Süleyman Demirel Üniversitesi ambleminin değerlendirilmesi

Tablo 44’de, öğrencilerin değerlendirme ve yorumları ise Tablo 45’de verilmiştir.

Tablo 44: Süleyman Demirel Üniversitesi Amblemine İlişkin Uzman Değerlendirme ve Yorumları

Uzman Değerlendirme ve yorum

1 Amblem olarak zayıf, estetik özellikleri iyi seçilmemiş.

2

Üniversite Isparta’da olduğu için gül kullanılmış, ama bu durum belediye ambleminde olabilirdi. S. Demirel vurgusu var, yine denilebilir ki, üniversiter bir kavramdan çok siyasi iltifat ön plandadır.

3 Yorum yapılmamıştır. 4

Form diğer birçok üniversitede olduğu gibi imzanın olması fazlalık ve

kalabalık, daha çok yerel bir anlatı, daha evrensel olabilir, küçük uygulamalar sorunlu.

5

Üniversite logosu şehri değil, üniversiteyi temsil etmelidir. Dolayısıyla gül formu kullanmak yerine daha modern ve akılcı bir tasarım yapılmalı. Renk iyi, ancak farklılık yok, yenilik yok.

6 Amblemde kullanılan soyutlanmış gül sembolünde çok parça var, bu kullanışlılığı olumsuz etkiliyor.

7 Süleyman Demirel’in imzası gereksiz, amblemde gül kullanılması çok sıkıcı, zaten Isparta ile ilgili her şeyde gül sembolü kullanılıyor.

8 Yorum yapılmamıştır. 9 Yorum yapılmamıştır.

10 Isparta, Demirel ve Isparta gülü. Çok şeye gönderme yapıyor, ama eğitim _{kurumu olmasının göstergesi mevcut değil.}

11

Bulunduğu bölgeye yönelik hazırlanan bir logo, kendi içinde başarılı olsa da evrensellik açısından aynı şeyi düşünmüyorum. Küçük basıldığında detaylar kayboluyor, bu hoş değil.

12 Literatürde olmayan bir logo tasarımı (imza).

13

Amblemin göstergeleri üniversiteye ve bulunduğu şehre uygun, fakat bunun yansıtılış biçimi başarısız. Amblemde imzanın kullanılması kötü olmuş, küçültüldüğünde ise sorun yaşatabilir.

14 Yorum yapılmamıştır.

15 Estetik kaygı güdülerek hazırlanmış bir logo, şık ve anlaşılır bir logo, baskıya _{uygunluğu iyi. Vektörel hazırlanmış, renk seçimi daha farklı olabilirdi.}

Tablo 45: Süleyman Demirel Üniversitesi Amblemine İlişkin Öğrenci Değerlendirme ve Yorumları

Kriter Değerlendirme ve yorum _sayısı Kişi

1 Daha sade ve iyi stilize edilmiş bir gül sembolü kullanılabilirdi. 24 2 Üniversiteyi tanıtmaktan çok Isparta’yı tanıtıyor, evrensel değil

yöresel bir amblem olmuş. 23

3 Amblemde imza kullanılması çok gereksiz. 11 4 Başka kurumlar için daha uygun bir logo (dernek, belediye, çiçekçi, _{reçel, kozmetik, sendika vb.).} 10

