İl İl Dış Ticaret Potansiyeli ve Konya’nın Yeri

Ekonomi Bakanlığı tarafından, 2011 yılında Harvard Üniversitesi Profesörü Ricardo Hausmann ve MIT Öğretim Görevlisi Cesar Hidalgo ve TEPAV ile birlikte, her bir il için mevcut ve potansiyel ihracat ürünleri ile tamamlayıcı ihracat pazarlarının tespiti çalışması yapılmıştır.

182 Çalışma, il bazında mikro haritaların tespit edilerek, ihracatta genel görünüm, ihracatta performans göstergeleri, tamamlayıcılık ve benzerlik göstergeleri rekabet gücü gündemi için stratejik yol haritası başlıkları altında yapılmıştır. İllerin ihracat performansı göstergelerine göre, Türkiye genelinde 2010 yılı 2000 yılı ile karşılaştırıldığında, 55 sektörde rekabetçi avantaja sahip il sayısı artarken, 7 sektörde rekabetçi il sayısında azalma olduğu, bunun da son 10 yılda illerin rekabetçi avantaja sahip sektör sayısında ülke genelinde önemli artışlar olduğuna işaret ettiği belirtilmiştir.

İllerin sektörlerdeki rekabet güçleri, 2000 ve 2010 yılları karşılaştırıldığında, Türkiye genelinde emek yoğun sektörlerden, sermaye yoğun sektörlere geçiş olduğu gözlemlenmiştir. 2001 ve 2009 yıllarında, Türkiye’nin ihracatta rekabetçi avantaja sahip olduğu sektörlerin, ürün uzayındaki değişimi incelendiğinde, otomotiv, makine, elektronik ve kimya sektörlerindeki ihracatta başarılar elde edildiği görülmüştür.

İhracatın teknolojik dağılımı göstergesine göre, 2010 yılı itibariyle orta ve ileri teknolojili ürün ihracatı 100 milyon USD’nin üzerinde olan iller sıralamasında Konya, 413 milyon USD orta ve ileri teknolojili mal ihracatı ile 9. sırada yer almıştır. Türkiye genelinde 52 ilde yüksek ve orta teknolojili ürün ihracatında, 2000 yılına göre 2010 yılında artış görülmüştür.

İhracatta çeşitlilik kriterine göre, Konya iller sıralamasında, İstanbul, İzmir ve Ankara’da sonra 4. sırada yer almıştır. İllerin çeşitlilik performansları incelendiğinde, endeks değeri hesaplanan 76 ilin rekabetçi bir şekilde üretip ihraç ettiği ürün çeşitliliği ortalamasının 40 olduğu görülmüştür.

Sıradanlık, performans kriterine göre, ilin sıradanlık değerinin yüksek olması, ilde üretilip rekabetçi bir ortamda ihraç edilen ürünlerin sıradan olduğunu göstermektedir. İllerin sıradanlık sıralamasında Konya 51. sırada yer almaktadır. Bu da Konya’nın sıradanlığının düşük olduğunu göstermektedir. Konya’nın ihracatta çeşitliliği yüksek bir ilken, aynı zamanda sıradanlığının düşük olması ihracat performansı açısından Konya’nın iyi bir durumda olduğunu göstermektedir.

Tamamlayıcılık ve benzerlik göstergelerine göre, komşu illerin benzer ihraç sepetine sahip olduğu anlaşılmıştır. Buna göre ihracatta bölgesel güç merkezleri olarak tanımlanabilecek, bu da bölgesel kalkınma için önemli açılımlar sağlayabilecektir. Konya’nın benzer illeri Ankara, Eskişehir ve Karaman olarak belirlenmiştir.

183 Her bir ilin ihracat deseni ile en çok örtüşen ithalat desenine sahip olan ülkeler tespit edilerek, illerin tamamlayıcısı ülkeler belirlenmiştir. İllerin tamamlayıcısı olan ülkeler, mevcut durumda ilin ihracat yaptığı ülkelerden farklı olarak, ilin potansiyel olarak ihracat yapabileceği ülkeleri göstermesi açısından önem taşımaktadır. Buna göre Konya’nın tamamlayıcı ülkeleri, başka bir deyişle potansiyel ihracat yapabileceği ya da pazar payını artırabileceği ülkeler Rusya, Cezayir, Nijerya ve Suudi Arabistan olarak belirlenmiştir.

