Sınıf Yönetimi Modelleri

Sınıf yönetimi, genel bir öğretim stratejisinin parçası olarak değil, daha teknik ve sınırlı anlamda olmak üzere, sınıfta disiplin sağlama, olumlu davranışları

pekiştirme, olumsuzları düzeltme bağlamında ele alınmaktadır. Bu anlayıştan hareketle ayrıca beşli bir sınıflandırma daha yapılmaktadır (Yaka, 2006:40). Öğretmenlerin benimsediği disiplin yaklaşımlarından hareketle farklı sınıf yönetimi modellerinden söz edilebilir. Öğretmen bu modellerden birini esas alabileceği gibi değişik zaman ve koşullarda yapılan etkinliğin niteliğine göre farklı yaklaşımlardan da yararlanabilir (Demirtaş, 2009: 18).

Sınıf yönetimi yaklaşımları ile modellerini birbirinden kesin çizgilerle ayırmak zordur. Geleneksel ve Çağdaş olarak ikiye ayırdığımız yaklaşımlar modellerde daha keskin çizgilerle belirlenmiş beş kategoriye ayrılmaktadır.

Bunlar; geleneksel, tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel modellerdir (Erdoğan, 2010: 24–26, Sarıtaş, 2005: 48–50).

1.1.2.1. Geleneksel Model

Sınıf içi kuralların belirleyicisinin öğretmen olduğu, belirlenen kurallara, öğrencilerin sorgulamadan uymalarının beklendiği öğretmen merkezli yaklaşımdır (Ağaoğlu, 2003:12).

Sınıfın hâkimi öğretmendir (Sarıtaş, 2005: 48). Öğretmenin koymuş olduğu katı kurallar isletilir ve önemli olan istenilenlerin harfiyen yerine getirilmesidir (Erdoğan, 2010: 24).

Bu yaklaşımda öğretmenden beklenen bilgi aktarması, öğrenciden beklenen ise öğretmenin aktardığı bilgileri doğru kabul ederek, sorgulamadan ezberlemeleridir (Ağaoğlu, 2003:12).

Otorite temelli, öğretmen merkezli, sert ve standart kurallar içeren baskıcı, ceza yolu ile düzeltmeyi amaçlayan, şekilci, güdümlü bir yönetim anlayışını öngörmektedir. Bu modelde öğretmene toplumsal değerlerin korunup devam ettirilmesinde önemli bir rol verilmiş olmaktadır. Öğretmen toplumsal değerleri ve düzeni temsil etmektedir (Yaka, 2006:40). Yukarıda da görüldüğü gibi Geleneksel Yaklaşımda aktardığımız öğretmen modeli geleneksel modelde aynıdır. Yaklaşımda alt kategoriler diyebileceğimiz tepkisel ve önleyici modeller birleştirilmiş bir arada verilmiştir.

1.1.2.2. Tepkisel Model

Tepkisel model, istenmeyen öğrenci davranışını ödül veya ceza vererek gidermeye çalışan sınıf yönetimi modelidir (Basar, 2006: 9). Geleneksel yaklaşımda ele alabileceğimiz bu modelde eski eğitim sisitemlerinin temelini oluşturan davranışcı yaklaşımın etkisini görmekteyiz.

Tepkisel model davranışçı psikolojinin, etki-tepki mekanizması temelinde hareket etmektedir. Öğrencilere olumlu davranışların kazandırılmasında, olumsuz olanların ise düzeltilmesinde uygulanan temel ilke, “Her etkiye bir tepki verilmelidir, hiçbir davranış karşılıksız kalmamalıdır” düşüncesidir. Tepkisel modelde öğretmenin “Davranış düzeltici” işlevi öne çıkarılmakta, “Ne ekersen onu biçersin” ilkesi uygulanmaktadır (Yaka, 2006:41). Bu modelede öğretmenin her şeyde aşırı müdahale ve kontrolü sözkonusudur. Yeri ve zamanı geldiğinde bir takım müdahalelelr kaçınılmaz hale gelebilir fakat öğretmenin bunu çok iyi ayarlaması gerekir.

Her tepkinin bir karsı tepki doğuracağı gerçeği unutulmamalıdır (Basar, 2006: 9). Öğrencilerin sorunlarına müdahale etmek yerine, onlara sorunlarını çözme konusunda destek verilmelidir. Böylece öğrencilerin bağımsız is görebilme ve yaratıcılık becerileri de geliştirilmiş olacaktır. Öğrenciye ceza vermek yerine, ona kendi davranışlarının sonuçlarını kabullenmesini öğretmek eğitim açısından daha faydalı bir öğretm en davranışıdır (Temel, 2006). Tepkisel modeli çok sık kullanan öğretmenlerin sınıf yönetimi becerilerinin zayıf olduğu söylenebilir (Basar, 2006: 9).

Hep kontrol ve müdahalelerle yetişimiş öğrenciler genelde, kendi başlarına karar verip sorun çözemeyen, davaranışlarının sınırlarını müdahale olmazsa kontrol edemeyen, istidatları körelmiş bireyler haline gelmektedirler. Halbuki asıl yapılması gereken öğrencilerin tüm istidatlarını ortaya çıkaracak ortamı oluşturup bu ortamda öğrenciye rehberlik etmektir. Öğrenciler mutlaka olumsuz davranışlarda bulunacaktır, bu noktada yapılması gereken şey olumsuz davranışlara aşırı tepkiler vermek yerine, bu davranışların oluşmaması için bir takım önleyici tedbirler almak olmalıdır.