5 Gül sembolü bir üniversite logosu için uygun değil. 10

6 Küçültüldüğünde gül motifi kayboluyor. 8

7 Evrensel kimliğe uygun değil. 5

8 Renk çok göze batıyor, kırmızı tasarımı boğmuş. 5

9 Siyasi parti amblemine daha çok uygun. 5

10 Eğitim, bilim kavramlarına ulaşamıyorum. 4 11 DTP’nin (Demokratik Toplum Partisi) amblemine benziyor. 3

12 Süleyman Demirel Üniversitesinin fontu dar ve açık renk, okumayı

zorlaştırıyor. 3

13 Güçlü bir figür olan gül çerçeve içine alınmış ve iyice demode olmuş. 2

Öğrenci ve uzman görüşleri arasında benzerlik gösteren maddelerden biri, “amblemde kullanılan gül sembolünün soyutlamasının başarısız” olmasıdır. 1. uzman bu konuya değinmiş, 24 öğrenci de bu konuda görüş belirtmiştir. 6. uzman, “amblemde kullanılan gül sembolünde çok parça olduğunu ve bunun kullanışlılığı olumsuz etkilediğini” belirtmiştir. Bu madde ile ilgili olarak 24 öğrenci de; “daha sade ve iyi stilize idilmiş bir gül sembolünün kullanılabileceğini” ifade etmişlerdir. Buna ek olarak 123 numaralı öğrenci “amblemdeki gülün içindeki beyaz çizgilerin algıyı zorlaştırıp gözü yorduğunu” ilave etmiştir, 2 numaralı öğrenci de “amblemde daha sade bir gül figürü kullanılsa daha güzel olabileceğini” düşünmüştür. 112 numaralı öğrenci “gül formunun daha fazla stilize edilmesi gerekirdi, gülü bu kadar net bir logo olarak kullanmak bir üniversite için mantıklı değil kozmetik, nevruz vs. gibi kavramlarla karışabilir” şeklinde endişelerini söylemiştir.

Gül sembolü olarak diğer bir farklı görüş de, “gül sembolü kullanmak yerine farklı bir sembol kullanarak farklı bir tasarım yapılabileceği” görüşüdür. 5 numaralı uzman, “amblemin evrensel olması ve üniversiteyi yansıtması” gerektiğiyle ilgili olarak “gül formu yerine daha modern ve akılda kalıcı bir tasarım yapılması gerektiğini” iletmiş, 7 numaralı uzman da; “Isparta ile ilgili her şeyde gül sembolünün kullanılmasının sıkıcı olduğunu” görüşlerinde belirtmiştir. 155 numaralı öğrenci, “amblemi okunaklı ve yalın olarak nitelendirmiş, fakat gül yerine üniversiteyi anlatan bir şeyler olması gerektiğini” vurgulamıştır.

Öğrenci ve uzman görüşleri arasında diğer bir benzer nokta; “amblemde kullanılan imzanın gereksiz olduğu” görüşüdür. Bu konu ile ilgili 5 uzman ve 11 öğrenci aynı görüşü paylaşmaktadır. 2 numaralı uzman; “amblemde Süleyman Demirel vurgusunun olduğunu ve üniversiter bir kavramdan çok siyasi iltifatın ön planda tutulduğunu” söylemiş, 12 numaralı uzman ise “imzadan olayı literatürde olmayan bir amblem tasarımı” olarak nitelendirmiştir. Konu ile ilgili olarak 53

numaralı öğrenci; “amblemin üniversiteden çok Süleyman Demirel’e yapılmış olduğunu, imzaya gerek olmadığını ve daha sade olabileceğini” iletmiş, 46 numaralı öğrenci ise, “logonun kişisel bir tasarımı olduğunu” söylemiştir.

“Amblemin evrensel olmaması” öğrenci ve uzman görüşleri arasındaki bir benzer noktadır. 11 numaralı uzman; “bu amblemin bulunduğu bölgeye yönelik hazırlanan bir amblem olduğunu, kendi içinde başarılı olsa da evrensellik açısından aynı şeyi düşünmediğini” belirtmiş, 4 numaralı uzman da; “daha çok yerel bir anlatı” olarak görmüş ve “daha evrensel olabileceğini” vurgulamıştır. 134 numaralı öğrenci de konu ile ilgili olarak, “küçük hedefleri olan bir amblem, evrensel bir imaj değil de Isparta ön plana çıkarmaya çalışılmış, ama güzel bir amblem” şeklinde düşüncesini iletmiştir.

Bu madde ile ilgili olduğu düşünülen diğer bir nokta, “amblemin üniversiteyi değil, şehri anlattığı” görüşüdür. 5, 11, 13 numaralı 3 uzman ve 23 öğrencinin bu konudaki görüşleri benzemektedir. 13 numaralı uzman, “amblemin göstergelerinin üniversiteye ve bulunduğu şehre uygun olduğunu, fakat bunun yansıtılış biçiminin uygun olmadığını” belirtmiş, diğer 2 uzman ise “amblemin üniversiteyi değil şehri anımsattığını” söylemiştir. Öğrenci görüşleri arasında en sık rastlanan ifade de budur. 147 numaralı Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencisi; “amblemde şehrin simgelerinin kullanılmasının pek iyi olmadığını, tamamen kültür üzerine yoğunlaştığı için üniversiteyi yansıtmadığını ve değiştirilmesi gerektiğini” savunmuştur. 132 numaralı öğrenci; “amblemin iyi olduğunu düşünmüş, fakat yeterli olmadığını, amblemde sadece şehrin anlatıldığını ve üniversiteye ait bir özelliğin amblemde kullanılmadığını” söylemiştir. 5 numaralı öğrenci ise; “amblemin üniversitenin akademik kimliğini yansıtmaktan çok, Isparta’yı tanıtmaya yönelik olduğunu, imzanın gereksiz, gülün abartılı, rengin ise göze battığını” dile getirmiştir.