Rekabet gücü için stratejik yol haritaları ile illerin nitelikli sıçrama kabiliyetleri derecelendirilmiştir. Nitelikli sıçrama, ilin mevcut sanayi yapısı ile daha nitelikli ürünleri ihraç edebilme kapasitesi olarak tanımlanmaktadır. Mevcut üretim imkanları geniş olan iller farklı ve daha nitelikli ihraç ürünlerine daha kolay geçiş yapabileceklerdir. Nitelikli sıçrama kabiliyetine göre iller sıralanmış olup, Konya ilk 20 il arasında İstanbul, İzmir ve Ankara’dan sonra 4. sırada yer almıştır.

İllerin sofistikasyon ve sıçrama kabiliyetleri baz alınarak, her ilin, sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi bakımından aynı düzeydeki illerin ihracatının sofistikasyon ve nitelikli sıçrama kabiliyetinin karşılaştırıldığı genel strateji matrisinde, ihracata dönük üretim modeli çerçevesinde, illerin üretim deseninin ve ihracat sepetlerinin daha nitelikli ürünlere yönlendirilmesini temin etmeye yönelik, devlet yardım ve teşviklerinin şekillendirilmesine ışık tutulacağı belirtilmiştir. Buna göre, Türkiye dört ayrı bölge bazında değerlendirilmiştir.

1. Nitelikli sıçrama kabiliyeti ve sofistikasyonu yüksek olan illere yönelik olarak, teknoloji düzeyi yüksek ve Türkiye’nin prestij ürünleri olabilecek ürünlerde, bugüne kadar verilen destek ve teşviklerin ötesinde yeni nesil teşvik olarak nitelendirilebilecek destekleri içeren yeni bir model hayata geçirilebilecektir.

2. İhracat sofistikasyonu yüksek ancak sıçrama kabiliyeti Türkiye ortalamasının altında illere, bu illerdeki mevcut sektörlerin rekabet gücünü artırmaya yönelik devlet yardımları kurgulanabilecektir.

3. İhracat sofistikasyonu Türkiye ortalamasının altında, ancak nitelikli sıçrama kabiliyeti yüksek olan illere yeni sektörlerde üretim ve ihracat yapmasını temin etmeye yönelik teşvikler anlamlı olacaktır.

184 4. Hem sofistikasyonu hem de nitelikli sıçrama kabiliyeti Türkiye ortalamasının altında olan illere ilişkin çok yönlü bir devlet yardımı ve teşvik mekanizmasının geliştirilmesi faydalı olacaktır.

Konya, yukarıda söz edilen bu dört grup içerisinden, nitelikli sıçrama kabiliyeti ve sofistikasyonu yüksek olan iller arasında yer almakta olup, yeni nesil yatırım teşvikleri ile desteklenecek il kapsamındadır. Görüldüğü gibi Konya, ‘’İl İl Dış Ticaret Potansiyeli’’

çalışmasının değerlendirme kriterlerine göre, iller sıralamasında, üst sıralarda yer alarak, Türkiye geneline göre üretim ve dış ticaret kompozisyonunda, mevcut durumda gelişmiş illerden biri konumunda olup, gelişme dinamikleri açısından da potansiyel vaat eden bir il konumundadır.

7. BANKACILIK

Türkiye’de 2011 yılı itibariyle, faaliyet gösteren banka sayısı 48 olup, 31 adet mevduat bankası, 13 adet kalkınma ve yatırım bankası ve 4 adet katılım bankası bulunmaktadır.

Mevduat bankalarından 3 tanesi kamu sermayeli, 11 tanesi özel sermayeli ve 16 tanesi yabancı sermayeli bankadır. Türkiye genelinde toplam şube sayısı ise 9,833’tür.

Konya ilinde Mart 2012 tarihi itibariyle, 21 adet banka toplam 212 adet şube ile faaliyet göstermektedir. Bankaların 3’ü kamusal sermayeli mevduat bankası, 1’i kamusal sermayeli kalkınma ve yatırım bankası, 9’u özel sermayeli mevduat bankası ve 8’i Türkiye’de kurulmuş yabancı sermayeli bankadır. Konya 2010 yılı itibariyle, illere göre şube başına ortalama nüfus sıralamasında, 10,489 kişi ile 45. sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde, şube başına düşen ortalama nüfus 7,843 kişidir. Buna göre Türkiye genelinde Konya’nın bankalaşma oranının düşük olduğu söylenebilir.

