Sanayi Fonksiyon Sahaları

Gebze’de sanayi fonksiyon sahaları üçe ayrılarak incelenmiştir 1. bölümde D-100 (E-5) karayolu üzerinde gelişen sanayi, 2. bölümde organize sanayi bölgeleri, 3. bölümde ise diğer sanayi kuruluşları anlatılacaktır.

3.3.1. D-100 Karayolu Üzerindeki Gelişen Sanayi

Gebze’de sanayinin büyük bir kısmını D-100 Karayolu üzerinde kurulmuş olan fabrikalar oluşturur. Bu bölge başlangıçta, sanayi kuruluşlarını doğu-batı istikametinde iten Đstanbul’un doğusunda, Đstanbul’daki sanayiye bağlı olarak gelişme göstermiştir. Bugün Gebze’de D-100 Karayolu etrafında faaliyet gösteren fabrikaların çoğunluğu daha önce Đstanbul’da kurulmuş, çeşitli nedenlerden dolayı (yerleşmelerle iç içe kalması, daha geniş yere taşınma ihtiyacı vb.) buraya taşınmış sanayi kuruluşlarıdır. 1960-1970’li yıllarda Gebze’nin küçük bir ilçe olması, D-100 Karayolu etrafında sanayiye elverişli geniş arazilerin bulunması ve söz konusu alanların yerleşme sahalarından uzakta olması fabrikaların buralarda kurulmasına neden olmuştur (Foto 18).

Gebze’nin D-100 Karayolu üzerindeki sanayi sahası Çayırova bölgesi, Gebze (Sultan Orhan) bölgesi ve araştırma sahası dışında kalan Dilovası bölgesi gibi üç bölge halinde gelişme göstermiştir. D-100 karayolu üzerindeki en büyük pay Gebze-Đstanbul sınırında olan Çayırova bölgesine düşmektedir. Özellikle otomotiv sanayi, cam sanayi ve metal sanayiye ait Gebze ve Türkiye’nin en büyük fabrikaları Çayırova bölgesinde yer alırlar. Bu bölgeden sonra Gebze (Sultan Orhan) bölgesi sahip olduğu çok çeşitli sanayi kuruluşları ile Gebze’de sanayinin en yoğun olduğu bölge olarak görülmektedir. Saha dışındaki Dilovası bölgesi ise kimya ve metal sanayinin en çok geliştiği bölgedir.31

3.3.2. Organize Sanayi Bölgeleri

Cumhuriyet döneminde demir, kara, hava ve denizyolları ulaşım ağının gelişmesi, 1970’lerde kamu kesiminin gerçekleştirdiği büyük ölçekli yatırımlar, ticaret ve ulaşım sektörlerinden elde edilen sermaye birikimi özel sektör yatırımlarını da özendirmiştir.

31

Büyük ölçekli kamu yatırımları arasında azot sanayi ve bakır izabe tesisleri bulunmaktadır. Özel sektör yatırımları ise daha çok tarıma dayalı sanayi dalında yoğunlaşmıştır.

Yeterli altyapıdan yoksun ve şehir içinde dağınık bir şekilde faaliyet gösteren sanayi kuruluşlarının, çevre sağlığı ve kentleşme olgusu üzerindeki olumsuz etkilerini belirli ölçülerde de olsa gidermek ve yeni yapılacak yatırımlara, teknik altyapı imkânları ile donatılmış sanayi arsaları sunmak yoluyla, sanayinin düzenli bir şekilde gelişmesini sağlamak amacıyla, Organize Sanayi Bölgeleri’nin kurulması kararlaştırılmıştır.

Bilindiği gibi, Türkiye Organize Sanayi Bölgeleri’nin kurulması özel sektörün insiyatifinde olmakla birlikte, konuyla yakından ilgilenmeleri nedeni ile birçok kamu kuruluşu etkin ve aktif rol oynamaktadır. Birçok kuruluşun birlikte ve ortak hareket etme zorunluluğu, dikkatle bir koordinasyon gerektirmektedir. Bu sebepten dolayı organize sanayi bölgesinin kuruluşu ve yönetimi Müteşebbis Teşekkül’e bırakılmıştır.

Müteşebbis Teşekkül Sanayi ve Ticaret Bakanlığı fonlar yönetmeliğinde belirtilen ve organize sanayi bölgelerini kendi başlarına ya da ortaklaşa kurmayı üstlenebilecek olan sanayi odası ticaret odası belediye il özel idareler ve sanayicilerden oluşmaktadır.

Türkiye’de ki uygulamalarda çok önemli yetkilerle donatılmış olan Müteşebbis Teşekkül’ün kredi karşılı organize sanayi bölgesini planlamak, inşa etmek, altyapısını hazırlamak, sanayici taleplerini değerlendirmek, sanayi tür ve ölçeklerine karar vermek, parselleri satmak, bölgeyi işletmek ve yönetmek, bölge içi sanayicilerle koordinasyonu sağlamak, denetim görevini yapmak ve kredinin geri ödenmesini üstlenmek gibi fonksiyonları bulunmaktadır.