Bir benzer nokta da; “amblemin küçültülmüş uygulamaları” ile ilgilidir. 4, 11 ve 13 numaralı 3 uzman bu konuya değinmiş ve “küçük baskılarda detayların kaybolacağını dolayısıyla küçük baskılarda sorun yaşanacağını” söylemişlerdir. Konu ile ilgili öğrenci görüşlerinde ortak ifade “gül motifinin kaybolduğu” görüşüdür. 120 numaralı öğrenci “Isparta gülüyle meşhur, ama logoya olduğu gibi

gülü koymanın mantığını anlayamadım, daha lekesel anlaşılmalı, logo küçüldükçe değer kaybeder” ifadesi ile düşüncesini özetlemiştir.

Öğrenci ve uzman görüşleri arasında bir farklılık renk konusundadır. Uzman görüşleri arasında “rengin iyi olduğu” ifadesi bulunurken, öğrenci görüşleri arasında 5 öğrencinin görüş belirttiği “rengin çok göze battığı ve kırmızının tasarımı boğduğu” bulunmaktadır.

10 numaralı uzman “amblemin bir eğitim kurumu için uygun olmadığını” belirtirken, 2 numaralı uzman da; “bu amblemin belediye için daha uygun olabileceğini” söylemiştir. Bu konuya benzer olarak 10 öğrenci de; “bu amblemin farklı kurumlar için daha uygun olabileceği” görüşünde birleşmişlerdir. 47 numaralı öğrenci “sendika”, 100 numaralı öğrenci ise “reçel” amblemine benzetmiştir. Bu konu ile ilgili farklı görüşlere yer vermek gerekirse: 115 numaralı öğrenci “altındaki S. Demirel imzasını, bir de üniversite yazısını kapatsak bu logo her şeye yakışırdı, bir üniversite için uygun değil”, 76 numaralı öğrenci “bu logo bana sevgililer gününü hatırlattı, bir üniversitenin logosu olacağına bir çiçekçinin logosu olsa daha çok makbule geçerdi”, 39 numaralı öğrenci “ Üniversite amblemi olmaktan öte, özel ve orta sınıf bir işyerinin amblemi gibi, gül simgesini kullanmalarını anlıyorum ama bu şekilde değil, amblem içerisinde Süleyman Demirel’i iki kez kullanmak yanlış bana göre” sayılabilir.

Uzman görüşlerinden farklı olarak “eğitim, bilim kavramlarına ulaşamıyorum” şeklinde görüş belirten 4 öğrenci bulunmaktadır.

Uzman görüşleri arasında rastlanmayan bir madde de; “bu amblemin bir siyasi parti amblemine daha uygun olacağı” görüşüdür. Bu görüşte olan 5 öğrenci bulunmaktadır. 40 numaralı öğrenci “her şeyden önce bir siyasi parti logosunu anımsatıyor, bence formdaki en başarısız logo” şeklinde bu görüşü desteklemektedir. Buna ek olarak 3 öğrenci de; “bu amblemi siyasi bir parti olan DTP’nin (Demokratik Toplum Partisi) amblemine” benzetmiş, bunu sakıncalı bulmuş ve “değiştirilmesi gerektiğini” savunmuşlardır. 114 numaralı öğrenci Süleyman Demirel Üniversitesi ambleminin ortasında figürün, şu anki DTP ambleminin ortasındaki figürle aynı olduğunu söylemiş ve bunun ciddi bir problem olduğunu iletmiştir.