İlde faaliyet gösteren 212 adet banka şubesinden, 69’u kamusal sermayeli mevduat bankalarına, 1’i kamusal sermayeli kalkınma ve yatırım bankasına, 108’i özel sermayeli mevduat bankalarına ve 34’ü Türkiye’de kurulmuş yabancı sermayeli bankalara aittir. Banka şubelerinin 123’ü Selçuklu, Karatay ve Meram ilçelerinden oluşan Konya il merkezinde, 89’u diğer ilçelerde bulunmaktadır. Bankacılığın, sanayi, ticaret, turizm ve hizmetler alanında ekonomik aktivitelerin yoğun olduğu merkezde yoğunlaştığı görülmektedir. Göreli olarak daha gelişmiş ilçelerde banka şube sayısı daha fazla iken, diğer ilçelerde genellikle kamusal sermayeli bankaların 1-2 şubeyle hizmet verdiği görülmektedir. Toplam 31 ilçeden oluşan

185 Konya’da merkez ilçeler dışında, Ereğli’de 14 adet, Akşehir’de 10 adet, Seydişehir ve Ilgın’da 8’er adet, Beyşehir ve Cihanbeyli’de 7’şer adet ve Çumra’da 6 adet banka şubesi bulunmaktadır. Daha büyük ilçelerde, nüfus büyüklüğü, sınai, tarımsal, ticari ve turistik hareketliliğin daha fazla olması bankacılık faaliyetlerinin de daha yoğun olmasını beraberinde getirmektedir. Nüfusu daha az olan ve ekonomik faaliyetlerin daha az olduğu ilçelerde ise bankacılık sektörünün gelişememesi, kişi başına düşen gelirin düşük olması ve buna bağlı olarak tasarruf miktarının ve kredi kullanım miktarının düşük olmasına bağlıdır.

7.1. Mevduat

Konya ilinde 2010 yılı itibariyle bankacılık sistemindeki toplam mevduat 5,928,158 bin TL’ye ulaşmıştır. Türkiye toplam mevduatının %1’i Konya iline ait olup, Konya mevduatın paylaşımında, iller arasında 10. sırada yer almaktadır.

Aşağıdaki tabloda, Türkiye, TR52 Bölgesi ve Konya için yıllar itibariyle mevduatın gelişimi verilmektedir:

Tablo 100: Türkiye, TR52 Bölgesi ve Konya’da Mevduatın Gelişimi (Bin TL)

Yıllar TÜRKİYE TR52 TR52/TÜRKİYE (%) KONYA KONYA/TÜRKİYE (%)

2003 160,812,250 2,083,225 1.3 1,896,833 1.2

2004 197,393,862 2,387,696 1.2 2,151,096 1.1

2005 253,578,919 2,706,909 1.1 2,438,964 1.0

2006 311,548,674 3,234,581 1.0 2,883,944 0.9

2007 356,712,608 3,798,104 1.1 3,388,282 0.9

2008 453,117,669 4,633,018 1.0 4,091,402 0.9

2009 507,099,960 5,510,718 1.1 4,824,742 1.0

2010 614,486,214 6,705,243 1.1 5,928,158 1.0

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

Grafik 34: Türkiye ve Konya’da Mevduatın Gelişimi

186

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

TÜRKİYE 160,812 197,394 253,579 311,549 356,713 453,118 507,100 614,486

KONYA 1,897 2,151 2,439 2,884 3,388 4,091 4,825 5,928

Konya/Türkiye (%), Sağ Eksen 1.2 1.1 1.0 0.9 0.9 0.9 1.0 1.0

Tablo 101: Mevduatın Türlerine Göre Dağılımı (2010, Bin TL)

Mevduatın Türü TÜRKİYE Pay % TR52 Pay % KONYA Pay %

Tasarruf Mevduatı 241,873,957 39.4 2,984,456 45.9 2,614,154 44.1

Resmi Kuruluşlar M. 26,092,020 4.2 393,672 7.3 323,639 5.5

Ticari Kuruluşlar M. 114,217,792 18.6 1,072,791 11.9 1,021,052 17.2

Bankalar Arası M. 28,494,527 4.6 73 0.0 55 0.0

Konya’da 2010 yılı itibariyle, 2,614,154 bin TL olan tasarruf mevduatı, %44.1 oranında pay ile mevduatın en önemli bileşeni olmuştur. Döviz tevdiat hesabı ise 1,797,767 bin TL olarak gerçekleşerek mevduattan %30.3 oranında pay almıştır. İlin toplam mevduattaki gerek tasarruf gerekse döviz tevdiat mevduatı oranları ülke ortalamasının üzerinde yer almıştır.

İlde kişi başına düşen banka mevduatı 2010 yılında 2.94 bin TL olup 8.34 bin TL olan Türkiye ortalamasının bir hayli altındadır. 2010 yılı itibariyle şube başına düşen ortalama mevduat Türkiye genelinde 59,520 bin TL iken Konya’da 30,875 bin TL olup, bu değer ile Konya iller

187 sıralamasında 41. sırada yer almaktadır. Konya’da tasarrufların, Türkiye geneline göre daha az oranda bankacılık sektörüne kanalize olduğu görülmektedir.

