İhracatta Sektörel Yoğunlaşma Oranları

Bu alt bölümde Konya ihracatında sektörel düzeyde yoğunlaşmanın ortaya konması amaçlanmaktadır. Sektörel yoğunlaşma oranlarına geçmeden önce, Konya ihracatında önemli ağırlığa sahip sektörlerin belirlenmesi sektörel yoğunlaşmanın daha iyi anlaşılması açısından gerekli gözükmektedir.

Konya İhracatının Sektörel Kompozisyonu

Konya ihracatının ISIC Rev.3 bazında sektörel dağılımını gösteren Tablo 89 bulguları incelendiğinde, öne çıkan en temel sektörler şunlardır; Makine ve Teçhizat (29), Gıda Ürünleri ve İçecek (15), Motorlu Kara Taşıtları (34), Ana Metal Sanayi (27), Tarım ve Hayvancılık (1), Metal Eşya sanayi (28), Plastik ve Kauçuk Ürünleri (25), Metalik Olmayan Diğer Mineraller (26), Mobilya (36), Tekstil Ürünleri (17).

45⁰

165 Tablo 89: Konya İhracatının Sektörlere Göre Dağılımı (Bin USD ve % Pay)

ISIC Rev.3 adı 2005 2007 2009 2011

166 Tablo 90: Konya’nın İhracatında Sektör Yoğunlaşma Oranları (2007, 2009, 2011)

CRi Sektör

Konya ili ihracatında 2007, 2009 ve 2011 yılları için ilk 4 sektörün toplam payını gösteren CR4

sırasıyla %70.3, %72.8 ve %69.9 olarak gerçekleşirken, ilk 8 ülkenin toplam payını gösteren CR8 sırasıyla %86.8, %89.6 ve %89.4 olarak tespit edilmiştir. Konya ihracatında sektörel

167 yoğunlaşmanın oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Konya’da ihracatçı sektörlerin hem çeşitliliğinin hem de paylarının artırılması büyük önem taşımaktadır.

45⁰

Grafik 29: Konya İhracatında Sektörel Yoğunlaşma Oranı, 2011

168 6.3.1.3. İhracatta Yoğunlaşma ve Herfindahl Endeksi

Konya için ISIC Rev.3’e göre hesaplanan sektörel yoğunlaşma oranları yatay kesit analizine dayandığından, yani sadece belirli bir yıla ilişkin bir bulgu niteliği taşıdığından (bizim analizimizde 2007,2009 ve 2011 yıllarını kapsamakta) ihracattaki yoğunlaşmanın zaman içerisinde nasıl geliştiğini göstermemektedir. İhracattaki gerek ülkesel gerekse sektörel yoğunlaşmanın nasıl geliştiğini görmek amacıyla, 2002-2011 dönemi için Herfindahl endeksinden (H-I) yararlanılmıştır:

Buna göre Konya ihracatı için hesaplanan ülkelere göre yoğunlaşma endeksi Tablo 91’de ve sektörlere göre yoğunlaşma endeksi ise Tablo 92’da verilmiştir.

Tablo 91: Konya İhracatında Ülkelere Göre Yoğunlaşma (Herfindahl Endeksi)

Yıllar Herfindahl Endeksi (H-I) H-I (2002:100)

2002 0.0319 100.0

Konya ihracatında ülkelere göre yoğunlaşma oranları ve bu oranlardan hareketle türetilen endeks değerleri incelendiğinde, ülkelere göre ihracat yoğunlaşma endeksinin özellikle 2005, 2006, 2009 ve 2010 yıllarında artış eğiliminde olduğu, bu yıllarda daha az ülkeye dayalı bir yoğunlaşmanın yaşandığı gözlenmektedir. Ülke yoğunlaşma endeksinin zirve yaptığı yıllardan sonraki ilk iki yılda ise dinamik bir şekilde pazar çeşitlenmesine gidilerek ülke yoğunlaşma endeksinin azaldığı görülmektedir. Nitekim 2003, 2004, 2007, 2008 ve ekonominin krizden

169 çıktığı 2011 yıllarında ülkelere göre ihracat yoğunlaşma endeksinin azaldığı izlenmektedir.

