Sürdürülebilirlik Raporlamasının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

Sürdürülebilirliğe ilişkin kaygılar ilk olarak 18. ve 19. Yüzyıl iktisatçılarına kadar dayansa da sürdürülebilir kalkınma kavramı, 20. Yüzyılda çevreye dayalı kaygılarla birlikte ortaya çıkmıştır. 1960 ve 1970’li yılların çağdaş çevrecilik akımları, doğanın korunması kaygısı, olası küresel boyutta çevresel krize karşı farkındalığa dönüşmüştür. Çevreci akımlar, sanayileşmeyi, batı kültürünü ve teknolojiyi çevre sorunlarının sorumlusu olarak görmüşlerdir (Yeni, 2014).

36

Çevre sorunlarının dünya üzerinde canlı yaşamlarını tehdit etmeye başlamasıyla ekonomik büyüme kavramı ile ortaya çıkan refah kavramının içeriği tartışılmaya başlanmıştır. Ekolojik dengelerin bozulması, fosil kaynaklı yakıtların tükendiği konusundaki kaygılar var olan ekonomik düşünceye olan güveni zayıflatmıştır (Özçağ ve Hotunoğlu, 2015).

Sürdürülebilir kalkınma kavramı, 70 ve 80’li yıllarda yapılan birçok uluslararası toplantıda dile getirilmesi ile kabul görmüştür ve ilk kez Roma Kulübü’nün 1972 yılında yayınladığı “Büyümenin Sınırları” isimli raporda ele alınmıştır (Akgül, 2010). Raporda, sınırı olmayan ve kontrol edilemeyen büyüme ile dünyanın kısıtlı kaynakları arasındaki paradoks ortaya konmuş, insanoğlunu bekleyen tehlikeler üzerinde durulmuştur.

1984 yılında Antarktika’da tespit edilen insan faaliyetlerinden kaynaklı ozon deliği sürdürülebilir kalkınma kavramının hükümetler, iş çevreleri ve iktisatçılar tarafından benimsenip desteklenmesine olanak sağlamıştır (Yeni, 2014).

Sürdürülebilir kalkınma kavramı resmi olarak ilk kez 1987 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Gro Harlem başkanlığında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonun hazırladığı Brundtland Raporu olarak da bilinen “Ortak Geleceğimiz” isimli raporda tanımlanmıştır. Rapora göre, bugünün gereksinimlerinin, gelecek kuşakların kendi gereksinimlerini karşılamasından ödün verilmeden karşılanmalıdır. İhtiyaçlar sadece ekonomik olarak sınırlandırılmamış, çevresel sermayenin eşitlik gözetilerek gelecek nesillere aktarılması gerekliliği vurgulanmış ve böylece kalkınmanın ekonomik, çevresel ve sosyal boyutları belirtilmiştir (Yükçü ve Kaplanoğlu, 2016).

Daha sonra 1992’de Yeryüzü Zirvesi, Gündem 21 maddeleri, 1996 yılında İstanbul’da yapılan Habitat II Konferansı ve 2002’de Johannesburg’da yapılan Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi sürdürülebilir kalkınma için küresel boyutta yapılan diğer önemli çalışmalardır.

Raporlamanın gelişimi incelendiğinde üç temel aşama karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki, 1960 ve 1970 yıllarını kapsayan işletme faaliyetlerinin çevre üzerindeki negatif etkilerini en aza indirmeye çalıştıkları dönemdir. İkincisi, 1980 döneminde hükümetler tarafından getirilen düzenlemelerle şekillenen ve işletmelerin bunlara uyum sağlamanın maliyetlerini düşürmeye uğraştıkları dönemdir. Son aşamada ise, 1990 yılında

37

birçok raporlama çerçevesinin gündeme geldiği dönemdir. Bu yıllardan sonra işletmeler finansal olmayan raporlarını yayınlamaya başlamışlardır (Gao,2011).

İşletmelerin sosyal sorumluluğuna ilişkin ilk tanımlama Bowen tarafından 1950 yılında yapılmıştır. Bowen (1953), iş adamlarının, sosyal sorumluluk faaliyetleri ile ilgilenmeleri gerektiğini belirtmektedir (Engin ve Akgöz, 2013). Fakat 1960 ve 1970 yıllarında deneyimli muhasebeciler ve akademisyenler, muhasebecinin bilanço ve gelir tablosu hazırlanmasının ötesinde başka görevlerinin olamayacağını tartışmışlardır. Carroll (1979) ise, işletmelerin sadece ekonomik ve yasal yükümlülüklerinin olmadığını, topluma karşı bunların daha ilerisinde bir sorumluluklarının olduğunu savunmuştur. Yine bu dönemde birçok ekonomist, işletmenin faaliyetleri için sosyal sorumluluk taşıyamayacağını ve tek amacının kâr elde etmek olduğunu ileri sürmüştür. Bu görüşler sonucunda bugüne bakıldığında, işletmelerin varlıklarını sürdürmeleri için sosyal sorumluluğun önemi kabul edilmektedir (Aydın, 2015).