Tablo 102: Kişi Başına Düşen Mevduat Miktarı (2010 Bin TL) Kişi Başına Mevduat

Türkiye 8.34

TR52 2.98

Konya 2.94

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği ve TÜİK verilerinden hesaplanmıştır.

7.2. Kredi

2010 yılı itibariyle Türkiye’de 506,994,403 bin TL banka kredisi kullandırılmış olup, bu miktarın %1.3’ü TR52 Bölgesi’ne ve %1.2’si Konya iline aittir. Konya ilinin bankacılık sisteminden 2010 yılı itibariyle kullandığı kredi tutarı ise 6,199,580 bin TL olup kredi kullanımında iller sıralamasında 10. sırada yer almaktadır.

Türkiye, TR52 Bölgesi ve Konya’da banka kredilerinin yıllar itibariyle dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir:

Tablo 103: Türkiye, TR52 Bölgesi ve Konya’da Kredilerin Gelişimi (Bin TL)

Yıllar TÜRKİYE TR52 TR52/TÜRKİYE (%) KONYA KONYA/TÜRKİYE (%)

2003 69,002,124 453,378 0.7 416,930 0.6

2004 102,481,789 818,310 0.8 746,191 0.7

2005 152,294,560 1,469,249 1.0 1,354,102 0.9

2006 217,308,644 2,276,611 1.0 2,089,989 1.0

2007 278,997,612 3,262,126 1.2 2,995,211 1.1

2008 363,860,979 4,398,491 1.2 4,051,601 1.1

2009 379,404,761 4,641,227 1.2 4,256,853 1.1

2010 506,994,403 6,775,529 1.3 6,199,580 1.2

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

Grafik 35: Türkiye ve Konya’da Kredilerin Gelişimi

188

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

TÜRKİYE 69,002 102,482 152,295 217,309 278,998 363,861 379,405 506,994

KONYA 417 746 1,354 2,090 2,995 4,052 4,257 6,200

Konya/Türkiye (%), Sağ Eksen 0.6 0.7 0.9 1.0 1.1 1.1 1.1 1.2

0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4

0 100,000 200,000 300,000 400,000 500,000 600,000 Milyon TL (%)

Banka kredilerinin Türkiye, TR52 Bölgesi ve Konya için 2010 yılı itibariyle türlerine göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir:

Tablo 104: Kredilerin Türlerine Göre Dağılımı (2010, Bin TL)

Kredinin Türü TÜRKİYE Pay % TR52 Pay % KONYA Pay %

İhtisas Kredileri 33,477,206 6.6 1,066,410 15.7 953,196 15.4

İhtisas Dışı Krediler 473,517,197 93.4 5,709,119 84.3 5,246,384 84.6

TOPLAM 506,994,403 100.0 6,775,529 100.0 6,199,580 100.0

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

Türkiye genelinde 2010 yılı itibariyle, ihtisas kredilerinin toplam krediler içindeki payı %6.6 iken Konya’da %15.4 olmuştur.

Konya’da 2010 yılı itibariyle kullandırılan ihtisas kredilerinde ağırlık, tarım sektöründe olmuştur. Tarım sektöründe kullanılan krediler toplam kullanılan krediler içinde %12.8 pay alırken, mesleki krediler %1.2 ve diğer krediler %1.4 oranında pay almışlardır. Görüldüğü gibi tarım dışı sektörlerde kredi kullanımı oldukça düşük seviyededir.

189 Tablo 105: Konya’da Kredilerin Dağılımı (2010)

Kredinin Türü Bin TL %

Konya ilinde 2010 yılı itibariyle kişi başına düşen kredi miktarı 3.08 bin TL olup, 6.88 bin TL olan Türkiye ortalamasının çok altındadır. Konya’da şube başına ortalama kredi tutarı 32,289 bin TL olup, bu değer ile Konya iller arasında 35. sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde, şube başına ortalama kredi tutarı ise 47,928 bin TL’dır.

Tablo 106: Kişi Başına Düşen Kredi Miktarı (2010 Bin TL) Kişi Başına Kredi

Bankacılık sektöründe Türkiye genelinde kredi/mevduat oranının 2003 yılında %42.9 düzeyinde iken 2010 yılında %82.5’e yükseldiği görülmektedir. Konya ilinde ise 2003 yılında

%22.0 gibi oldukça düşük düzeyde olan kredi/mevduat oranının, 2010 yılında Türkiye ortalamasının da üzerine çıkarak %104.6 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Başka bir deyişle 2010 yılında ilde kullanılan krediler, il mevduat düzeyinin üzerinde gerçekleşmiştir.

Tablo 107: Kredi / Mevduat Oranı (%)