Sadece öğrencilerin değindikleri diğer bir konu da; “Süleyman Demirel Üniversitesinin fontunun dar ve açık renk olmasından dolayı, okunurluğun güçleşmesi”dir. 3 öğrenci bu konuda aynı fikirdedir. 100 numaralı öğrenci; “Süleyman Demirel Üniversitesi ambleminde kullanılan fontun Narrow olması sebebiyle okunurluğu zorlaştırdığını” söylemiş, 113 numaralı öğrenci de; “Süleyman Demirel Üniversitesi yazısının font biçimi condensed ve açık renkli olduğu için okunurluğu zorlaştırdığını” söylemiştir.

Farklı bir görüş, 2 öğrencinin dile getirdiği “güçlü bir figür olan gülün çerçeve içine alınması ve bu yüzden iyice demode olduğu” görüşüdür. 55 numaralı öğrencinin bu konu ile ilgili görüşü: “ çok demode, zaten güçlü olan gül figürünü bir de çember çerçeveye alarak iyice demode yapmışlar, gül yapraklarının hissini veren bir leke olabilirdi, ayrıca gülün altına bir de imza konması iyice logoyu logoluktan çıkarmış”.

Öğrenci görüşlerinden farklı olarak 13. uzman bu amblemi; “estetik kaygılar güdülerek hazırlanmış bir logo” olarak nitelendirmiştir.

verilmiştir.

5.1. Sonuçlar

Araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıda sunulmuştur:

I. Üniversite amblemlerinin “görsel” ve “içerik” özelliklerine göre değerlendirilmesinde, statü değişkeni açısından anlamlı bir fark bulunamamıştır. Bu sonuç, amblem değerlendirmede öğrencilerin uzmanlara yakın değerlendirmeler yapabildikleri, öğrencilerin amblemleri değerlendirirken uzmanlara benzer bir gözle baktıkları ve başarılı oldukları, Türkiye’deki üniversitelerde grafik eğitiminin etkili olduğu, eğitimcilerin bilgi ve becerilerini öğrencilere aktarabildiği ve onlara uzmanlık niteliklerini kazandırabildiği şeklinde yorumlanabilir.

II. Araştırmanın alt amaçları açısından bakıldığında, cinsiyet değişkeninin görsel ve içerik boyuttaki amblem değerlendirmesinde çok etkili bir faktör olmadığı görülmüştür.

III. Üniversite amblemlerinin “görsel” ve “içerik” boyutta değerlendirilmesinde üç farklı yaş grubu arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Buradan, yaş değişkeninin üniversite amblemlerini değerlendirmede ayırt edici bir faktör olmadığı anlaşılmaktadır.

IV. Üniversite değişkeni açısından, amblem değerlendirmesinin “görsel” boyutunda dört üniversite amblemi için anlamlı fark bulunamamıştır. Bu bulgu, bu dört üniversitenin amblemi için öğrencilerin birbirine benzer

değerlendirme yaptıkları ve amblem değerlendirme kriterlerinin birbirine benzediği şeklinde yorumlanabilir.

V. Araştırma sonuçlarına göre; Atatürk, Dumlupınar, Marmara ve Süleyman Demirel Üniversitesi amblemlerinin değerlendirilmesinde “görsel” özellikleri açısından üniversite değişkenine ilişkin anlamlı farklar bulunmuş ve bu üniversitelerde eğitim gören öğrenciler, kendi eğitim gördükleri üniversitenin amblemine yüksek puanlar vermişlerdir. Bu sonuç, üniversite öğrencilerinin kendi üniversitelerinin amblemine ilişkin olumlu değerlendirmeler yapmalarında, eğitim gördükleri üniversitenin ambleminin olmasının bir faktör olduğu şeklinde yorumlanabilir.

VI. Üniversite amblemlerinin “içerik” açıdan değerlendirilmesinde, Başkent Üniversitesi amblemi için anlamlı bir fark bulunamamıştır. Bu bulgu Başkent Üniversitesi amblemi için; öğrencilerin birbirine benzer değerlendirmeler yaptıkları, öğrencilerin amblem değerlendirme kriterlerinin birbirine yakın olduğu şeklinde yorumlanabilir.

VII. İçerik açıdan değerlendirmede, diğer yedi üniversitenin amblemine ilişkin anlamlı farklar bulunmuştur. Buradan, üniversite amblemlerinin “içerik” açıdan değerlendirilmesinde, üniversite değişkeninin ayırt edici ve etkili bir faktör olduğu sonucu çıkarılabilir.

