• İŞÇİLERİN YÜZDE 43’Ü KENDİNİ ORTA VEYA ÜST SINIF OLARAK GÖRÜYOR
İşçilere açık uçlu sınıf aidiyeti sorusundan sonra “Okuyacaklarım arasından seçmeniz gerekseydi, hangi toplumsal sınıfa ait olduğunuzu söylerdiniz” şeklinde kapalı uçlu bir sınıf aidiyeti sorusu soruldu. İşçilerin yüzde 5,5’i kendini
“üst sınıf” olarak, yüzde 37,3’ü “orta sınıf”, yüzde 36,7’si ise “işçi sınıfı” olarak tanımladı. Yüzde 6,7’si ise kendini “alt sınıf” olarak tanımladı. Kendini “işçi sınıfı” olarak tanımlayanların oranı erkeklerde kadınlara göre biraz daha yüksek çıkmaktadır. Kendini üst ve orta sınıf olarak tanımlayanlar ile işçi ve alt sınıf olarak tanımlayanların oranı sırasıyla yüzde 42,9 ve 43,4’tür (Tablo 91). Bu durum kendine ilişkin bir sınıfsal aidiyet kanaati olan işçilerin yaklaşık yarısının kendilerini orta ve üst sınıf olarak tanımladığını göstermektedir. Bu durum işçi sınıfının kendi sınıfsal varlığının tespi-tinden oldukça uzak olduğunu göstermektedir.
Fikrim yok/ Cevap vermeyi reddetti 13,7 13 15,5
Genç yaş gruplarında sınıf aidiyetine ilişkin belirsizliğin daha fazla olduğu görülmektedir. Örneğin 15-19 yaş grubunun yüzde 22’si, 20-24 yaş grubunun yüzde 16’sı sınıf aidiyeti sorusuna yanıt vermemiş veya fikrinin olmadığını söylemiş-tir. Bu oran ilerleyen yaşlarda düşmektedir. Genç yaşlarda orta ve üst sınıf aidiyeti duygusu daha az iken ilerleyen yaşlarda bu kanaat yükselmektedir. Kendini orta ve üst sınıf mensubu hissedenlerin oranı 25-34 yaş grubunda yüzde 47,6 ile en yüksek düzeye ulaşmaktadır (Tablo 92).
Tablo 92 Yaş Gruplarına Göre Göre Sınıf/Katman Aidiyeti (%)
15-19 20-24 25-34 35-54 55- +
Üst sınıf 5,7 4,1 8,4 4,3 1,3
Orta sınıf 27,9 34,8 39,2 37,1 43,8
İşçi sınıfı 37 35,7 33,5 39 39,1
Alt sınıf 7,6 9,2 5,8 6,6 7
Fikrim yok 7,3 4,1 1,6 2,3 4,9
Cevap yok 14,5 12,1 11,5 10,7 3,9
ÜST+ ORTA SINIF 33,6 38,9 47,6 41,4 45,1
İŞÇİ+ALT SINIF 44,6 44,9 39,3 45,6 46,1
Fikrim yok/ Cevap vermeyi reddetti 21,8 16,2 13,1 13 8,8
Tablo 93 Eğitime Göre Sınıf/Katman Aidiyeti (%)
Lise Altı Lise Dengi Yüksek Öğrenim
Üst sınıf 2,8 3,1 12,5
ÜST+ ORTA SINIF 38,7 36 56,1
İŞÇİ/ ALT SINIF 49,7 50,3 26,4
Fikrim yok/ Cevap vermeyi reddetti 11,6 13,6 17,6
Sınıf aidiyeti eğitim durumuna göre incelendiğinde eğitim ile sınıf aidiyeti duygusu arasında doğrusal bir ilişki söz konusu olmaktadır. Eğitim durumu lise altı olanların yüzde 2,8’i, lise dengi olanların yüzde 3,1’i kendilerini “üst sınıf”
olarak tanımlarken, yüksek öğrenimlilerde bu oran yüzde 12,5’e çıkmaktadır. Lise altı eğitimli işçilerin yüzde 42,4’ü, lise dengi eğitimlilerin yüzde 41,2’si kendilerini “işçi sınıfı” olarak tanımlarken yüksek öğrenimlilerde bu oran yüzde 22,6’ya düşmektedir (Tablo 93). Yukarıdaki bölümlerde de ele alındığı üzere yüksek öğrenimlilerde sendikalaşma ve sendikalara ilişkin kanaat daha olumlu iken, kendini işçi sınıfı içinde hissetme oranı daha düşüktür.
Kendini üst ve orta sınıf olarak tanımlayanlar ile işçi ve alt sınıf olarak tanımlayan lise altı eğitimli işçilerin oranı sıra-sıyla yüzde 38,7 ile yüzde 50 olarak görülmektedir. Lise dengi eğitimlilerde bu oran yüzde 36 ile yüzde 50 oranında gerçekleşmiştir. Yüksek öğrenim mezunlarında kendini üst ve orta sınıf ile işçi ve alt sınıf olarak tanımlayanların oran-ları sırasıyla yüzde 56,1 ile yüzde 26,4 olarak belirtilmiştir (Tablo 93).