Finansal muhasebenin ürettiği finansal bilgilerin işletmeleri değerlendirmek açısından yeterli görülmemesi işletmeleri, faaliyetlerini ve bu faaliyet sonuçlarını çevresel, toplumsal ve yönetişimle ilgili boyutların birlikte ele alındığı sürdürülebilirlik raporlamasına yöneltmiştir (Akarçay, 2014).

1990’ların başında dikkat çekmeye başlayan finansal olmayan raporlama 2000’li yıllarda geniş kesimler tarafından ilgi görmeye başlamıştır (Das ve diğerleri,2008). Bir araştırmaya göre; Amerika’da sürdürülebilirlik raporlaması yapan işletmelerin sayısı 1993 yılında 100’den az iken, 2005’e geldiğinde 1500’e yükselmiş ve bu sayı Fortune 500 şirketleri içinde üst kısımlarda bulunan 250 şirketin %68’ini kapsamaktadır (Sisaye, 2011). Kredi verenlere, analistlere, yatırımcılara işletme ile ilgili olan kesime bilgi sunmak için hazırlanan sürdürülebilirlik raporları, işletme faaliyetlerinin sunulmasında yeni bir rapor olarak ortaya çıkmaktadır.

Sürdürülebilirlik raporlamasında kurumsal sürdürülebilirlik kavramı öncelikle John Elkington tarafından 1997 yılında ekonomik, çevresel ve sosyal boyutların ele alındığı Üç Boyutlu Raporlama (Tripple Bottom Line) olarak karşımıza çıkmaktadır (Gençoğlu ve Aytaç, 2016). Bu kavram ile geleneksel muhasebe sistemi finansal raporlamanın yanı sıra ekonomik, çevresel ve sosyal performansları raporlamaya başlamıştır. Buna göre üç

38

alandan herhangi birinin ihmal edilmesi tüm işletme faaliyetlerini ve geleceğini tehlikeye atacaktır. Üç boyutlu raporlama ile işletmeler uzun vadede ekonomik, çevresel ve sosyal açıdan toplum ve tüm paydaşlar için fayda sağlamaktadırlar (Gençoğlu ve Aytaç, 2016). Üç boyutlu raporlama, günümüzde temel alınan sürdürülebilirlik raporlaması için temel oluşturmuştur (Yanık ve Türker,2012). Günümüzde gönüllü sürdürülebilirlik raporlaması çerçevesinde geliştirilen GRI bunlardan biridir (Yükçü ve Kaplanoğlu, 2016).

Küresel Raporlama Girişimi (Global Reporting Initiative, GRI), 2000 yılında kılavuz olarak ilk sürdürülebilirlik raporlaması çerçevesini yayınlamış ve yıllar içinde bu çerçeveyi geliştirmiştir (Aydın, 2015). 2013 yılında yenilenen ve geçerliliğini sürdüren G4 Sürdürülebilirlik Raporlaması Kılavuzları olarak karşımıza çıkmaktadır. G4, UNGC uyarınca hazırlanan İlerleme Bildirimi Raporlaması (Communication on Progress, COP), Uluslararası Entegre Raporlama Konseyi (International Integrated Reporting Council, IIRC) tarafından hazırlanan Entegre Raporlama (IR) çerçevesinde Karbon Saydamlık Projesi (Carbon Disclosure Project,CDP) raporlarıdır. G4, bilgilerin topluma yararlı ve inandırıcı hale getirilmesi için şeffaflık ve tutarlılığı teşvik eden bir çerçeve sunmaktadır (Aracı ve Yüksel, 2016).

Sürdürülebilirlik muhasebesinde kullanılan raporlara örnek olarak; yaşam döngüsü analiz raporları, girdi-çıktı analiz raporları, sosyal etkilerin olduğu raporlar gösterilmektedir (Tüm,2014). İşletmeler yürüttükleri raporlama faaliyetleri ile sürdürülebilirlik konularında işletme için bilincin arttırılması, rekabet üstünlüğü, imaj ve itibarın korunmasına yönelik gelişme sağlamaktadır. Buna ek olarak sürdürülebilirlik raporlaması, organizasyonun paydaşları ile irtibata geçilmesinde en etkin araç olarak görülmektedir (Tuna ve Besler,2015).