VIII. İçerik açıdan üniversiteye göre değerlendirmede; Anadolu, Atatürk, Dumlupınar, Marmara ve Süleyman Demirel Üniversitesi amblemlerine en yüksek puanları yine bu üniversitede eğitim gören kendi öğrencilerinin verdikleri görülmektedir. Bu bulguya göre, bu üniversitelerin öğrencilerinin kendi üniversitelerinin amblemleri için olumlu değerlendirmeler yapmalarında, eğitim gördükleri üniversitenin amblemi olması bir faktör olarak söylenebilir. Akdeniz ve Hacettepe Üniversitesi amblemlerinin değerlendirmelerinde böyle bir durum söz konusu değildir. Akdeniz Üniversitesi amblemi için en olumlu değerlendirmeyi Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencileri, Hacettepe Üniversitesi amblemi için ise en olumlu

değerlendirmeyi Atatürk Üniversitesi öğrencileri yapmışlardır. Buradan bu öğrencilerin yukarıda adı geçen üniversitelerin amblemlerini başarılı buldukları söylenebilir.

IX. Araştırmanın nitel bölümünde, öğrenci ve uzmanların üniversite amblemlerine ilişkin değerlendirme ve yorumlarına başvurulmuştur. Elde edilen nitel verilerin analizinde öğrencilerin amblem değerlendirmede, uzmanlara yakın becerilere sahip oldukları ve onlara benzer değerlendirme ve eleştiriler yapabildikleri görülmüştür.

X. Üniversite amblemlerinin değerlendirildiği bu araştırmanın, üniversitelere amblemlerini tekrar gözden geçirmeleri noktasında yardımcı olacağı ve üniversitelere amblemlerini değerlendirmeleri konusunda yol göstereceği düşünülmektedir.

XI. Araştırma, aynı zamanda, uygulanan anket ve görüşme yöntemleriyle öğrencilere yorum ve değerlendirme yaptırarak, öğrencilerin öğrendiklerini uygulama ve değerlendirme seviyesine ne ölçüde çıkarabildiklerini sorgulamıştır ve öğrencilerin öğrendiklerini uygulama ve değerlendirme seviyesine çıkarabildikleri yönünde veriler elde edilmiştir.

XII. Güzel sanatlar fakültelerinde grafik eğitimi alan son sınıf öğrencilerinin amblem inceleme yoluyla grafik değerlendirme becerilerinin belirlenmesinin amaçlandığı bu araştırmada; öğrencilerin bir grafik ürünü olan amblemleri değerlendirirken analiz etme, yorumlama, açıklama, görme ve düzeltme gibi bilişsel becerilere sahip olduğu görülmüştür.

XIII. Bu araştırma, amblemlerin değerlendirilmesi yoluyla üniversitelerin güzel sanatlar fakültelerindeki grafik eğitiminin niteliği hakkında bilgi vermektedir. Bu bölümlerden mezun olan öğrencilerin ülkemizi görsel iletişim alanında temsil edeceği ve geleceğin grafik tasarımcıları olacağı düşünüldüğünde elde edilen veriler doğrultusunda olumlu gelişmeler olduğunu söylemek mümkündür. Araştırma sonunda, öğrencilerin amblemler ve tasarım ilkeleri konusu ile ilgili bilgiye sahip oldukları, uygulamalardaki problemleri görüp,

eleştirerek önerilerde bulundukları ve öğrencilerin değerlendirmelerinde uzmanlara yaklaştıkları görülmüştür. Buradan, üniversitelerde verilen grafik eğitiminin nitelikli olduğu anlaşılmaktadır.

5.2. Öneriler

Araştırmada varılan sonuçlara dayalı olarak uygulayıcılar ve diğer araştırmacılar için şu önerilerde bulunulabilir:

I. Araştırma; 8 üniversitenin amblemi ve bu 8 üniversitede öğrenim gören Grafik Bölümü öğrencileri ile sınırlıdır. Benzer bir araştırma, farklı üniversite amblemlerini farklı üniversitelerin grafik bölümü öğrencilerinin değerlendirmelerine yönelik yapılabilir. Öğrencilerin kendi öğrenim gördükleri üniversitenin ambleminin veri toplama aracında yer almaması durumunda farklı sonuçlar çıkacağı düşünülmektedir.

II. Araştırmada öğrencilerin grafik değerlendirme becerileri amblem yöntemi kullanılarak belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılacak yeni bir araştırmada, grafik tasarımın başka bir uygulama alanı (afiş, billboard, kitap kapağı vs.) ele alınabilir.

