• DÜŞÜK ÜCRET VE UZUN ÇALIŞMA SÜRESİ TEMEL MEMNUNİYETSİZLİK GEREKÇESİ
İşlerinden memnun olmadığını ve ne memnun olduğunu ve ne memnun olmadığını söyleyen katılımcılara ayrıca memnun olmama gerekçeleri soruldu. Soru öncelikle tek yanıt verilmesi istenerek açık uçlu olarak soruldu. İkinci bir soru olarak “başka gerekçeler var mı” sorusu soruldu ve yanıtlar birlikte değerlendirildi. İşten memnun olmama nedenleri iki soru olarak sorulduğu ve çoklu yanıtlar alındığı için tablo ve grafiklerde yer alan oranların toplamları 100’den fazla olmaktadır. İşçilerin yüzde 66’sı işinden memnun olmama gerekçesi olarak düşük ücreti göstermiştir (Grafik 31). İşçilerin çalışma hayatından memnun olmama gerekçelerinden düşük ücreti ilk sırada belirtmeleri, düşük ücretin çalışma hayatına dair en önemli sorun olarak görülmesiyle de örtüşmektedir.
Grafik 31 İşten Memnun Olmama Gerekçeleri (5 Temel Gerekçe) (%) İşçilerin işinden memnun
ol-mamasının ikinci gerekçesi ise çalışma saatlerinin uzun olmasıdır. İşçilerin yüzde 58’i çalışma saatlerinin uzun olma-sından dolayı işinden memnun değildir. Çalışma saatlerinin uzun olmasının önemli bir
ora-nıyla iş hayatı ve özel ile sosyal hayatın uyumsuz olması yer almaktadır (Grafik 35, Tablo 46).
Tablo 46 İşten Memnun Olmama Gerekçelerinin Dağılımı (%)
İşten Memnun Olmama Gerekçeleri Genel Erkek Kadın
Düşük ücret alıyorum 66 66,5 64,5
Çalışma saatlerim uzun 57,5 58,8 53,7
Fazla mesai yapıyorum 35,9 38,9 26,9
Ücretimi düzenli alamıyorum 25,9 26 25,7
Çalışma saatlerim iş dışındaki aile ve sosyal yaşantımla uyuşmuyor 21,1 22,6 16,6
Kadrolu çalışmıyorum 5 5,5 3,6
Not: İşten memnun olmama nedenleri iki soru olarak sorulduğu ve çoklu yanıtlar alındığı için toplamlar 100’den fazla olmaktadır.
Tablo 47 Yaş Gruplarına Göre İşten Memnun Olmama Gerekçeleri Dağılımı (%)
İşten Memnun Olmama Gerekçeleri 15-19 20-24 25-34 35-54 55- +
Düşük ücret alıyorum 74,9 63,4 66,7 63,7 71,5
Çalışma saatlerim uzun 68,7 54,4 59,8 56,1 44,7
Fazla mesai yapıyorum 27 40 39,9 32 48,7
Ücretimi düzenli alamıyorum 25,8 29,2 28,2 22,6 29,7 Çalışma saatlerim iş dışındaki aile ve sosyal yaşantımla uyuşmuyor 29,4 17,8 19,9 20,3 27,7
Kadrolu çalışmıyorum 1,9 3,4 6,5 5,9 0
İşçilerin işlerinden memnun olmama gerekçesi cinsiyete göre genel olarak belirgin farklılıklar göstermemektedir.
Erkekler kadınlara oranla hemen her konuda işlerinden memnun olmadığını daha fazla vurgulamaktadır. Kadın işçiler işyerinin fiziksel koşulları (yüzde 7), sigortasız çalıştırılma (yüzde 4,5) ve işin toplumda değer görmemesi (yüzde 2,1) konularında erkeklere oranla daha fazla memnuniyetsizdirler (Tablo 46).
