yıllık Ortalama Artış Oranı (%) 1.3 1.2 2.2 2.5 3.6 3.1

Kaynak: TÜİK

Grafik 19: Konya, TR52 ve Türkiye Sanayi Sektörü Büyüme Hızları (%), (1987 Sabit Fiyatlarıyla)

-30.0 -20.0 -10.0 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

%

Konya TR52 Türkiye

1990-2001 döneminde Konya ili sanayi hasılasının ortalama yıllık artış hızı pozitif olmakla beraber, 1990, 1993, 1994, 1995, 1999 ve 2001 yıllarında Konya ili sanayisinde kayıplar

110 yaşanmıştır. Buna karşın 1992, 1996 ve 1998 yıllarında ise Konya ili sanayi hasılasının gelişim hızı ülke ortalamasının üstünde gerçekleşmiştir. İl sanayi sektörü en büyük atılımı 1992’de

%34.6 büyüme hızıyla yakalarken, en büyük kaybı da %22.4’le 1993’de yaşamıştır.

Sanayi sektörü Gayri Safi Katma Değer (GSKD) istatistikleri incelendiğinde ise, Konya ve Karaman illerinden oluşan TR52 bölgesi sanayi sektörü katma değerinin Türkiye içindeki payının %2’ler seviyesinde olduğu görülmektedir. İller düzeyinde GSKD istatistikleri yayınlanmamakla birlikte bölge bazında yayınlanan istatistikler, Konya ili açısından önemli bir veri kaynağı olarak değerlendirilebilir. 1987-2001 dönemi GSYİH değerlendirmelerinde Konya sanayi sektörü GSYİH rakamlarının TR52 bölgesinin yaklaşık olarak %92’sini oluşturduğu görülmektedir. Buradan hareketle, üretim yapısının değişmediği varsayılarak TR52 bölgesi sanayi GSKD rakamlarının %90’dan fazlasının Konya tarafından yaratıldığı kabul edilmiştir.

Sanayi sektörü GSKD rakamlarına ilişkin değerlendirmeler aşağıdaki gibidir:

Tablo 62: Sanayi Gayri Safi Katma Değeri (GSKD)’nin Yıllar İtibariyle Gelişimi*

2004 2005 2006 2007 2008

TR52 Sanayi GSKD (1) 2,970 3,435 3,790 4,096 4,519

Türkiye Sanayi GSKD (2) 138,412 160,331 188,647 209,515 232,475

(1/2) (%) 2.15 2.14 2.01 1.95 1.94

Türkiye Sanayi GSKD Payı (%) 28.0 28.0 28.2 27.8 27.2

Konya Sanayi GSKD Payı (%) 25.0 25.2 24.4 23.1 22.3

TR52 Sanayi GSKD'nin Düzey 2 sırası 13 14 15 16 15

Not (*) : Cari Fiyatlarla Milyon TL Kaynak: TUİK

Tablodan da görüldüğü gibi, 2004-2008 döneminde TR52 bölgesinde sanayi sektörünün GSKD tutarı %52.2 oranında artış göstererek, 2008 yılı itibariyle 4.5 Milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü bu katma değer ile bölge genelinde yaratılan gayri safi katma değerin %22’sini oluşturmaktadır. Aynı dönemde Türkiye genelinde sanayi sektörü gayri safi katma değeri %68 oranında artış gösterirken, toplam GSKD içinde sanayi sektörünün payı ise

%27’ler seviyesindedir. Yıllar itibariyle TR52 sanayi katma değerinin artış oranı Türkiye sanayi katma değer artış oranının gerisinde kalmıştır. Bu durum TR52 sanayi katma değerinin hem TR52 toplam katma değeri içindeki payının azalmasına (2004’te %25’ten 2008’de %22.3’e) hem de Türkiye sanayi katma değeri içindeki payının azalmasına (2004’te %2.15’ten 2008’de

%1.94’e) neden olmuştur. 2004=100 kabul edildiğinde Konya ve Türkiye sanayi katma değerinin gelişimi Grafik 21’de verilmiştir.

111 Grafik 20: Türkiye ve TR52 Sanayi Sektörü GSKD’nin Gelişimi (2004=100)

60.0 80.0 100.0 120.0 140.0 160.0 180.0

2004 2005 2006 2007 2008

TR52 Sanayi GSKD Türkiye Sanayi GSKD

Kişi başına gayri safi sanayi katma değeri açısından bakılırsa; 2004 yılı itibariyle 1,390 TL seviyesinde olan TR52 Konya, Karaman bölgesi kişi başına gayri safi sanayi katma değerinin 2004-2008 döneminde %47.9 oranında artarak 2008 yılında 2,054 TL seviyesine ulaştığı görülmektedir. Aynı dönemde TR52 kişi başına gayri safi sanayi katma değeri Türkiye ortalamalarının yaklaşık %35 altında kalmıştır.

Grafik 21: TR52 ve Türkiye Kişi Başı Sanayi Gayri Safi Katma Değerinin Gelişimi

1,3902,044 1,596 1,750 1,874 2,054

2,338

2,718 2,968 3,251

0 500 1,000 1,500 2,000 2,500 3,000 3,500

2004 2005 2006 2007 2008

TL

TR52 KB Gayri Safi Sanayi Katma Değeri Türkiye KB Gayri Safi Sanayi Katma Değeri

Kişi başına gayri safi sanayi katma değerine Düzey 2 bölgeleri sıralaması açısından bakılırsa;

2008 yılı itibariyle TR52 Konya, Karaman bölgesi kişi başı gayri safi sanayi katma değerinin 26

112 bölge içinde 15. sırada yer aldığı görülmektedir. TR52 bölgesi bu sıralamayla; TR61 Antalya, Isparta, Burdur bölgesi, TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya bölgesi, TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane bölgesi ve TR82 Kastamonu, Çankırı, Sinop bölgesi ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini kapsayan 7 istatistiki bölgenin tamamının daha üzerinde yer almıştır.

Grafik 22: Düzey 2 Bölgeleri İtibariyle Kişi Başı Gayri Safi Sanayi Katma Değeri (2008)

0 1,000 2,000 3,000 4,000 5,000 6,000 7,000 8,000

TR41 TR42 TR21 TR10 TR81 TR51 TR31 TR33 TR TR72 TR22 TR32 TR62 TR71 TR63 TR52 TR61 TR83 TR90 TRC1 TR82 TRC3 TRB1 TRA1 TRC2 TRB2 TRA2

TL