Başlangıçta çoğunlukla çevre sorunları ile ilgili endişeleri ifade etmek için kullanılsa da zaman içerisinde enerji, ekonomi ve sosyal konuları da kapsayacak şekilde genişlemiştir (Mitropoulos, 2011: 1). İnsan yaşamının bir gerekliliği olarak karşımıza çıkan sürdürülebilirlik kavramı, çeşitli alanlarda kullanıldığı gibi işletmecilik alanında da kendisine yer bulmuştur (Beyhan ve Ünügür, 2005: 80). İşletmeler artık sadece kâr noktasında değil aynı zamanda çevresel olumsuzlukları en aza indirecek ve hem kendilerinin hem de tedarikçilerinin çocuk işçi çalıştırma, sağlık ve güvenlik konularından da sorumlu olmaktadırlar (Walker and Jones, 2012: 15). Bu da işletmenin paydaşları ve ittifak içerisindeki diğer katılımcılar arasında işbirliğini gerektirmektedir (Wu v.d., 2016: 778).
Günümüzde işletmelerin tedarik zinciri faaliyetleri içerisinde 1990’lı yıllardan bu yana sıklıkla başvurulan ve 2000’li yıllarda rekabet avantajı elde etmenin önemli bir unsuru haline gelen dış kaynak kullanımı (Öztürk ve Sezgili, 2002: 128) konusu da sürdürülebilirlik çerçevesinde değerlendirilmekte ve süreçler buna göre şekillendirilmektedir.
Sürdürülebilirlik ve tedarik zinciri yönetiminde sürdürülebilirlik konuları literatürde kendisine yer bulmuş olsa da dış kaynak kullanımında sürdürülebilirlik konusuna yeteri kadar önem verilmediği görülmektedir. Sürdürülebilir dış kaynak kullanımı (SDKK) için bir tanımlama yapmak gerekirse bunu sürdürülebilirliğin üç boyutuna değinerek yapmak uygun olacaktır. Buna göre SDKK, işletmelerin kendi
uzmanlık alanları dışındaki ürün ve hizmetleri sürdürülebilirliğin üç boyutu olan ekonomik, çevresel ve sosyal faktörleri de dikkate alarak alanında uzman işletmelerden tedarik etmesi olarak tanımlanabilir. Bir başka tanıma göre SDKK, bir işletmenin üçüncü taraf bir işletme ile tedarik sürecinde sosyal, çevresel ve ekonomik hedeflerinin stratejik bütünleşmesi ve başarısı olarak ifade edilmektedir (Li v.d., 2014: 29). Bu noktada STZY başlığı altında yer alan ve sürdürülebilirliğin üç boyutu ile ilişkisini açıklayan şekil SDKK konusunu açıklamak için de kullanılabilir.
Şekil 3.2. Sürdürülebilir Dış Kaynak Kullanımı
Şekil 3.2’de görüldüğü gibi dış kaynak kullanımında sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi için ekonomik, çevresel ve sosyal performansın eş zamanlı olarak sağlanması gerekmektedir. Sürdürülebilirliğin bu üç boyutu ise kendi içerisinde çeşitli gereklilikleri bünyesinde barındırmaktadır. Genel olarak sürdürülebilir tedarik zinciri yönetimi için de kullanılan her bir boyutun gereklilikleri Tablo 3.4’te gösterilmiştir.
Çevresel Performans Sosyal Performans Ekonomik Performans Sürdürülebilir Dış Kaynak Kullanımı
Tablo 3.4. Sürdürülebilir Dış Kaynak Kullanımı Boyutlarının Gereklilikleri
Ekonomik
Maliyet azaltma Varlıkların kullanımı
Geliştirilmiş kalite Geliştirilmiş müşteri hizmetleri
Çevresel
Atıkların azaltılması Enerji verimliliği Azaltılmış emisyonlar Doğal kaynakların korunması
Sosyal
Toplum üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması Sağlık ve güvenlik
İlişkilerin güçlendirilmesi Yasa ve yönetmelikler Kaynak: Çifçi, 2010: 62
Yukarıdaki tabloda sıralanan ve dış kaynak kullanımının sürdürülebilir olmasına imkan sağlayan gerekliliklerin yerine getirilmesi işletmeler açısından performanslarını artırabilecekleri ve rekabet avantajı elde edebilecekleri bir araç olarak görülmektedir (Çifçi, 2010: 27).