III. Bu araştırma üniversite öğrencilerinden örneklem grubu oluşturularak yapılmıştır. Benzer bir araştırmanın Meslek Liselerinin Grafik Bölümü öğrencileri örneklem alınarak yapılması, liselerde verilmekte olan grafik eğitiminin niteliği hakkında bilgi verebilir.

IV. Araştırmada amblemlere yönelik geçerli değerlendirme kriterleri geliştirilmiştir. Yeni çalışmalarla, bu kriterler daha detaylı olarak sunulabilir. V. Sektörde çalışan grafik tasarımcılara yönelik, grafik ürünü değerlendirmesi ile ilgili kontrol listesinin oluşturulduğu bir çalışma yapılmasının önemli olduğu görülmektedir.

KAYNAKÇA

ADLER, D. (2008). Grafik Tasarım Ne İçindir?. Grafik Tasarım Ne İçindir?. Twemlow. A. (Ed.). İstanbul: YEM Yayın

ARNETT, D. (2008). Grafik Tasarım Ne İçindir?. Grafik Tasarım Ne İçindir?. Twemlow. A. (Ed.). İstanbul: YEM Yayın

ARNSTON, A. E. (1988). Graphic Design Basics. (3rd. Ed.). Orlondo: Harcourt Brace College Publishers

ARSEVEN, A. D. (2004). Anket Hazırlama (Alan Araştırmaları İçin). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık

BALCI, A. (2005). Sosyal Bilimlerde Araştırma Teknikleri. (Beşinci Baskı). Ankara: Pegema Yayıncılık

BAŞARAN, İ. E. (1978). Eğitime Giriş. (Beşinci Baskı). Ankara: Bimaş Yayıncılık BECER, E. (1999). İletişim ve Grafik Tasarım. (İkinci Baskı). Ankara: Dost Kitabevi

BECER, E. (2007). Modern Sanat ve Yeni Tipografi. Ankara: Dost Kitabevi BEKTAŞ, D. (1992). Çağdaş Grafik Tasarımın Gelişimi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları

BERRYMAN, G. (1984). Notes On Graphic Design and Visual Communication. Revised Edition

BOWERS, J. (1999). Introduction to Two-Dimensional Design: Understanding Form and Function. Canada: John Wiley & Sons

BOYDAŞ, N. (2004). Sanat Eleştirisine Giriş. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık

BÖLÜKOĞLU, H. (2004). Grafik Tasarım Eğitiminin Toplumsal Sorunların Kavranmasındaki Rolü. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Sanat Eğitimi Sempozumu, 28-29-30 Nisan. Ankara: Gazi Kitabevi

BÜYÜKÖZTÜRK, Ş. (2004). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. (Dördüncü Baskı). Ankara: Pegema Yayıncılık

CASSİRER, E. (1957). The Philosophy of Symbolic Forms. Volume 1, 2, 3. U.S.A: Yale University Press

CHANTRY, A. (2008). Grafik Tasarım Ne İçindir?. Grafik Tasarım Ne İçindir?. Twemlow. A. (Ed.). İstanbul: YEM Yayın

CHERMAYEFF, I. ve Geismar, T. (2006). “Eski Grafik Tasarım Üzerine Düşünceler”. Grafik Tasarım Dergisi, Y: 1. (Sayı. 5), İstanbul

COUDWELL, C. (1980). Marken und Signets. Verlag: Zeichen

ÇAM, A. T. (2006). Türk Grafik Tasarımcıları LOGO, İstanbul: Alternatif Yayıncılık

ÇUKACI, Z. (2002). Ulusal Banka Amblem ve Logotype Tasarımları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Resim-İş Eğitimi Anasanat Dalı

ECZACIBAŞI SANAT ANSİKLOPEDİSİ. (1. cilt). (1997). İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları

ECZACIBAŞI SANAT ANSİKLOPEDİSİ. (2. cilt). (1997). İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları

ERBİL, D. (1990). Çağdaş Sanat ve Eğitim. Yaratıcı Toplum Yolunda Çağdaş Eğitim, İstanbul: Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Yayınları 1

ERKMEN, B. (1983). Gösteri Sanat ve Edebiyat Dergisi. “Hazırlanmamış Bir Grafik Sanatlar Sözlüğünden Bazı Alıntılar”, İstanbul