1.1.2.3. Önleyici Model

Önleyici model, sorunları meydana gelmeden önleyecek bir sınıf ortamı oluşturma esasına dayanır. İstenmeyen davranışları önleyecek tedbirler alınır (Basar, 2006: 9). Çocuğun davranışını olumsuz etkileyen çevresel koşullar kontrol edilebilirse istenilen alışkanlıklar daha kolay kazandırılabilir. Amaç sınıfta akılcı düzenlemeler yaparak çocuğu kendisini yönetmeye hazırlamaktır. Ortam, plan ve programlar, kurallar bu anlayışla ele alınır (Sarıtaş, 2005:53). Önlemler, bireysel davranışlara karşı değil tüm sınıf göz önünde bulundurularak alınır. Bu model öğretmenlerden, özellikle öğretmenlik bilgi ve becerileri açısından, birikim ve tecrübe ister (Yaka, 2006:41).

Önlemenin insan ve kaynak alanında, müdahaleden çok daha az masraflı olduğu açıktır. Öğrenciler arasındaki disiplin sorunları öğretmenler arasındaki özdisiplinle ve öğrencilere otokontrolü öğretme ile kesinlikle azaltılacaktır (Humphreys, 1998:184). Bu model iyi uygulanabilirse disiplin sorunları en aza iner fakat her zaman her ihtimali düşünüp de önlem alamk mümkün olamyabilir. Çünkü insan psikolojik bir varlık olduğu için her zaman aynı ruh hali içerisinde olmaz. Bazen hiç beklemediğiniz disiplin problemeleri hiç beklemediğiniz kişilerde ortay çıkabilir. Bunun için önleyici model uygulanmakla beraber bunun yanında öğrencilerin gelişimlerinin ve içinde bulundukları psikolojik durumlarının da dikkate alınması gerektiğini ifade eden Gelişimsel Modelin verilerinden de yararlanılmalıdır.

1.1.2.4. Gelişimsel Model

Gelişimsel model, sınıf yönetimi esnasında dikkat edilecek ana unsur olarak öğrencilerin gelişimsel özelliklerinin görüldüğü ve öğrencilerin fiziksel ve ruhsal gelişim evrelerine uygun şekilde gerçekleştirilen sınıf yönetimi modelidir (Basar, 2006:10, Ağaoğlu, 2003:13).

Öğrenci merkezli çağdaş yaklaşıma, yönetimde ve insan ilişkilerinde çok önemli olan empati becerisine yer vermesi bakımından eğitim bilimi ilkelerine çok uygun düşen bir model olarak tanımlanabilir. Bu yaklaşım sınıfta yapılan grup

çalışmalarında başarıyı arttırır, öğrencilerde güven duygusunun gelişmesine yardım eder. Öğrencilerle daha kolay diyalog ve iletişim kurulabilir, ilişkiler şeffaflaşır, anlaşmazlık ve çatışmalar derinleşmeden çözülebilir (Yaka, 2006:42). Tüm bu modeller tek başlarına kullanıldıkları zaman tam anlamıyla bir verim elde edilmeyebilir. Çünkü her modelin kendisine ait avantajı ve dez avatajı bulunmaktadır. Bu modellerin hepsinin avantajından yararlanabilmek için yeri ve zamanı geldiğini tüm bu modellerden yararlanılması esasına dayanan bütünsel model geliştirilmiştir.

1.1.2.5. Bütünsel Model

Bütünsel model, önlemsel model ağırlıklı olmak üzere diğer üç modeli de kullanarak oluşturulan, duruma göre tepkisel, önlemsel olunan veya duruma göre karşıdaki kişilerin gelişim özelliğine göre izlenen karma bir modeldir. Bu model için sınıf yönetiminin sistem modeli denilebilir.(Erdoğan, 2010:26, Basar, 2006: 10). Bütünsel model diğer modellerin bir sentezi gibi algılanabilir. Burada olaya, daha bütünsel ve geniş açıdan, tüm farklılıkları dikkate alarak, yaklaşmak söz konusu olmaktadır. Bu modelde diğer modellerin olumlu yanları öne çıkarılarak, karma bir uygulama öngörülmektedir (Yaka, 2006:43).

Sınıf yönetiminde kullanılabilecek tüm modellerden yaralanılır. Önlemsel sınıf yönetimine öncelik verme, gruba olduğu kadar bireye de yönelme, istenen davranışa ulaşabilmek için istenmeyen davranışın nedenlerini ortadan kaldırma, öğrenci özelliklerini gözetme amacı vardır (Başar,2006:10).

Genel bir özetleme yacak olursak; tepkisel model, genelde sınıf yönetimi becerisi iyi olmayan öğretmenlerce kullanılan temelinde davranışcı yaklaşımın ödül ve ceza anlayışının olduğu sınıf yönetimi modelidir. Önlemsel model sınıfa yöneliktir. Bu modelde sınıf ortamı yanlış davranışa imkan vermeyecek şekilde düzenlenir. Gelişimsel model uygulanırken öğrencileri fiziksel ve ruhsal gelişim düzeyleri göz önünde bulundrulmalıdır. Bütünsel modelde ise diğer tüm modellerin olumlu taraflarından yararlanması esasına göre hareket edilmiş ve tüm modellerin faydalı taraflarını alınarak karma bir model ortaya çıkarılmıştır.

Tüm bu modelleri başarı ile uygulayabilmek için sınıf yönetimine etki eden değişkenlerin bilinmesi gerekmektedir. Çünkü sınıf yönetimine etki eden bu değişkenler modellerin uygulanmasında en önemli malzemelerdir. Bun değişkenler iyi bilinip eğitim öğretimin amaçları doğrultusunda düzenlenebilirse sınıf yönetiminde en üst düzey verim elde edilecektir. Ayrıca sorunların kaynaklarını bulmak kolaylaşacak, gerekli önlemler de daha kısa sürede alınıp çözüm üretilecektir.