Sürdürülebilirlik ve dış kaynak kullanımı konularının birleşimi işletmeler açısından dört nedenden dolayı önemlidir. Bunlar genel hatlarıyla aşağıdaki gibi açıklanabilir (Babin ve Nicholson, 2012: 7);
Müşteriler ve işçi sendikaları gibi paydaş gruplarının sürdürülebilirlik konusunda işletmelerin ve tedarikçilerinin üzerinde beklentileri ve baskıları bulunmaktadır.
Hükümetler ve yasa koyucular, özellikle çevresel sorumluluk alanında olmak üzere sürdürülebilirlik konusunda tedarikçilerin uyumluluğunu içeren gereklilikler belirlemektedir.
Birleşmiş Milletler, Greenpeace ve Ceres gibi hükümet dışı kuruluşlar giderek daha fazla kullanılan sürdürülebilirlik standartları oluşturmaktadır. Dış kaynak kullanan işletmeler ve tedarikçileri sürdürülebilirliği rekabet
avantajı sağlaması bakımından önemsemektedirler.
Literatürde dış kaynak kullanımı konusunda çeşitli kaynaklar bulunmaktadır. Ancak bu çalışmalar incelendiğinde dış kaynak kullanımında sürdürülebilirlik düşüncesinin yeteri kadar incelenmediği görülmektedir. (Bhamra, 2012: 304). Bu noktada SDKK’na konu olan çalışmalar Tablo 3.5’de yer almaktadır.
Tablo 3.5. Sürdürülebilir Dış Kaynak Kullanımı ile İlgili Yapılan Bazı Çalışmalar
Yazar Çalışmanın Konusu
Babin ve Nicholson (2012)
SDKK konusunun açıklanması, işletmeler açısından önemi, sürdürülebilirlik ve dış kaynak kullanımının entegre edilmesi ve bilişim teknolojileri alanında uygulamalara yer verilen bir kitap çalışması
Bhamra (2012)
İşletme yöneticilerinin sürdürülebilirlik konusundaki düşünceleri ve uygulamalarını dış kaynak kullanımı çerçevesinde araştırılması üzerine bir çalışma
Li v.d.
(2014)
İşletmelerin sürdürülebilirlik-dış kaynak bağlantıları ile ilişkili öncelikleri, hedefleri, uygulamaları ve sonuçları belirlemeye yönelik model geliştirilmesi üzerine bir araştırma
Cole v.d. (2014)
İşletmelerin büyüklüğü ve üretkenliği, nakliye maliyetleri ve çevre düzenlemeleri tarafından oynanan rollere odaklanan uluslararası çevresel dış kaynak kullanımına ilişkin teorik model geliştirilmesi üzerine bir araştırma
Sardar v.d. (2016)
Tekstil sektöründe faaliyet gösteren bir üreticiye maliyet tasarrufu için uluslararası pazarlardan, kapasite esnekliği için iç pazarlardan faydalanacağı sürdürülebilir dış kaynak stratejisi öneren bir çalışma
Sürdürülebilirlik ve tedarik zinciri kavramlarının entegre edilmesi hedeflere ulaşılabilmesi açısından işletmeler için kritik bir öneme sahiptir. Sürdürülebilirlik kavramının tedarik zincirine entegre edilmesi, yalnızca bir işletmenin iş süreçlerini ve faaliyetlerini değil aynı zamanda tedarik zincirini oluşturan taraflar arasındaki işbirliğini de ilgilendirmektedir (Winter ve Knemeyer, 2013: 20). Bu noktada paydaşlara maksimum değeri sağlamak için sürdürülebilir ürünler ve hizmetler, bilgi ve sermaye akışı sağlamak gerekmektedir (Wolf, 2011: 222). SDKK konusunda Babin ve Nicholson (2012), bilişim teknolojileri alanında faaliyet gösteren işletmeler için yol gösterici olabilecek bir kılavuz oluşturmuşlardır. Hem dış kaynak kullanan hem de tedarikçi işletmeler açısından değerlendirilen bu kılavuz Tablo 3.6’da görülmektedir.