EVANS, P. ve THOMAS. M. (2004). Exploring The Elements of Design. U.S.A.: Delmar Learning

FRASCARA, J. (2004). Communication Design: Principles, Methods and Practice. New York: Allworth Press

HELLER, S. (1998). The Education of a Graphic Designer. New York: Allworth Press

HELLER, S. (2001). The Education of an E-Designer. New York: Allworth Press HOLLİS, R. (2001). Graphic Design A Concise History. London: Thames and Hudson Press

JOBLİNG, P. and CROWLEY, D. (1996). Graphic Design Reproduction and Representation since 1800. New York: Manchester University Press

KARAMUSTAFA, S. (2003). 21. Yüzyıl Türkiye’sinde Görsel İletişim Tasarımı Eğitimi. Yayınlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Grafik Ana Sanat Dalı

KARASAR, N. (2004). Bilimsel Araştırma Yöntemi. (Onüçüncü Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım

KAYE, J. R. (2002). Design Basics: Ideas and Inspiration for Working with Layout Type and Color in Graphic Design. U.S.A.: Rockport Publishing

KOREN, L. and MECKLER, R.W. (1989). Graphic Design Cookbook. San Francisco: Chronicle Books.

LANDA, R. (1996). Graphiç Design Solutions. U.S.A: Delmar Publishers

LIDWELL, W. and HOLDEN, K. and BUTLER, J. (2003). Universal Principles of Design. China: Rockport Publishers Inc.

LIVINGSTON, A. (1994). Encyclopedia Of Graphic Design+Designers. Thames and Hudson Inc. London

MALLERUP, P. (1987). The Corparate Design Programme. Danish Design Council, Barcelona

MEGGS, P. B. and PURVİS, A. W. Meggs’ History of Graphic Design. (4th Ed.). New Jersey: Wiley

NOBLE, I and BESTLEY, R. (2001). Experimantal Layout, UK: Rotavision ÖZSOY, V. (2003). Görsel Sanatlar Eğitimi. Ankara: Gündüz Eğitim veYayıncılık PETERSON, B. L. (1996). Using Design Basics to get Creative Results. Ohio: NorthLight Books

PULLMAN, C. (1998). Some Things Change. The Education of a Graphic Designer. Heller, S. (Ed.). New York: Allworth Press.

RAND, P. (1992). “Bazı Düşünceler Bazı Logolar”, Çözüm IBM Dergisi, İstanbul, 20, (2), 04.92 – 06.92

RESNICK, E. (2003). Design for Communication: Conceptual Graphic Design Basics. Canada: John Wiley & Sons. Inc.

SARIKAVAK, N. K. (1997). Tipografinin Temelleri. Ankara: Doruk Yayınevi SAYIN, Z. (2001). Göstergelerin Göstergebilimsel (Semiotik) Açıdan Değerlendirilmesi: Ankara Büyüksehir Belediyesi'nin “Ankara” Amblemine Göstergebilimsel Bir Yaklaşım”, Sanat Yazıları 8 (Hakemli Dergi). Ankara: H.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları

SERTER, N. (1997). 21. Yüzyıla Doğru İnsan Merkezli Eğitim. İstanbul: Sarmal Yayıncılık

SÖZEN, M. Tanyeli, U. (1987). Sanat Terimleri Sözlüğü. Ankara: Remzi Kitabevi STIEBNER, E. D. ve URBAN, D. (1982). Sign+Emblems- A Collection of International Examples. Bruckmann München

TAŞÇI, A. (1985). “Marka ve Amblemler”. Grafik Sanatı, Plastik Sanatlar Dergisi. Y:1. (Sayı.4). İstanbul

TEKER, U. (2002). “Grafik Tasarım ve Reklam”. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları TEPECİK, A. (2002). Grafik Sanatlar –tarih – tasarım – teknoloji-. Ankara: Detay&Sistem Ofset.

TWEMLOW, A. (2008). Grafik Tasarım Ne İçindir?. İstanbul: YEM Yayın

UÇAN, A. (2002). Türkiye’de Çağdaş Sanat Eğitiminde Öğretmen Yetiştirme Süreci ve Başlıca Yapılanmalar. Gazi Üniversitesi’nin 75. Yılı Sanat Eğitimi