• ORTALAMA AYLIK GELİR ASGARİ ÜCRETE YAKIN
Araştırma kapsamında ücret, yevmiye, prim ve sosyal ödemeler birlikte düşünüldüğünde işçilerin aylık net ortalama kazancı sorulmuştur. Bu türden tüm ücret ve benzeri ödemeleri kapsayan işçilerin aylık ortalama giydirilmiş ücreti 2017 sonbahar itibariyle 1899 TL’dir. Araştırmanın yürütüldüğü 2017 yılında net asgari ücret 1404 TL olarak belirlen-mişti. Araştırma sonuçları işçilerin ücret düzeyinin asgari ücrete yakın olduğunu göstermektedir. Araştırmada 1400 TL eşiği dönemin asgari ücretine karşılık geldiği için esas alınmıştır. Araştırmadaki çeşitli tablolarda yer alan ücret aralıkları 2017 yılı asgari ücreti dikkate alınarak değerlendirilmelidir.
İşçilerin yüzde 16,4’ü asgari ücretin altında ücret aldığını belirtmiş, yüzde 50,5’i ise 1401-2000 TL aldığını söylemiştir.
1401-2000 aralığı asgari ücret ve asgari ücret civarında (asgari ücret komşuluğu) ücret alanları ifade etmektedir. Sonuç olarak 2017 sonbahar aylarında işçilerin yüzde 66,9’u 2000 TL’den az bir gelir elde etmektedir. Bu durum asgari ücretin ortalama ücret seviyesine çok yakın olduğunu göstermektedir. 2001-3000 TL arası ücret alan işçilerin oranı yüzde 23,3 iken, 3000 TL’den fazla gelire sahip olanların oranı yüzde 5,1 ile sınırlıdır. 4000 TL’den fazla aylık net geliri olan işçilerin oranı sadece yüzde 2,5’tir. Ücret ve gelir sorusunu yanıtlamayanların oranı yüzde 3,8’dir (Grafik 8).
Araştırma kapsamında işçilere sorulan “Ücret dışında başka bir gelir elde ediyor musunuz” sorusuna işçilerin 95,7’sinin
“başka gelir elde etmiyorum” yanıtını verdiği düşünülecek olursa işçilerin tek kazançlarının ücret olduğu söylenebilir.
Grafik 8 İşçilerin Ücret Gruplarına Göre Dağılımı (2017) (%) Aylık ortalama net gelir cinsiyet,
sektör, bölge, yaş ile sigortalılık ve sendikalılığa göre değişmektedir.
Sigortalılık ve sendikalılık söz ko-nusu olduğunda ücretler arasında belirgin bir fark ortaya çıkmakta ve sigortalı ve sendikalı bir işe sahip olan ve olmayan işçiler arasında ücret makasının açıldığı görülmek-tedir. Sendikalılar sendikasız işçile-re göişçile-re yüzde 20, sigortalılar sigor-tasız işçilere göre yüzde 46 daha fazla gelir elde etmektedir.
Sigortalı işçilerin ortalama ücreti 2016 TL iken sigortasız işçilerin üc-reti 1377,4 TL’ye kadar (o tarihte geçerli olan asgari ücretin altında) düşmektedir. Sendikasız işçilerin ücretleri 1845 TL iken, sendikalı işçilerin ücretleri 2222,7 TL’ye
yük-selmektedir. Eğitim durumuna göre ücret seviyelerine bakıldığında yüksek öğrenim mezunlarının lise dengi ve lise altı gruba göre daha fazla ücret aldığı görülmüştür. Lise altı öğrenim düzeylerinin ücret seviyesi 1784 TL, lise dengi öğrenim-lerin 1679,6 TL iken, yüksek öğrenim mezunlarının ücret seviyesi 2280,6 TL’ye yükselmektedir (Grafik 9).
Toplumsal cinsiyet eşitsizliği üzerine yapılan araştırmalarda kadınların erkeklerden daha az ücret aldığı bilinmektedir.
Araştırma sonuçları işçi sınıfı özelinde toplumsal cinsiyete dayalı ücret eşitsizliğinin varlığını ortaya koymuştur. Kadın işçilerin ortalama ücreti 1783,3 TL iken erkek işçilerin ücret seviyesi 1945,5 TL’ye kadar çıkmaktadır. (Bu konu araştırma-nın toplumsal cinsiyet bölümünde ayrıntılı olarak ele alınmıştır.) İşçiler arasında ücret farkını belirleyen bir başka durum da çalışma ilişkisidir. 1400 TL’den (dönemin asgari ücreti) az ücret alanların oranı kadrolu işçilerde yüzde 10,6, taşeron işçilerde yüzde 16 iken, geçici işçilerde yüzde 44’e yaklaşmaktadır. Geçici işçiler en düşük ücret gruplarından birini oluşturmaktadır. 2017’de 3000 TL’den fazla ücret alan işçilerin oranı yüzde 6,3 iken, bu oran geçici işçilerde 2,7, taşeron işçilerde 0,9’da kalmaktadır. Geçici işçilerin soruya yüzde 8,3 gibi yüksek bir oranı soruyu yanıtlamamıştır (Tablo 1).
Not: Araştırmanın yapıldığı 2017 Ekim-Kasım döneminde asgari ücret net 1404 TL’dir.
Grafik 9 İşçi Gruplarına Göre Aylık Ortalama Net Gelir (Eylül-Kasım 2017) (TL)
Önemli not: 1400 TL sınırı 2017 yılı asgari ücreti olan 1404 TL dikkate alınarak ücretlerin asgari ücrete göre durumunu görmek amacıyla belirlenmiştir.