Tablo 3.6. Küresel Bilişim Teknolojileri Dış Kaynak Kullanımı İçin Sürdürülebilirlik Rehberi
Sürdürülebilirlik Rehberi Alıcılar Tedarikçiler 1. İlgili mevzuatın gerekliliklerini anlamak
Hizmet verilen müşteriler için ilgili yasal gereklilikleri anlayın.
Dış kaynak sağladığınız tedarikçilere dış kaynak kullanımı konusundaki hukuki gereklilikleri belirtin.
Çeşitli küresel, bölgesel ve ulusal yönetmeliklere ve kanuni gerekliliklere cevap verin.
Sektöre özgü gereksinimleri anlayın.
Tedarikçilerin denetlemeler ile yasal gereksinimlere cevap verme becerisini doğrulayın.
Sektör lideriyle kıyaslama yaparak uluslararası standartlarda uyumluluk gösterin.
Dış kaynak kullanımına özgü gereksinimleri anlayın.
2. Paydaşların beklentilerini tahmin edin
Kilit paydaş gruplarının beklentilerini izleyin ve anlayın.
Tedarikçilerle birlikte çalışarak standartlar oluşturmak için başarı ve karşılaştırma ölçütleri hakkında gerçekçi raporlar oluşturun.
Uluslararası standartlara dayanarak küresel kalite önlemeleri sağlayın.
Kilit paydaş grupları ile etkili ve proaktif bir şekilde iletişim kurun.
Kilit paydaş grupları ile doğrudan iletişim kurun. Örneğin onlara bir rapor sunun.
Bireysel müşteri performansının nasıl
destekleneceğini anlamak için ölçümler ve raporlamalar yapın.
3. Soruları cevaplayın
Hükümet ve diğer paydaş grupları tarafından talep edilen bilgileri sunun.
Tedarikçilerin verileri de dahil olmak üzere bir bilgi havuzu oluşturun.
Müşteriye özel
sürdürülebilirlik bilgi havuzu oluşturun.
Bilgi taleplerine cevap verin. Müşterilerin bilgi taleplerine cevap verin.
4. Devam eden operasyonlara sürdürülebilirliği yerleştirin
Başarıları ölçün, karşılaştırın, raporlayın ve bildirin.
Dış kaynak kullanımı
yönetiminin bir parçası olarak sürdürülebilirlik programları oluşturun.
Müşterilere en iyi uygulamaları aktarın.
Programı tanımlamak için
dışarıdan uzmanlar kullanın. Müşteri sürdürülebilirlik gereksinimlerine uyan ölçüm ve raporlamalar gerçekleştirin. Ulaşılan başarıları paydaş
gruplarına iletin.
5. İşe alma ve eğitim yolu ile sürdürülebilirlik kültürü geliştirin
İşe alım süreçlerine
sürdürülebilirlik becerilerini dahil edin.
Organizasyonda mesleki gelişme ve başarı için becerilerin önemini vurgulayın.
Müşteri organizasyonlarında becerinin öneminin farkına varın.
Organizasyon içinde ve dışında beceri geliştirme fırsatları yaratın.
İşe alımda örgüt kültürü içinde sürdürülebilirliğin önemini gösterin.
Müşteri organizasyonlarına beceri geliştirme fırsatı ve eğitim sağlayın.
Tabloda görüldüğü gibi işletmelerin dış kaynak kullanımı ile sürdürülebilirliği birleştirebilmeleri için öncelikli olarak hem yasal düzeyde hem de işletmeler ve sektör düzeyinde düzenlemeleri ve gereksinimleri anlamaları gerekmektedir. İkinci olarak kilit paydaş gruplarının ne gibi beklentiler içerisinde olduklarını belirlemek ve onlarla doğrudan iletişim içerisinde olmak gerekmektedir. Üçüncü öneri ise alıcıların ve tedarikçilerin sürdürülebilirlik konusunda bir bilgi havuzu oluşturarak hükümet ve diğer paydaşlar tarafından talep edilen bilgilere yanıt verebilme yeteneğinin oluşturulmasıdır. Dördüncü olarak işletmenin devam eden operasyonlarına sürdürülebilirliğin uygulanması gerekmektedir. Son olarak işe alım ve eğitim yolu ile sürdürülebilirlik kültürünün geliştirilmesi sağlanmalıdır. Bu öneriler, alıcılar ve tedarikçilerin hem kendi organizasyonlarında hem de birbirleriyle olan ilişkilerinde sürdürülebilirliğin geliştirilmesi ve devam ettirilmesi açısından önemli bir araçtır. Bununla beraber işletmeleri ve tedarikçileri, sürdürülebilirliğin çeşitli boyutlarını düşünmeye ve ilişkilerin her aşamasında nasıl birlikte çalışabileceklerini değerlendirmeye itecek bir rehber olarak görülmektedir.