İşinden en az memnun olan 15-19 arası yaş grubunun diğer yaşlara göre daha memnuniyetsiz olduğu konular düşük ücret (yüzde 74,9), çalışma saatlerinin uzunluğu (yüzde 68,7), sigortasız çalıştırılma (yüzde 16,4), kariyerde ilerleme/
terfi imkanının olmaması (yüzde 4,6), çalışma saatlerinin iş dışındaki aile ve sosyal yaşantıyla uyuşmazlığı (yüzde 29,4) ve yöneticinin olumsuz tutum ve davranışlarına maruz kalmadır (yüzde 5,3) (Tablo 47).
Araştırma sonuçları 20-24 arası yaş grubundaki işçilerin diğer yaş gruplarındaki işçilere göre daha fazla işini kaybet-me korkusu yaşadığını, işyerindeki güvenlik ve sağlık önlemlerini yetersiz bulduğunu ve işin fiziksel koşullarından memnun olmadığını göstermektedir. İşyerinde güvenlik ve sağlık önlemlerini yetersiz bulan işçilerin oranı diğer yaş gruplarında 0 ile 1 arasında seyrederken 20-24 arası yaş grubunda yüzde 3,1 olarak hesaplanmıştır (Tablo 47).
25-34 arası yaş grubundaki işçilerin diğer yaş gruplarına göre daha memnuniyetsiz olarak karşımıza çıktığı iki konu ise işin içeriği ve kadrolu olarak çalışma ile ilgilidir. Bu yaş grubunda kadrolu çalışmadığından şikayetçi olan işçilerin oranı yüzde 6,5, yaptığı işin içeriğini sevmeyen işçilerin oranı yüzde 5,2 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 47). 35-54 yaş grubundaki işçilerin diğer yaş gruplarına göre memnuniyetsiz olduğu konu işin toplumda değer görmemesi olarak karşımıza çıkmaktadır. 55 ve üzeri yaş grubundaki işçilerinse diğer yaş gruplarına göre daha yüksek oranda memnu-niyetsiz oldukları konular fazla mesai ve işin niteliklerine uygun olmayışıdır.
Eğitim düzeyine göre işten memnun olmama gerekçeleri farklılık göstermektedir. Lise altı eğitimli işçilerin diğer yaş gruplarına göre en fazla memnuniyetsiz oldukları konular fazla mesai ve ücretini düzensiz almaktır. Bu oranlar sıra-sıyla yüzde 41,4 ve yüzde 27,9’dur. Kadrosuz ve sigortasız çalışma konusunda da lise altı eğitimlilerin memnuniyet durumları diğer yaş gruplarına göre düşüktür. Araştırmaya katılan yüksek öğrenimli işçilerinse diğer gruplara göre fazlaca şikayetçi oldukları konu işin işçinin niteliklerine uygun olmayışıdır. Bu oran lise altı eğitimlilerde yüzde 3,5, lise dengi eğitimlilerde yüzde 2,3 iken yüksek öğrenimlilerde yüzde 9 oranında görülmektedir (Tablo 48).
Tablo 48 Eğitim Durumuna Göre İşten Memnun Olmama Gerekçeleri Dağılımı (%)
İşten Memnun Olmama Gerekçeleri Lise Altı Lise Dengi Yüksek Öğrenim
Düşük ücret alıyorum 66 67,7 62,5
Çalışma saatlerim uzun 57,3 57,2 59
Fazla mesai yapıyorum 41,4 31,7 22,9
Ücretimi düzenli alamıyorum 27,9 26 17,8
Çalışma saatlerim iş dışındaki aile ve sosyal yaşantımla uyuşmuyor 21,1 21,5 20,3
Kadrolu çalışmıyorum 6,8 1,6 5,2
İşten Memnun Olmama Gerekçeleri Sigortalı Sigortasız Sendikalı Sendikasız
Düşük ücret alıyorum 69,9 60,6 44,9 67,9
Çalışma saatlerim uzun 58,2 56,6 67,8 56,4
Fazla mesai yapıyorum 33,3 39,5 27,4 37,7
Ücretimi düzenli alamıyorum 21,2 32,5 7,9 27,7
Çalışma saatlerim iş dışındaki aile ve sosyal yaşantımla uyuşmuyor 20,9 21,3 7,5 23,6
Kadrolu çalışmıyorum 2,1 9,1 0 5 ücre-ti düzenli alamama (yüzde 32,5) olarak görülmektedir. Sigortasız çalışma gerekçesiyle işten memnun ol-mama durumu ise sigortasız çalışanlar için yüzde 10,6 oranı ile altıncı sırada yer almaktadır (Tablo 49).