Başka bir anlatımla, Konya’nın ihracatında dönem içerisinde ülke paylarının sınırlı sayıda ülke lehine gelişmesi risk olarak algılansa bile her üç-dört yılda bir sistemin (il ihracatının) pazar (ülke) çeşitlemesine gidebildiği ve riskli yapıdan uzaklaşmaya çalıştığı söylenebilir.

Tablo 92: Konya İhracatında Sektörlere Göre Yoğunlaşma (Herfindahl Endeksi)

Yıllar Herfindahl Endeksi (H-I) H-I (2002:100)

2002 0.149 100.0

2003 0.140 93.7

2004 0.138 92.7

2005 0.152 101.7

2006 0.142 95.1

2007 0.137 92.2

2008 0.140 93.7

2009 0.171 114.6

2010 0.143 96.3

2011 0.142 95.0

Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle hesaplanmıştır.

Konya ihracatında sektörlere göre yoğunlaşma oranları ve bu oranlardan hareketle türetilen endeks değerleri incelendiğinde, sektörlere göre ihracat yoğunlaşma endeksinin özellikle ekonominin krizden çıkış döneminde azaldığı izlenmektedir. Başka bir anlatımla, Konya’nın ihracatında zaman içerisinde bir sektör çeşitlenmesine gidilerek daha çok sektöre dayalı bir yoğunlaşma gözlenmektedir. Bu durum, ilin kriz anlarında hareket kabiliyetinin nisbeten yüksek olduğu ve sektörel çeşitlilik konusunda dinamik bir yaklaşım sergilediği sonucunu yansıtmaktadır. (Eğilim itibariyle sektörel çeşitliliğin sağlanmasına karşın, Konya ihracatında az sayıda sektörün yüksek derecede yoğunlaştığı gerçeğini göz ardı etmemek gerekir.)

H-I endeksine göre, ülke ve sektör yoğunlaşması eğilimini birlikte gösteren grafik incelendiğinde, ülke yoğunlaşmasında belli dönemlerde önemli artışlar, ihracat yapılan ülke sayısında ise göreli olarak düşüşler izlenmektedir. Hiç kuşkusuz il ihracatında ürün çeşitliliğinin sağlanabilmesine yönelik eğilim son derece olumlu bir gelişme iken, ihracatta pazar çeşitliliğinin azalmasına yönelik eğilim o kadar olumsuz bir gelişme olarak görülmelidir.

170 Grafik 30: H-I Endeksine Göre Konya İhracatında Ülke ve Sektör Yoğunlaşması (2002=100)

6.3.1.4. İhracatta Yoğunlaşma Katsayısı ve İl İhracatında Öne Çıkan Sektörlerin Belirlenmesi İl sektör ihracatının il toplam ihracatındaki payının, sektörün ülke toplam ihracatındaki payına oranını ifade eden ihracat yoğunlaşma veya uzmanlaşma katsayısı, sektörün ülke ihracatındaki göreli üstünlüğünü ifade etmektedir ve şu formülle hesaplanmaktadır;

İl İhracat Yoğunlaşma Katsayısı (PECR) PECR = (Xij / Xi)/(Xj/X)

Xij : i ilinde j sektörünün ihracatı, Xi: i ilinin toplam ihracatı,

Xj: Türkiye’deki j sektörünün toplam ihracatı, X: Türkiye’nin toplam ihracatı

Yoğunlaşma katsayılarının tamamı için, 1’in üzerindeki değerler sektörün Konya’daki göreli üstünlüğü/avantajını ifade etmektedir. Buna göre, sırasıyla Gıda Ürünleri ve İçecek Sektörü (15), Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Sektörü (29), Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Sektörü (34), Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) Sektörü (28) ve Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Sektörünün (26) il ihracatında uzmanlaşmış ve öne çıkan sektörler olduğu görülmektedir. Yoğunlaşma veya uzmanlaşma katsayıları 1’den büyük

171 bu ilk beş sektörden sonra gelen ve katsayıları 1’e yakın olan ikinci beş sektörün de il ihracatında önemli potansiyelinin olduğunu söylemek mümkündür. İl ihracatında potansiyel taşıyan bu sektörler ise sırasıyla; Kimyasal Madde ve Ürünleri (24), Plastik ve Kauçuk Ürünleri (25) Ana Metal Sanayi (27), Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ve Saat (33) ve Kağıt ve Kağıt Ürünleri (21) sektörleridir.