Yukarıda da belirtildiği gibi alıcılar ve tedarikçiler açısından dış kaynak kullanımında sürdürülebilirlik konusunda ilişkilerin geliştirilmesi ve işbirliği önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada sürdürülebilirlik işbirliğinin nedenleri ve tarafların elde edeceği faydalar Tablo 3.7’de görülmektedir.
Tablo 3.7. Sürdürülebilirlik İşbirliğinin Nedenleri ve Faydaları Temel Neden Tedarikçiye Faydası Alıcıya Faydası Her İkisine Faydası
Uzun dönemli bir dış kaynak kullanımı içinde alıcı ve tedarikçi arasındaki güveni artırır ve iletişimi geliştirir. Ek ilişkiler, devam eden ve yenilenecek olan dış kaynak kullanımı sözleşmelerinin gelişmesi şansını artırır. Tedarikçiden talep edilen bazı faaliyetler, ekstra bir ücret ödenmeden sağlanabilir. Zorlu ve beklenmedik sorunlarla başa çıkma becerisi. Resmi iletişim yollarına ilave olarak resmi olmayan iletişim yolları sağlamak. İşgücü açısından avantajları: yıpranmayı azaltır, çalışanları cezbeder. Eğitim ve yenileme konularında daha düşük işletme maliyetleri. Bilginin korunması, başlangıç maliyetlerinin azalması, daha az hata.
Genel olarak daha düşük maliyetler, yeteneklerin geliştirilmesi.
Sürdürülebilirlik liderleri hale etkisi yaratır. Saygın bir sürdürülebilirlik liderine hizmet vermek itibarı artırır. Olduğundan daha fazla bir etkiye sahip olmak. Maliyetleri düşürmek ve sosyal sorumluluğu kaybetmemek ile sürdürülebilirlik ve ticari gereklilikler arasındaki gerilim paradoksu. Dış kaynak kullanımının olumsuz sosyal etkilerinin olumlu sürdürülebilirlik etkileriyle dengelenmesi. Kaynak: Babin ve Nicholson, 2012: 105
Yukarıdaki tabloda işletmeler arasındaki sürdürülebilirlik işbirliğin nedenleri ve tarafların sağlayacağı faydalar yer almaktadır. Buna göre bu konudaki işbirliği alıcı ve tedarikçi arasındaki güveni ve iletişimi artırmaktadır. İyi ilişkiler tedarikçiler için alıcılarla yapılan sözleşmelerin gelişmesini sağlarken, alıcılar ekstra ücret ödemeden bazı faaliyetleri tedarikçilerinden sağlayabileceklerdir. Sürdürülebilirlik işbirliğinin bir diğer nedeni çalışanları cezbetmesidir. Bu noktada hem tedarikçiler hem de alıcılar daha düşük eğitim maliyeti ve yeteneklerin geliştirimesi gibi faydalar elde edebileceklerdir. Bu konudaki üçüncü neden sürdürülebilirliğin olumlu etki yaratmasıdır. Buna göre tedarikçiler itibarlarını artırıken, alıcılar ise daha fazla bir etkiye sahip olacaklardır. Son neden ise dış kaynak kullanımı ve sürdürülebilirlik arasındaki çelişkidir. Hem tedarikçiler hem de alıcılar, sürdürülebilirlik işbirliği
sayesinde dış kaynak kullanımının olumsuz sosyal etkileri ile olumlu sürdürülebilirlik etkilerinin dengelenmesini sağlayacaktır.