Organize Sanayi Bölgesi bünyesinde yapılması planlan yatırım tutarlarının, Avrupa Konseyi Đskan Fonu’ndan sağlanacak dış kredinin yanı sıra, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın kredi desteği ve sanayi katılımları ile karşılanması öngörülmüştür.

Organize Sanayi Bölgelerinde yol, su enerji, kanalizasyon ve haberleşme gibi altyapı tesislerinin birlikte planlanıp gerçekleştirilmesi, inşaat ve finansman kolaylıkları sağlamaktadır. Organize Sanayi bölgeleri’nde hammadde ve yardımcı maddelerin birlikte temini ve mamul malların pazarlama ve dağıtımında düşünülecek ortak çabalar da ek ekonomik değerler olmaktadır.

Sanayi faaliyetlerinin planlı, düzenli, toplu ve ekonomik bir şekilde yürütülmesini sağlayan etkili bir mekan aracı olan Organize Sanayi Bölgeleri, sanayi yatırım ivmesini hızlandırarak, yatırım maliyetlerinin yükselmesini önlemektedir.

Bu fonksiyonların yanı sıra, birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü oluşturan sanayilerin bir arada ve belli bir program çerçevesinde üretim yapmalarında doğacak üretim rasyonalizasyonu ve kar artışının sağlanması konusunda da faydalı bir araç olmaktadır.

Organize Sanayi Bölgelerinin, şehirlerin planlı olarak gelişmesini sağlayan bir fonksiyonu da vardır. Son yılların sanayi yerleşimlerinin dağınık ve plansız bir biçimde kent içlerinde ve çevresinde yaygınlaşmaya başlaması üzerine, Organize Sanayi Bölgeleri, fiziki mekân düzenlemesi alanında da olumlu bir kontrol aracı olarak kullanılmaktadır

3.3.2.1. Gebze Organize Sanayi Bölgesi (GOSB)

Yukarda bahsettiğimiz tüm hususlar dikkate alınarak, Gebze’de yetersiz altyapı nedeniyle kapasite ve üretim artışı sağlayamayan tesislerin, genelde sanayinin merkezden uzaklaşma eğilimi (decentralization) de dikkate alınarak, kent dışına taşınmalarını sağlamak ve yeni sanayi yatırımlarını teşvik ederek harekete geçirmek amacıyla, şehircilik ilkeleri açısından konut alanlarından uzak ve potansiyel sanayi dallarının gerektirdiği altyapı ve planlama ilkelerine uygun yeni bir alana yerleştirilebilmeleri için Bakanlar Kurulu’nun 85/9695 sayılı kararı ile 1985 yılında Gebze Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur.

GOSB Gebze şehrine 6 kilometre uzaklıktadır. Đlk etabı 2 300 000 m²’dir ve 1 720 000 m² lik genişleme alanı, 1 350 000 m²’lik Tevsi II ve 5 000 000 m²’lik Tevsi III olarak planlanmıştır.GOSB’de 26’sı yabancı sermayeli olmak üzere toplam 88 firma faaliyet göstermektedir. 230 parsel bulunan GOSB’da toplam 13 000 kişi çalışmaktadır. Tevsi II ve Tevsi III alanlarında yer alan firmalar da üretime geçtiğinde bu rakamın 45 000 kişiye ulaşacağı tahmin edilmektedir.GOSB’de makine-kimya-otomotiv yan sanayi, optik- elektrik-plastik, sınai ve tibbi gazlar, gıda-ambalaj sektörlerinde ve GOSB teknopark’ta bilişim sektöründe üretim yapılmaktadır.

GOSB katılımcılarından 60’ı makine-kimya-otomotiv, 25’i optik-elektrik-plastik, 10’u gıda-ambalaj, 3’ü sınai ve tıbbi gazlar sektöründe faaliyetlerini sürdürmektedirler.7/10/2002 tarih ve 2002/4885 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile onaylanan GOSB Teknopark-Teknoloji Geliştirme Bölgesinde ise 3 katılımcı firma faaliyet göstermektedir.GOSB’de sanayi kuruluşlarından başka sosyal tesisler, banka şubeleri, yönetim binaları, PTT, spor sahaları, parklar ve okul bulunmaktadır (Tablo 21).

Tablo 21: Gebze Organize Sanayi Bölgesi’nde Arazi Kullanımı

Arazinin Kullanım Amacı Alanı (m²) %

Sanayi Parselleri 1 904 000 82,78

Yollar, Otoparklar 176 650 7,68

Đdari Merkez 61 700 2,68

Spor Alanları 54 150 2,36

Parklar 76 000 3,30

Çevre Emniyet Alanları 27 000 1,20

Toplam 2 300 000 100

D-100 Karayolu ve TEM Otoyolu’nun hemen kuzeyinde ulaşım bakımından çok avantajlı bir konumda bulunmasına rağmen organize sanayi bölgesini bu yollara bağlayan bağlantı yolları bozuk, dar ve yetersiz durumdadır.