Tablo 50 Ücrete Göre Memnun Olmama Gerekçeleri Dağılımı (%)
İşten Memnun Olmama Gerekçeleri 1400 TL’den Az 1401-2000 TL 2001 TL’den Fazla
Düşük ücret alıyorum 67,2 67,7 47,9
Çalışma saatlerim uzun 62 58,6 53,6
Fazla mesai yapıyorum 34,1 36,1 31,6
Ücretimi düzenli alamıyorum 28,4 25,2 22
Çalışma saatlerim iş dışındaki aile ve sosyal yaşantımla uyuşmuyor 24,2 22,7 16,6
Kadrolu çalışmıyorum 11,5 2,5 3,3
Yöneticimin olumsuz tutum ve davranışlarına maruz kalıyorum 4 0,3 0
İşimi kaybetme korkusu yaşıyorum 0,8 0,7 2,5
İşim toplumda değer görmüyor 1,9 0,7 1,3
İşyerinde güvenlik ve sağlık önlemleri yetersiz 1,6 0,5 0
Bilmiyorum/Cevap yok 0,4 1,5 3,1
Sendikalı işçilerin çoğunluğu işlerinden memnun olduğunu söylemiştir. İşlerinden memnun olmayan sendikasızla-rın en memnuniyetsiz olduğu konu genelde olduğu gibi düşük ücret olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gerekçenin oranı sendika üyesi olma durumuna göre önemli farklılık göstermektedir. Sendika üyesi olan işçilerin yüzde 44,9’u aldığı ücretten memnun değilken sendikasız olan işçilerin 67,9’unu aldığı ücretten memnun olmadığı görülmektedir.
İşçilerin çoğunluğunun çalışma saatlerinin uzunluğundan memnun olmadığını söylemek mümkündür. Fazla mesai yapmaktan memnun olmadığını söyleyenler arasında sendikaya üye olduğunu belirtenler diğer katılımcılara göre azınlıktadır. Sendikalı olan işçilerle olmayan işçiler arasında en dikkat çekici iki bulgu ise ücretin düzenli alınmaması ve çalışma saatlerinin iş dışındaki aile ve sosyal yaşantıyla uyuşmaması konusundadır. Sendikaya üye olan işçilerin yüzde 7,9’u ücretini düzenli alamamaktan memnuniyetsizken sendikasız olanlarda bu oran sendikalılara göre oldukça fazla biçimde yüzde 27,7’ye yükselmektedir. Sendikalıların yüzde 7,5’i çalışma saatlerinin iş dışındaki aile ve sosyal yaşantısıyla uyuşmaması gerekçesiyle işinden memnun olmadığını dile getirmiştir. Bu oran sendikasız işçilerde yüzde 23,6 gibi yüksek bir orana ulaşmaktadır (Tablo 49).
1400 TL’den az ücretle (dönemin asgari ücretinden) çalışan işçilerin daha yüksek ücret alanlara göre çalışma saatle-rinin uzunluğu, ücretin düzenli alınması konularında memnuniyetsizlikleri oransal olarak daha yüksektir. Memnun olmama nedenlerini sigortasız çalıştırılma ve kadrolu çalışmama olarak gerekçelendirenlerin oranı 1400 TL’den az çalışan işçilerde diğerlerinden daha yüksek görülmektedir (Tablo 50).