Gebze’ye ait su bilançosu tablosu ve grafiği incelendiğinde; bölgede Ekim ayından itibaren suyun toprakta birikmeye başladığı görülür. Yağış miktarının PE’den fazla olduğu Ekim, Kasım, Aralık, Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarında da toprakta su birikmesi devam eder. Yağışların Ekim ayından itibaren artarak devam etmesi ve en yüksek değerlere ulaşması nedeni ile mart ve Nisan aylarında bile toprakta su fazlası görülür. Mayıs ayında ise biriken su sarfedilir. Haziran ayından Eylül ayının sonuna kadar da su eksikliği görülür (Tablo 11, Şekil 8).
Tablo 11. Gebze’nin Su Bilançosu Tablosu
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y.O Ort. Sıc. 6.2 6.4 8.5 13.0 17.3 21.7 23.6 23.4 20.1 15.9 11.3 8.1 Sıc. Đnd. 1.39 1.45 2.23 4.25 6.55 9.23 10.48 10.33 8.22 5.74 3.44 2.08 65.43 Gün. Kat. 0.84 0.83 1.03 1.11 1.24 1.25 1.27 1.18 1.04 0.96 0.83 0.81 Brüt. E.T.P. 13 14 24 45 78 105 115 112 90 60 37 22 Düz. E.T.P 11 12 25 50 97 131 146 132 94 58 31 18 805 Yağış 92.6 73.9 67.0 56.4 45.1 48.9 43.9 50.9 49.6 89.2 91.5 105.1 814.1 Rezerv Su 100 100 100 100 47.9 0 0 0 0 31.2 91.7 100
Rez. Su. Değ. 0 0 0 0 -52.1 -47.9 0 0 0 31.2 91.7 100
Hakiki E.T.P. 11 12 25 50 97 96.8 43.9 50.9 49.6 58 31 18 543.3 Eksik Su 0 0 0 0 0 34.2 102.1 81.1 44.4 0 0 0 261.8 Fazla Su 81.6 61.9 42 6.4 0 0 0 0 0 0 0 78.8 270.7 Akış 60.5 61.2 51.6 29 14.5 7.2 3.6 1.8 0.9 0.4 0.2 39.4 Akma Açığı 32.1 12.7 15.4 27.4 30.6 41.7 40.3 49.1 48.7 88.8 60.3 65.7 Nemlilik O. 7.4 5.1 1.68 1.06 0.1 -0.6 -0.6 -0.6 -0.4 0.5 1.9 4.6
Thornthwhite iklim tasnifine göre; Gebze’de nemli, ikinci dereceden mezotermal, yazın kuvvetli derecede su noksanı olan ve okyanusal şartları taşıyan (B1B2 s2 a’) iklim
rejimi görülür.
Şekil 8. Gebze’nin Su Bilançosu Diyagramı (Thornthwhite’ a Göre)
1.4. HĐDROGRAFĐK ÖZELLĐKLER 1.4.1. Akarsular
Gebze sınırları içerisinde önemli akarsu ve göl bulunmaz. Gebze sınırları içerisindeki Tepecik Köyü yakınlarından doğan 71 km uzunluğundaki Riva (Çayağzı) Deresi Đstanbul Boğazı2nda Karadeniz’e dökülür. Yine Denizli köyü’nden doğup Karadeniz’e dökülen Kocadere’nin uzunluğu ise 50 km’dir.
Yaz ayları boyunca su seviyesini koruyan tek akarsu halka arasında Tavşancıl Deresi olarak bilinen Dilovası Deresidir. Denizli Köyü sınırları içerisinden doğan bu dere Pelitli köyünün güneyinden geçtikten sonra Tavşanlı Köyünün de kuzeyinden geçerek Diliskelesinden Đzmit Körfezine Dökülür. Uzunluğu 17 km’yi bulmaktadır.
Bir diğer akarsu ise Sancak Tepe’den doğup Marmara Denizi’ne dökülen yaklaşık 10 km uzunluğundaki Sazdere (Çayırova) dir.
Gebze Sınırları içerisinde bundan başka yaz aylarında kuruyan Çakal Dere, Saf Dere, Mahmutboğan Dere ve Aşıroğlu Dere’leri gibi akarsular da bulunmaktadır.
1.4.2. Gölet
Denizli Köyü’nde sulama amaçlı olarak Denizli Göleti yapılmıştır (Foto 11). 1988 de inşası biten bu göletten Denizli, Mollafenari ve Cumaköy yerleşim yerlerindekiler faydalanmaktadır.
1.4.3.Yeraltı Suları
Gebze’de Dilovası, Mollafenari, Çayırova, Şekerpınaı, Balçık ve Pelitli’de yeraltı suyu bulunmaktadır. Bu yeraltı sularının debisi 1-3 lt/sn dir
Dilovası Belediyesi sınırları içerisinde akan Dilderesi’nin D-100 karayolunun 1500 m kuzeyinden başlayarak Marmara Denizi’ne kadar olan yatak ve etrafındaki fabrikalarla kaplı düz alan içerisinde yer altı suyu zengindir. Fakat fabrikalar bu yeraltı suyunu kirleterek kullanamaz hale getirmiştir. Çerkeşli, Demirciler, Köseler, Tepecik ve Nuh Çimento Fabrikasının kuzeyindeki karstik kalkerlerde yeraltı suyunca zengindir. Cumaköy, Mollafenari sınırları içerisindeki kalkerli birimler içerisinden de su alınabilir. Gebze ana su deposu, Çayırova Belediyesi, Şekerpınar, Balçık, Pelitli yerleşim yerleri arasındaki alanda 1-3 lt/sn debili düşük sertlikte, granitlerden su alınabilir (Pelitli Köyü civarında ise çıkacak sular sert sulardır).