3.3.2.2. Gebze Plastikçiler Organize Sanayi Bölgesi (GEPOSB)

S.S. Plastik Sanayicileri Toplu Đşyeri Yapı Kooperatifi’nce 1992 yılında Gebze’nin kuzeyinde 1 200 dönümlük arazinin tamamı satın alınmış ve 1994 yılında yatırımlara başlanmıştır. GEPOSB’nin kuruluşu ilgili Bakanlar Kurulu kararının 22 Ocak 1998 tarihli Resmi Gazete’nin mükerrer sayısında yayınlanıp kesinleşmiştir.

Bölge daha önce 1 200 dönümlük bir arazi parçasıyken, bugün planları ile sanayi arsası niteliğine sahiptir. Sanayinin ihtiyaç duyduğu bütün nitelikler sahip kavuşmuş ve Karayolları’na ait 135 dönüm arazinin alınması ile 1 335 dönümlük bir büyüklüğe ulaşmıştır. 16 kilometrelik asfaltlanmış yolu, atık ve yağmur suyu kanalları, biyolojik arıtma tesisi, su dağıtım şebekesi, 1200 hatlık iletişim ağı, 3 ring hattından beslenen 39 adet trafo merkezi ve 64 MW kurulu gücü bulunan enerji kapasitesi, cadde aydınlatma şebekesi ve itfaiye teşkilatıyla geniş bir hizmet paketi sunmaktadır.

Ayrıca 25 000 m² alanlı 60 dükkandan oluşan Küçük Sanayi Sitesi ile PAGEV Anadolu Meslek Lisesi’ni bünyesinde barındırmaktadır.32

32

3.3.2.3. Gebze Güzeller Organize Sanayi Bölgesi

Gebze Güzeller Organize Sanayi Bölgesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 17/01/2001 tarihli onayı ve 45 sicil numarasıyla Bakanlık OSB sicil defterine kaydedilmiştir.

Gebze Güzeller OSB’de 4700 m²’den 27 180 m²’ye kadar çeşitli parseller mevcuttur. Arsa fiyatlandırması şekle ve büyüklüğe bağlı olarak değişmektedir. Arsa kiralama söz konusu değildir.

Bölgede 4 firma faaliyet göstermektedir. 6 firma ise inşaat halindedir. Mevcut çalışan sayısı 143 kişidir.

Ulaşım Gebze Organize Sanayi Bölgesi bitişiğindeki Balçık Yolu üzerinden sağlanmaktadır. TEM Otoyolu yanyol bağlantısında bağlantı inşaat çalışmaları devam etmektedir.

Altyapı olarak anayol tamamlanmış, iç yolların projeleri onaylatılmıştır. Diğer altyapı çalışmaları ise devam etmektedir.33

3.3.3. Diğer Sanayi Kuruluşları 3.3.3.1 Küçük Sanayi Sitesi

Gebze ilçe merkezinin doğu girişinde yer alan Küçük Sanayi Sitesi 49 500 m²’lik kapalı alan, 19 500 m²’lik açık alan ve sosyal tesisleri ile birlikte toplam 154 000 m²’lik alan üzerinde kurulmuştur. Đnşaatının % 60’ı devlet kredisi, % 40’ı da ortakların katkılarıyla yapılan Küçük Sanayi Sitesi’nde 14 çeşit sektörde imalat yapılırken bugün sadece oto sanayi ve metal sanayi olmak üzere iki sektörde faaliyet yapılmaktadır. Oto sanayide de tamirat ağırlıklı bir faaliyet hakimdir. 136 küçük sanayi kuruluşu (167 m²), 82 büyük sanayi kuruluşunun (235 m²) bulunduğu sanayi sitesindeki sanayicilerin 2/3’ü oto sanayi ve tamiratı, 1/3’ü de metal sanayi üzerine faaliyet göstermektedir. Oto sanayisi ve metal sanayisinin daha karlı olması diğer sektörlerin faaliyetlerinin durdurarak bu sektörlere yönelmelerine neden olmuştur.

3 trafo binası ve 800KW’lık enerji hattının bulunduğu Küçük Sanayi Sitesi’nde en büyük sorun alanın darlığı yanında, siteyi D-100’e ve TEM Otobanı’na bağlayan yolların yetersiz oluşudur.34

33 _{“ Rakamlarla Gebze 2007”, s 31-32,Gebze Ticaret Odası Yayını, 2007, Đstanbul} 34

3.3.3.2. Hasköy Pik Döküm ve Metal Đşleme Küçük Sanayi Sitesi

Gebze ilçe merkezinin doğusunda, D-100 Karayolu’nun hemen kuzeyinde, 339 iş yerinin bulunduğu ve inşaatının tamamının bittiği bir sanayi sitesidir. Site 154 dönüm arazi üzerinde devler kredisi kullanılmadan, Đstanbul’un çeşitli semtlerinden taşınan sanayicilerin kendi imkânlarıyla kurulmuştur.

3.3.3.3. Kadıköy Keresteciler Sitesi

154 hektar alan üzerine kurulu Kadıköy Keresteciler Sitesi Gebze’nin doğusunda Küçük Sanayi Sitesi’nin Hemen yanında bulunmaktadır. Đstanbul Kadıköy’deki kerestecilerin kurduğu bir sanayi sitesidir.