BÖLÜM III. KURUMSAL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
3.6. Kurumsal Sürdürülebilirliğin Ölçümünde Endeksler
3.6.1. Borsa İstanbul Sürdürülebilirlik Endeksi
Borsa İstanbul, Türk İş Dünyası ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği (SKD) iş birliğiyle Sürdürülebilirlik Endeksi Projesi başlatılmıştır.
Endeksin kurulmasıyla sürdürülebilirlik bilgisinin arttırılması ve uygulamaların yaygınlaşması hedeflenmektedir. Şirketler açısından sürdürülebilirlik endeksi, yeni bir piyasa ile performans ölçümü sağlamakta, hesap verilebilirliği, şeffaflık ve sürdürülebilirlik konularında riskleri öngörme ve bu riskleri önleyebilme stratejileri
79
geliştirebilmelerini sağlamaktadır. Endekse kaydolan şirketler açısından küresel pazarlara ulaşmada kolaylık ve yabancı sermayedarların katılımına erişme imkânı bularak daha kolay ve ucuz sermaye kaynaklarına ulaşabilmektedirler (Sancar,2015).
BIST Sürdürülebilirlik Endeksi, Borsa İstanbul’da işlem gören ve kurumsal sürdürülebilirlik performansları üst seviyede olan şirketlerin yer aldığı bu sayede özellikle Türkiye’de borsada işlem gören şirketler arasında bilgi ve uygulamaların arttırılması hedefiyle 4 Kasım 2014 tarihinde XUSRD koduyla fiyat ve getiri olarak hesaplanmaya başlanmıştır. Endeksin hesaplanması amacıyla BIST ile Uluslararası Ethical Investment Research Services Limited (EIRIS) şirketi arasında 2013 yılında iş birliği anlaşması imzalanmıştır. Endeks, yerel ve küresel anlamda şirketlerin kurumsal performanslarının değerlendirilmesini imkân sağlamaktadır. Endeks sayesinde şirketler, kurumsal sürdürülebilirlik hedefiyle şeffaflık ve hesap verilebilirliklerini daha iyi seviyelere
taşıyabilmekte, sürdürülebilirliğe ilişkin risklerin yönetiminde kendilerini
geliştirebilmektedirler16. Endeks sayesinde yatırımcılar kurumsal sosyal sorumluluk ilkelerini benimsemiş şirketleri ayırt edebilmekte dolayısıyla yatırım kararlarında fayda sağlayabilmektedirler.
EIRIS kuruluşu tarafından BIST’e kayıtlı şirketlerin ekonomik, çevresel ve sosyal unsurları dikkate alınarak performans değerlemesi yapılmakta ve uluslararası seçim koşullarına uygun şirketler BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’ne dahil edilmektedir. Endeks kapsamında değerleme hizmetinin maliyetleri BIST tarafından karşılanmaktadır. Şirketlerin endekse katılımının sağlanması ve sayının arttırılması amacıyla tanıtımlar, eğitimler ve görüşmeler sağlanmaktadır.
EIRIS, Londra merkezli bağımsız bir kuruluş olup otuz yılı aşkın süredir aralında Johannesburg Borsası ve Meksika Borsası’nın da bulunduğu çevresel, sosyal ve kurumsal yönetim alanlarında uzmanlaşmış küresel ölçekte büyük varlık sahiplerine, yöneticilere ve endeks hesaplayıcılarına hizmet vermektedir.
16 http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temel-
80
EIRIS, Borsa İstanbul şirketlerini sadece kamuya açık bilgileri kullanarak uluslararası sürdürülebilirlik değerleme kriterlerine göre değerlemeye tabi tutmaktadır. Değerleme süreci üç aşamadan oluşmaktadır. Bunlar:17
1. EIRIS, 30 Haziran itibariyle şirketlerin kamuya açık bilgilerinden yola çıkarak çevre, biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği, sağlık ve güvenlik, insan hakları, yönetim kurulu yapısı, rüşvetle mücadele alanlarında faaliyetlerini inceleyerek söz konusu şirketlere bildiri sunmaktadır. Şirketlerin yıllık mali raporları, internet sitelerinde açıklanan bilgiler, sürdürülebilirlik ve kurumsal sosyal sorumluluk raporları, CDP (Karbon Saydamlık Projesi) raporları gibi üçüncü şahıslar tarafından hazırlanıp yayınlanan bilgiler kamuya açık bilgiler olarak değerlendirilmektedir.
2. Şirketler EIRIS tarafından sunulan bildirime ilişkin bilgileri inceleyerek gerekli ise düzeltme ve yorum yapıldıktan sonra kamuya açıklanma zamanı belirterek tekrar EIRIS’e geri bildirimde bulunmaktadırlar.