Tablo 1 Çalışma İlişkisine Göre Ücret Düzeyleri (%)
Genel Kadrolu Geçici Taşeron
1400 TL’den az 16,3 10,6 43,9 16
1401-2000 TL 50,3 52,7 33,9 64,9
2001-2500 TL 15,8 17,6 9,8 7,9
2501-3000 TL 7,5 8,8 1,4 6,3
3001-4000 TL 3,8 4,4 2,4 0
4001 TL’den fazla 2,5 3,1 0,3 0,9
Cevap yok 3,8 2,8 8,3 3,8
Toplam 100 100 100 100
Geçim Sıkıntısı
• İŞÇİLERİN YÜZDE 54’Ü AY SONUNU ZOR GETİRİYOR
Türkiye’de işçilerin temel meselelerinden biri geçim sıkıntısıdır. TÜİK araştırmalarında yoksulluk sınırı altında yaşayan hanelerin oranı 2017 itibariyle yüzde 20,1 olarak belirlenmiştir. Yoksulluk hanehalkı tipine göre değişmekte, iki yetiş-kin ile üç ve daha fazla çocuktan oluşan hanelerde yoksulluk oranı yüzde 47,3’e kadar yükselmektedir.36
Araştırma kapsamında işçilere “Hanehalkının toplam aylık gelirini düşündüğünüzde, haneniz ay sonunu getirebili-yor mu” sorusu sorulmuştur. Burada ilk dikkate alınması gereken husus hanehalkının toplam gelirine göre ay sonunu getirip getirememe durumudur. Soru işçinin bireysel gelirine göre değil toplam hane gelirine göre yanıtlanmıştır. İkinci önemli nokta ise işçi hanehalkı büyüklüğü ve hanede çalışan sayısıdır. Bunlar sırasıyla 3,53 ve 2,48’dir (Grafik 4).
İşçilerin yüzde 53,7’si ay sonunu zorlukla (zorlukla veya büyük zorlukla) getirdiğini belirtmiştir. Ay sonunu zorlukla getiren işçilerin yüzde 4,2’si ise büyük zorlukla getirdiklerini ifade etmektedir. Tüm işçiler arasında ay sonunu kolay-lıkla getirenlerin oranı ise yüzde 43,1 iken ay sonunu çok kolaykolay-lıkla getirdiğini söyleyenlerin oranı yüzde 3 ile sınırlı kalmaktadır. Araştırmaya göre işçilerin yüzde 46,1’i ay sonunu kolaylıkla (çok kolaylıkla veya kolaylıkla) getirdiğini beyan etmiştir. Bu durumun beklenenden yüksek olduğunu söylemek mümkündür (Grafik 10).
Ay sonunu getirme
söylemek mümkündür. Yaş gruplarına göre ay sonunu getirme zorluğu incelendiğinde 15-19 yaş arası hariç, diğer yaş gruplarının tümünde genel ortalamaya yakın ya da daha üstünde bir geçim sıkıntısından bahsedebiliriz. 15-19 yaş grubunda ay sonunu getirme zorluğunun düşük olmasında aileyle birlikte yaşamanın etkisi olabilir. Eğitim du-rumuna göre geçim sıkıntısını ortaya koyan verilere bakıldığında, lise altı gruplar yüksek öğrenim mezunlarına göre daha fazla yaşamaktadır. Lise altı mezunlar arasında ay sonunu zor getirdiğini söyleyenlerin oranı yüzde 58,8 iken, yüksek öğrenim mezunu işçilerin ay sonunu getirme zorluğu yüzde 44,2 olarak ifade edilmektedir (Grafik 11).
36 TÜİK (2017), Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması.
Grafik 10 İşçilerin Ay Sonunu Getirme Zorluğu (%)
Grafik 11 İşçi Gruplarına Göre Ay Sonunu Zorlukla ve Büyük Zorlukla Getirenler (%)
“Hanehalkının toplam aylık gelirini düşündüğünüzde, haneniz ayın sonunu getirebiliyor mu” sorusuna çalışma ilişkisine göre verilen yanıtlar önemli farklılıklar göstermektedir. İşçilerin yüzde 46’sı ay sonunu kolaylıkla getirdiğini belirtirken, bu oran kadrolu işçilerde yüzde 50’nin üstüne çıkarken, geçici işçilerde yüzde 31,8’e taşeron işçilerde ise yüzde 31,3’e kadar gerilemektedir. Ay sonunu büyük zorlukla getirdiğini belirtenlerin oranı geçici işçilerde yüzde 11’e, taşeron işçilerde ise yüzde 8,3’e yükselmektedir. Ay sonunu zorlukla getirdiğini belirten işçiler genel olarak yüzde 54 civarında iken bu geçici ve taşeron işçilerde sırasıyla yüzde 68 ve yüzde 69 civarındadır (Tablo 2). Beklendiği gibi ta-şeron ve geçici işçilerin hanehalkı geliri kadrolu işçilerin hanehalkı gelirine göre daha düşüktür. Kuşkusuz bu sorudaki yanıtların bireysel gelire göre değil, hanehalkı toplam gelirine göre verildiğini unutmamak gerekir.
Tablo 2 Çalışma İlişkisine Göre Ay Sonunu Getirme Durumu (%)
Genel Kadrolu Geçici Taşeron
[4] Çok kolaylıkla 3 3 4,3 0
[3] Kolaylıkla 43,1 47,2 27,5 31,3
Kolaylıkla (4+3) 46,1 50,2 31,8 31,3
[2] Zorlukla 49,5 47,2 56,9 60,4
[1] Büyük zorlukla 4,2 2,6 10,8 8,3
Zorlukla (2+1) 53,7 49,8 67,7 68,7