Sanat pazarının olgunlaşma sürecinin sanatçıyla olan ilişkileri

Katılımcılar tarafından Türkiye’de 1980’li yıllarda olgunlaşmaya başlayan sanat pazarının sanatçılar üzerinde de çeşitli etkilerinin bulunduğu belirtilmiş ve bu etkilerin, sanatçılar üzerindeki hem olumlu hem de olumsuz yönleri üzerinde durulmuştur. Bu olumlu ve olumsuz yöndeki etkilere ilişkin, görüşmeler sonucunda, K1 ve K5’in sanat pazarının olgunlaşma sürecinin sanatçılar üzerinde hem olumlu hem olumsuz yönde etkileri üzerinde görüş beyan ettiği görülmüştür. Yine katılımcılardan K3 ve K6’nın, sanat pazarın olgunlaşmasının sanatçılar üzerindeki sadece olumlu etkileri üzerinde görüşlerini ifade ettiği, K2’nin ise konunun sadece olumsuz etkileri üzerine görüşlerini ifade ettiği görülmüştür. Çalışmada yapılan analiz sonucunda bu alt temaya yönelik K4’ün olumlu ya da olumsuz yöndeki görüşüne ulaşılamamıştır. Bu konu ile işkili olarak K4 sadece, (…

1980’lerden sonra Türkiye’de, toplumsal, ekonomik ve sosyal gelişmelere paralel olarak resim piyasasının doğmaya başladığını ve bu ister istemez sanatçıların sanata yaklaşımını etkilediği) şekkinde düşüncelerini beyan etmiştir

Katılımcılarla yapılan görüşmelerde 1980’den sonra Türkiye’de olgunlaşmaya başlayan sanat pazarının sanatçılar üzerinde çeşitli olumlu etkilerinin bulunduğu görülmüştür. Bu olumlu etkiler şu şekilde karşımıza çıkmıştır. Sanat pazarının olgunlaşması, sanatla ilgilenen fakat kendilerini ifade edecekleri yeterli ortamı bulamayan kişilere, kendilerini ifade edebilecekleri yeterli ortamı sunmuştur. Sanat pazarının en önemli birimlerinden birisi olan sanat galerilerinin sayılarının artışı ile sanatçılar daha çok sergi açacak mekâna sahip olmuşlardır. Sergi açacak mekânların artışı, eserlerin izleyici ile buluşmasını konusunda sanatçılara, önemli katkılar sağlamıştır. Aynı zaman da sanat pazarının olgunlaşması ile birlikte, pazar içerisinde var olabilmek için sanatçıları, üretimde bulunmaya teşvik etmiştir. Bu hususlarla ilgili olarak katılımcıların görüşlerine bakacak olursak;

K1, Türkiye’de 1980’li yıllarda olgunlaşmaya başlayan sanat pazarının sanatla uğraşan insanları olumlu yönde etkileyip onları sanatsal üretimlerde bulunabilmeleri konusunda olumlu etkiler sunduğunu, kendi deneyimlerini de görüşlerine katarak aşağıdaki gibi görüş beyan etmiştir.

73

Başlangıçta tabii ki olumlu etkileri oldu. Ben o dönemi yaşayan birisi olarak size söylüyorum, ciddi anlamda etkileri oldu. Şöyle ki, sanat pazarının oluşması, sanatla uğraşan insanları, hatta bir şekilde sanatın içerisinde ama üretmeyen, atıl durumda olan birçok kişiyi, resim yapmaya yöneltti. (K1,

1.Oturum)

Aynı zamanda K1, sanat pazarının olgunlaşması ile birlikte resimlerin alınıp satılmaya başlandığını, bu durumun da sanatçıları iştahlandırarak daha fazla üretimde bulunmaları yönünde onları etkilediğini belirtmiştir.

K3 konu ile ilişkili olarak, pazarın olgunlaşmasıyla birlikte öncelikli olarak eski ustaların daha sonra ise kendisinin ve dönemindeki sanatçıların eserlerinin, ekonomik açıdan değer kazanmaya başladığını belirterek, bu durumun resim satarak hayatlarını kazanmalarına yardımcı olduğunu belirtmiştir. K3 galerilerin yetersiz olduğu dönemlerde sergi açamadıklarını belirterek, galerilerin artışıyla birlikte sergi açacakları mekânlara sahip olduklarını belirtmiştir. O dönemde sergi mekânlarının artması açısından, kendisi ve dönem arkadaşlarının, sanat galerilerinin açılmasını desteklediklerini belirtmiş, galerileri bu açıdan önemli birimler olarak gördüğünü beyan etmiştir. K3’ün konu üzerinde görüşü şu şekilde olmuştur:

Galerilerin açılması sanatın ulusal gelişimi açısından çok iyi bir olay oldu. Biz hepimiz galerilerin açılışını destekledik. Her galeri bir sanatçının eserlerinin sergilenmesi açısından çok önemli mekândır. Çünkü öncesinde sergi mekânı bulunamazdı. (K3, 1.Oturum)