3. Son aşamada, EIRIS endeks seçim kriterlerine göre şirketlerden geri gelen bildirimleri inceleyerek sürdürülebilirlik endeksinde işlem görecek şirketlerin listesini BIST’e bildirmektedir.
Değerlemeye tabi tutulan şirketler BIST 50 Endeksi’nde yer almaktadırlar. EIRIS tarafından “Değerlemeye Tabi Tutulacak Şirketler Listesi”, her yıl Aralık ayında güncellenerek Borsa İstanbul tarafından ilan edilmekte takip eden yılın Ocak-Mart döneminde BIST 50 Endeksi’nde yer almaktadır18.EIRIS tarafından kullanılan endekse seçim kriterleri çevre, kurumsal yönetim ve sosyal kriterler olmak üzere 3 başlıkta toplanmıştır. Çevresel seçim kriterlerinde çevre politikası için ICC (International Champer of Commerce) veya CERES (Coalition for Environmentally Responsible Economies) üyelikleri, çevre yönetim sistemleri kriterleri için ISO14001 sertifikasyonu veya EMAS (Eco-Management and Audit Scheme) kaydının yapılmış olma koşulları bulunmaktadır. Sosyal kriterler içinse OECD Çok Uluslu Şirketler için Rehber İlkeleri’nin benimsenmesi, BM Küresel İlkeler Sözleşmesi’nin (UN Global Compact) imzalanması ve SA8000 belgesinin alınmış olması koşullarından herhangi birinin sağlanması ya da ILO Çalışma
17http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temelkurallari.pdf?
sfvrsn=23
18http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temel-
81
Standartları’ndan 2 standart açıkça belirtilmesi veya şirketin temel insan hakları politikası konusunda beyanının bulunması gerekmektedir19.
EIRIS Endeks Seçim Kriterleri aşağıdaki tablolarda belirtilmiştir.
Tablo 8: Çevre Kriterleri Çevre Politikası
Yüksek etki düzeyindeki şirketler
Orta etki düzeyindeki şirketler Düşük etki düzeyindeki şirketler Şirket, aşağıdakilerden en az birini sağlamalıdır: - Dört temel gösterge (2 puan veya üzeri)
- Üç temel gösterge (2 puan veya üzeri) ve bir isteğe bağlı gösterge
- En az biri daha yüksek puanlı (3puan) üç temel gösterge
- Aşağıda yer alan
girişimlerden herhangi
birine üyelik
Şirket, aşağıdakilerden en az birini sağlamalıdır: -Dört temel gösterge (2 puan veya üzeri)
- Üç temel gösterge (2 puan veya üzeri) ve bir isteğe bağlı gösterge
-En az biri daha yüksek puanlı (3puan) üç temel gösterge
-Listede belirtilen
girişimlerden herhangi
birine üyelik
Herhangi bir şart söz konusu değildir.
Temel Göstergeler:
-Tüm önemli konulara değinilmesi*
-Sorumluluğun üst düzey yönetimde
olması**
-Amaç ve hedef bazlı yaklaşım taahhüdü ** -İzleme/denetim taahhüdü
-Kamuyu aydınlatma taahhüdü
İsteğe Bağlı Göstergeler:
-Küresel olarak uygulanabilir kurumsal çalışma standartları
-Paydaş katılımını teşvik etme taahhüdü - Ürün veya hizmetin etkilerini ele alma taahhüdü
-Sürdürülebilirliğe doğru stratejik
adımlar
19http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temel-
82 * Bu gösterge, 0 puan, 1 puan ve 2 puan olarak değerlendirilir.
** Bu göstergeler, 0 puan, 1 puan, 2 puan ve 3 puan olarak değerlendirilir.
Girişimler:
-ICC (International Chamber of
Commerce) üyeliği
-CERES (Coalition for Environmentally Responsible Economies) üyeliği
Kaynak: http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temel- kurallari.pdf?sfvrsn=23
Çevre Yönetim Sistemleri Yüksek etki düzeyindeki şirketler
Orta etki düzeyindeki şirketler Düşük etki düzeyindeki şirketler Şirket, aşağıdakilerden en az birini sağlamalıdır: -Kapsam %33’ün altındadır ve şirket dört (veya daha fazla) temel göstergeye uymalıdır.
-Kapsam en az %33’tür ve şirket üç (veya daha fazla)
temel göstergeye
uymalıdır.
-ISO1400/EMAS sertifikalı
sistemlerin varlığını
kanıtlayan belge
-Herhangi bir “diğer”
gösterge
Şirket, aşağıdakilerden en az birini sağlamalıdır: -Kapsam %33’ün altındadır ve şirket dört (veya daha fazla) temel göstergeye uymalıdır.
-Kapsam en az %33’tür ve şirket üç (veya daha fazla)
temel göstergeye
uymalıdır.