Tablo 93: Konya’da Sektörlere Göre İhracat Yoğunlaşma Katsayıları ve Öne Çıkan Sektörler

ISIC Kod ISIC Rev.3 Adı 2007 2009 2011

32 Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları 0.1 0.1 0.3

22 Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb. 0.3 0.1 0.2

Konya ili ihracatında öne çıkan sektörleri dış ticaretteki rekabet durumuna göre analiz etmek için; Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü tarafından yapılan 2012 tarihli ‘’Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi’’¹², çalışmasında İmalat Sanayiinin her bir alt sektörü için hesaplanan, sektörlerin Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA değerlerine bakılmıştır.

Sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA skorlarına göre, ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları -50’den büyük, 50’den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü

12 Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi (2005-2010 Dönemi, 22 Ana Sektör İtibariyle)”, Ed. Mustafa ŞİMŞEK, Türkiye Kalkınma Bankası Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, 2012, Ankara

172 Sınırda, RCA skorları -50’den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük Sektörler olarak belirlenmiştir. Söz konusu çalışmada, 2005-2010 dönemi itibariyle İmalat Sanayiinin ortalama RCA değeri 14 olarak hesaplanmış olup, İmalat Sanayi bu değer ile rekabet gücü sınırda kategorisinde yer almaktadır.

İl ihracatında öne çıkan sektörlerde ilk sırada yer alan Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı sektörünün 2005-2010 dönemi için hesaplanan ortalama RCA değeri 102 olup, sektör bu değerle yüksek bir rekabet gücüne sahiptir.

İkinci sırada yer alan, başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı sektörünün 2005-2010 dönemi için ortalama RCA değeri -24 olup, sektör bu ortalama endeks değeri ile sınırda bir rekabet gücüne sahiptir. Bununla birlikte incelenen dönemde sektörün rekabet gücü artış eğilimi göstermektedir.

İl ihracatında üçüncü sırada yer alan motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı sektörünün, 2005-2010 dönemi itibariyle, ortalama RCA değeri 48 olup, sektör sınırda bir rekabet gücüne sahiptir. Sektörün ortalama RCA değeri, imalat sanayinin ortalama RCA (14) değerinin üzerinde olup, incelenen dönemde artış eğilimi göstermektedir.

Metal Eşya Sanayi (makine ve teçhizatı hariç) sektörünün, 2005-2010 dönemi itibariyle, ortalama RCA değeri 83 olup, sektör bu ortalama endeks değeri ile yüksek bir rekabet gücüne sahiptir.

Konya ihracatında öne çıkan diğer önemli sektörlerden, Metalik Olmayan Diğer Ürünlerin imalatı sektörünün, 2005-2010 dönemi itibariyle, ortalama RCA değeri 138 olup, sektör bu ortalama endeks değeri ile oldukça yüksek bir rekabet gücüne sahiptir.

İkinci grupta il ihracatında potansiyel sektörler arasında yer alan sektörlerden Plastik ve Kauçuk Ürünleri sektörü 2005-2010 dönemindeki ortalama 71 RCA değeri ile yüksek rekabet gücüne sahip sektörler arasında yer alırken, Ana Metal Sanayi -16 RCA değeri ile rekabet gücü sınırda olan sektörler arasında yer almıştır. Diğer sektörlerden Kağıt ve Kağıt Ürünleri (-70) RCA değeri ile düşük, Kimyasal Madde ve Ürünleri sanayi (-125) RCA değeri ile düşük ve Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ve Saat Sektörü de (-189) RCA değeri ile oldukça düşük rekabet gücüne sahip sektörler arasında yer almışlardır.

173 Özetlemek gerekirse, Konya ilinde ihracatta öne çıkan ilk beş sektörden üçünün rekabet gücünün yüksek, ikisinin de sınırda bir rekabet gücüne sahip olmakla birlikte rekabet gücünün artış eğilimi gösterdiği görülmektedir. Bu da Konya ihracatının geleceği açısından olumlu bir gösterge olarak değerlendirilmektedir.