Tablo 94 Sigortalılık ve Sendikalılığa Göre Sınıf/Katman Aidiyeti (%)
SİGORTALI SİGORTASIZ SENDİKALI SENDİKASIZ
Üst sınıf 5,5 5,7 12,6 5
Orta sınıf 39,6 27,7 65,1 34,2
İşçi sınıfı 35,5 42 18 40
Alt sınıf 4,1 17,8 1,5 7,7
Fikrim yok 2,5 3,5 1,7 2,9
Cevap yok 12,8 3,3 1,1 10,1
ÜST+ORTA SINIF 45,1 33,4 77,7 39,3
İŞÇİ+ALT SINIF 39,6 59,8 19,5 47,7
Fikrim yok/ Cevap yok 15,3 6,9 2,8 13
Sigortalıların yüzde 5,5’i kendini “üst sınıf” olarak tanımlarken, yüzde 39,6’sı “orta sınıf” olarak tanımlamaktadır. Sigor-talıların yüzde 35,5’i kendini “işçi sınıfı” olarak tanımlarken, yüzde 4,1’i “alt sınıf” olarak kabul etmektedir. Sigortalılar içinde kendini üst ve orta sınıf olarak tanımlayanlar yüzde 45,1’e ulaşırken, işçi sınıfı ve alt sınıf toplamı yüzde 39,6’da kalmaktadır. Sigortasızlarda ise kendini işçi sınıfı ve alt sınıf olarak görme eğilimi yüksektir. Sigortasız işçilerin yüzde 33,4’ü kendini orta ve üst sınıf olarak görürken, yüzde 60’a yakını işçi ve alt sınıf olarak görmektedir. Sigortasızlar içinde kendini “üst sınıf” olarak görenlerin oranı yüzde 5,7 ile sigortalılardan biraz daha yüksektir (Tablo 94). Toplamda yüzde 33,4 oranında sigortasızın kendini orta ve üst sınıfa ait görmesi ise ciddi bir sınıfsal yanılsama veya yanlış bilinç olduğunu göstermektedir.
Tablo 95 Ücret Düzeyine Göre Sınıf/Katman Aidiyeti (%)
1400 TL’den Az 1401-2000 TL 2001’den Fazla
Üst sınıf 3,7 3,6 10,5
ÜST+ ORTA SINIF 34,7 42,2 51,6
İŞÇİ/ ALT SINIF 55,5 45,5 30,5
Fikrim yok/ Cevap vermeyi reddetti 9,8 12,3 18
Sendikalı işçiler içinde kendini “üst sınıf” mensubu olarak görenler yüzde 12,6, “orta sınıf” mensubu olarak görenler ise yüzde 65,1’dir. Sendikalı işçilerin yüzde 77,7’si kendini orta ve üst sınıf mensubu olarak değerlendirirken, sadece 19,5’i işçi ve alt sınıf olarak değerlendirmektedir. Sendikasız işçilerde ise orta ve üst sınıf olarak görme eğilimi yüzde 39,3’e düşerken, işçi ve alt sınıf olarak görme eğilimi yüzde 47,7’ye yükselmektedir. Sendikalı işçilerde kendini işçi ve alt sınıf olarak görenlerin oranının yüzde 19,5 olması sendikalar açısından değerlendirmeye muhtaç bir durumdur (Tablo 94).
Bu durum sınıf bilinci zayıflığına, orta ve üst sınıflara özenme isteğiyle bağdaştırılabilir. Öte yandan sendikalı işçilerin görece güvence ve görece daha yüksek ücrete sahip olmaları bu değerlendirmenin sebebi olabilir.
Sigortalı ve sendikalı işçilerin görece daha uygun ekonomik koşullar nedeniyle kendilerini ota ve üst sınıf olarak gör-meleri bir nebze izah edilebilirken, sigortasız ve sendikasız işçiler açısından durumun ekonomik ve yaşam koşullarına ilişkin olmadığı açıktır.
İşçilerin ücret düzeyine göre kendilerine ilişkin sınıfsal tanımlarında farklılıklar görülmektedir. Ücret düzeyi arttıkça kendini orta ve üst sınıf olarak görme eğilimi artarken, ücret düştükçe işçi ve alt sınıf görme eğilimi artmaktadır. 1400 TL (asgari ücret altı) ücret alanların yüzde 55,5’i kendini işçi ve alt sınıf olarak görürken, 2000 TL’den fazla kazananlar-da bu oran yüzde 30,5’e gerilemektedir (Tablo 95). Ücret düzeyi arttıkça insanların kendilerini kazananlar-daha üst bir sınıfa ait görmeleri bir ölçüde izah edilebilir. Ancak asgari ücretten az kazanan işçilerin yüzde 34,7’sinin, 1401-2000 TL arası ka-zananlarının yüzde 42,2’nin kendini orta ve üst sınıf olarak görmesi üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir sınıfsal gerçektir. Öte yandan yüksek ücretlilerde “fikrim yok” ve “cevap yok” oranının yüksekliği dikkat çekicidir.