Gebze-Dil Deresi Ovası yeraltısuyu rezervi 2 x 106 m3/yıl olup, Gebze Çayırova Ovası yeraltısuyu rezervi 2,5 x 106 m3/yıl’dır.
1.5. TOPRAK ÖZELLĐKLERĐ
Araştırma sahasında iklim, bitki örtüsü, jeomorfoloji, topografya, ana materyal ve insan etkileri altında oluşmuş birbirinden farklı çeşitli toprak tipleri yayılış göstermektedir (Şekil 9).
1.5.1. Zonal Topraklar
Araştırma sahasında bulunan zonal topraklar kireçsiz kahverengi orman toprağı ve kireçsiz kahverengi topraklardır.
1.5.1.1. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları
Araştırma alanında en geniş yayılışa sahip olan toprak tipi kireçsiz kahverengi orman toprağıdır. Sahanın kuzeyinde geniş bir alanda, doğusunda ise kuzeyine göre daha dar bir alanda teşekkül etmişlerdir.
Kahverengi orman topraklarının yıkanması sonucu topraktan CaCO³ ın
uzaklaşmasıyla meydana gelen bu toprak tipi A, B, C, horizonlarına sahip topraklardır. A katı iyi teşekkül etmesine rağmen B katı her zaman bulunmayabilir. Tipik profilde üstte koyu grimsi veya koyu kahverengi küçük granüler yapıda oldukça kalın A horizonu, altta kırmızımsı kahverengi bünyece ağır blok yapıda B horizonu, en altta ise kumlu veya killi tın bünyeli C horizonu bulunur. Toprağın üst kısmında kalsiyum yıkanması sonucunda kil serbest kalmakta, sızıntı suları vasıtasıyla alta taşınmakta ve burada birikmektedir. Böylece üstte kil oranı azalmış bir yıkanma, altta ise kahverengiden kırmızımsı-kahverengine değişen ve kil oranı artmış bir birikme horizonu gelişmiştir23.
1.5.1.2. Kireçsiz Kahverengi Topraklar
Gebze şehir merkezinin kuzeyi, doğusu, güneydoğusu ve batısında yayılış gösteren kireçsiz kahverengi topraklar hafif alkali reaksiyon gösteren ılıman, orta derecede yağış alan ve iyi drenaj şartlarına sahip olan sahaların zonal topraklarıdır. A horizonu koyu sarımsı kahve, kumlu, killi, balçık bünyede, orta ve kaba granüler yapıda olup kireç bulunmamaktadır. Genellikle nötr, nadiren hafif alkalen reaksiyon gösterirler. B horizonu koyu kahverenginde ve kil birikimi gösteren horizondur. Mekanik yapıları bakımından tınlı topraklar grubuna girerler. Bu tip topraklarda kum oranının kil oranından fazla olması,
23
buharlaşma açısında bitki örtüsü için olumsuz bir ortam yaratırsa da, bu tip toprakların yayılış gösterdikleri sahalarda yağışların 600-800 mm arasında olması ve yıllık ortalama sıcaklığın nispeten düşüklüğü (14-15˚C) bu olumsuzluğu giderir. Bu tip toprakların bir diğer özelliği de su tutma kapasitelerinin zayıf olmasıdır. Kireçsiz kahverengi topraklar orta derecede organik madde içermeleri bakımından bitki örtüsü için elverişli bir ortam oluştururlar24.
Doğal bitki örtüsünün geniş ölçüde tahrip edilmesi sonucu bu topraklar araştırma sahasında büyük oranda sanayi ve konut işgaline uğramıştır. Çok az bir bölümü ise tarım alanı olarak kullanılmaktadır.
1.5.1.3 Kahverengi Orman Toprakları
Bu topraklar genellikle A, B, C, horizonludur. Ancak yağışların az olduğu sahalarda yıkanmanın az olması nedeni ile sadece eriyebilir tuzların ve bir kısım kireç ve diğer elementlerin B katına taşınması, B katının tam anlamıyla oluşmasını engellemektedir. Zayıf yıkanma sonucunda altere olmamış kil, B katına mekanik yoldan taşınmakta ve bu katta biriken kile bağlı olarak ağır bünyeli ve bloklu yap oluşmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle su tutma kapasiteleri oldukça yüksektir. Ve dağılış alanlarındaki dengesizliği kısmen giderir. A horizonu organik maddece zengindir. Bu topraklar iyi drenaja sahiptir. Çeşitli anakaya üzerinde oluşabilirler. Araştırma sahasının kuzeydoğu kesiminde dar bir alanda yayılış gösterirler25.
1.5.2. Đntrazonal Topraklar