-ISO14001/EMAS
sertifikalı sistemlerin
varlığını kanıtlayan belge
4.Herhangi bir “diğer”
gösterge
Herhangi bir şart söz
83
Temel göstergeler:
- Çevre politikasıyla ilgili belge - Önemli etkilerin belirlenmesi - Amaç ve hedeflerin belirlenmesi
-Süreç ve sorumlulukların özeti, el kitapları, eylem planları, prosedürlere sahip olma
-İç sistem denetimleri
-İçraporlama ve yönetim değerlendirmesi
Diğer göstergeler:
-ISO14001 veya EMAS (EcoManagement and Audit Scheme) belgesi alma taahhüdü
-Tüm projeler için Çevresel Etki
Değerlendirmesi (ÇED) yapılması -Tedarikçi denetimleri
Sertifikalı Sistemler -ISO14001 sertifikasyonu
-EMAS (Eco-Management and Audit Scheme) kaydı
Biyoçeşitlilik
Yüksek etki düzeyindeki şirketler
Orta etki düzeyindeki şirketler
Düşük etki düzeyindeki şirketler
Şirket en az bir göstergeyi sağlamalıdır.
Herhangi bir şart söz konusu değildir. Değerlendirmeye tabi tutulmaz. İklim Değişikliği Çok yüksek etki düzeyindeki şirketler Yüksek etki düzeyindeki şirketler Orta etki düzeyindeki şirketler Düşük etki düzeyindeki şirketler Şirket en az bir göstergeyi sağlamalıdır
Herhangi bir şart söz
konusu değildir. Herhangi bir şart söz konusu değildir. Değerlendirmeye tabi tutulmaz.
Kaynak: http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temel- kurallari.pdf?sfvrsn=23
84
Tablo 9: Kurumsal Yönetim Kriterleri KURUMSAL YÖNETİM KRİTERLERİ
Yönetim Kurulu Yapısı (Tüm Şirketler)
Şirket en ez iki göstergeyi sağlamalıdır.
Rüşvetle Mücadele (Tüm Şirketler)
Rüşvetle Mücadele Politikası Rüşvetle Mücadele Sistemleri
Şirket en az iki göstergeyi sağlamalıdır. Şirket en az iki göstergeyi sağlamalıdır.
Kaynak: http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temel- kurallari.pdf?sfvrsn=23
Tablo 10: Sosyal Kriterler SOSYAL KRİTERLER İn san Hak ları Politik ası
Yüksek riskli ülkelerde faaliyetleri yoğun olan petrol, gaz veya madencilik şirketleri Yüksek riskli ülkelerde faaliyetleri yoğun olmayan petrol, gaz veya madencilik şirketleri Yüksek riskli ülkelerde faaliyetleri yoğun olan diğer sektör şirketleri Yüksek riskli ülkelerde faaliyetleri yoğun olmayan diğer sektör şirketleri Şirket politikasında, 2 ILO
çalışma standardı açıkça belirtilmeli veya şirketin temel insan hakları konusunda beyanı bulunmalıdır. Şirket politikasında, 2 ILO çalışma standardı açıkça belirtilmeli veya şirketin temel insan hakları konusunda beyanı Şirket politikasında, 2 ILO çalışma standardı açıkça belirtilmeli veya şirketin temel insan hakları konusunda beyanı
85
bulunmalıdır. bulunmalıdır. Herhangi bir
şart söz konusu değildir.
Alternatif olarak, şirket aşağıdakilerden en az birini sağlamalıdır: --OECD Çok Uluslu Şirketler için Rehber İlkeleri açıkça
destekleyen insan hakları politikaları (Bu da tüm ILO ana
çalışma standartlarını kapsayan bir politika benimseme anlamına gelir).
-Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi’nin imzalanması (Bu da, tüm ILO ana çalışma standartlarını kapsayan bir politika benimseme anlamına gelir).
-Şirketin kendi faaliyetleri için SA 8000 belgesi (Bu da, tüm ILO ana çalışma standartlarını kapsayan bir politika benimseme anlamına gelir). İn san Hak ları S iste m ler
i Şirket en az bir göstergeyi sağlamalıdır. Herhangi bir şart söz konusu değildir. Herhangi bir şart söz konusu değildir. Herhangi bir şart söz konusu değildir. S ağlı k ve Gü ve n li k S iste m ler i Tüm Şirketler
Şirket en az bir göstergeyi sağlamalıdır (üst düzey yönetici sorumluluğu hariç).
Kaynak: http://www.borsaistanbul.com/docs/default-source/endeksler/bist-surdurulebilirlik-endeksi-temel- kurallari.pdf?sfvrsn=23
86
BÖLÜM IV. BIST SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ENDEKSİ DEĞERLEMEYE TABİ
ŞİRKETLERİN SÜRDÜRÜLEBİLİR RAPORLARININ İNCELENMESİ