K5, Türkiye’de 1980’lerden sonra olgunlaşan sanat pazarının sanatçılara, özellikle izleyici ile buluşma konusunda olumlu katkılar sunduğunu beyan etmiştir. Yine sergi mekânlarında sanatçıların birbirlerinin eserlerini görerek, birbirlerini tanıması açısından pazarın sanatçılar üzerindeki etkisini olumlu yönde değerlendirmiştir. Aynı şekilde K6, sanat pazarının meta değerine olan vurgusunun yanı sıra bu dönem içerisinde olgunlaşan sanat pazarının sanatçılar üzerinde olumlu etkileri olduğunu şu şekilde belirtmiştir:

… yani şöyle diyeyim, her ne kadar pazarın sanatı meta haline dönüştürmeye

yönelik bir etkisi olsa da, bu hani sanatın alınıp satılabilirliği o ayrı bir konu ama, sanatla uğraşan insanları teşvik etmesi açısından ya da onlara moral vermesi, geleceğe daha güvenli bakabilmeleri açısından, bence olumlu etkileri var. (K6, 1.Oturum)

74

Katılımcıların, sanat pazarının olgunlaşma sürecine yönelik sanatçılar üzerindeki olumlu yöndeki görüşlerine ek olarak sanat pazarının, sanatçılar üzerindeki olumsuz yöndeki görüşlerine bakacak olursak: Sanat pazarının sanatçıların eserlerini tüketicilerine metalar olarak sunması ve sanatçılardan bir takım taleplerde bulunması, sanatçıların ister istemez üretim süreçlerini etkiledi görüşü K1, K2 ve K5’de ortak olarak görülen bir durumdur. Sanatçının içerisinde bulunduğu pazar, sanatçının kendini gösterebileceği bir alana dönüşüyor olması ve sanatçının pazar içerisindeki varlığını koruma isteği, sanatçıyı pazarın isteklerini önemser duruma getirdiği belirtilmektedir. Özellikle K2’nin sanatçının özgür ve özgün olması gerektiğine yönelik görüşleri, pazar ve pazarlama politikaları ile ters orantıda olduğu, bu sebepten dolayı günümüz sanatçılarının pazar içerisinde yeteri kadar özgür ve özgün olamadıkları belirtilmektedir.

Türkiye’de 1980’li yıllarda olgunlaşmaya başlayan sanat pazarının, K2’ye göre özellikle bu pazar içerisindeki ekonomik sistemin, sanatçı üzerinde oto sansür yarattığı anlaşılmaktadır. Yine, kültür endüstrisi yoluyla sanatın ve sanatçının şekillendirilip, yönlendirilmeye çalışıldığı, ortaya konulmuştur. Sanatçının pazar içerisinde var olma kaygısının onu özgür ve özgün olmaktan uzaklaştırdığı belirtilmiş, sanatçının yaratım sürecine de olumsuz etkiler sunduğu beyan edilmiştir. K2’nin sanat pazarı ve sanatçı ilişkisi üzerindeki görüşleri şu şekilde olmuştur:

Nasıl ki ülkelerin, yönetimlerin, idarecilerin, sanatçının yaratıcılığını engellemek veya yönlendirmek için sansür uygulanıyorsa, pazarda ister istemez sanatçıda oto sansür oluşturur. Resim yaparken, müzik yaparken, film çekerken, yaa böyle bir sahne koyarsam sansüre uğrar, böyle bir resim yaparsam eleştiri gelir deyip sanatçı baştan kendine çeki düzen verir. Sanatçı kendini aykırılıktan, marjinallikten kendini çekiyor, sanatı usulleştiriyor. Sanatı edepleştiriyoruz, sanatı ahlak dışılıktan ahlak içine sokuyoruz. Ve yaratıcılığı engellemiş oluyoruz. Şimdi Pazar ekonomisi de aynı şeyi getiriyor sanatçıya. Ben nasıl resim yapayım ki çok satsın. Çalışmalarım pazarlayanın dikkatini çeksin. Açık arttırmalara, mezatlara nasıl popüler iş yapayım, çok kazanayım, ismim çok duyulsun, satılsın, dikkat çeksin gibi… (K2, 1.Oturum)

K5’insanat pazarı ve sanatçı ilişkisi üzerindeki görüşleri K1 ve K2’nin görüşleri ile aynı doğrultuda olduğu görülmektedir. Sanat pazarına girmek isteyen sanatçının yaratıcılığının,

75

pazar anlayışı ile ters düştüğü, bu yüzden sanatçının yaratıcılığının engellendiği yönünde görüşlerini ifade ettiği görülmektedir.

Yine K2 konu ile ilişkili olarak sanat pazarının, sanatçının özgürlük ve özgünlük alanına zarar verdiğini belirterek pazar içerisindeki sanatçı profilini şu şekilde açıklamıştır:

…öyle bir olay ki pazar, sanatçıyı tuvalinin başına geçerken özgün ve özgür olma düşüncesini etkiliyor. (K2, 1.Oturum)

Sanatçı baştan beri söylüyorum özgür ve özgün olmalıdır. Bir sanatçı özgür olamıyor, iki özgün olamıyor. (K2, 1.Oturum)

Konu ile doğru orantılı olarak, sanat pazarı içerisindeki sermaye sahibi güçlerin ya da küratörlerin yönlendirdiği bir ortamda, sanatçının nasıl resim yapacağı, hangi malzemeleri kullanacağı, sanki sipariş resimler yapan biri gibi sanatçı üzerinde kültür endüstrisinin etkilerini olmuştur.

4.1.2. Çağdaş Türk resim sanatı üzerinde galeri, fuar, müzayede gibi sanat