SÖZLEŞME GELİRİ

Sözleşme geliri aşağıdakileri içermektedir:149

• Sözleşmede başlangıçta üzerinde anlaşmaya varılmış bedel,

146_{IFRS Workbooks for Accounting Professionals, “IAS Construction Contracts”,}

http://www.accountingreform.ru/en/materials/accounting/workbooks, 3.

147 _{TMSK, A389.}

148_{IFRS Workbooks for Accounting Professionals, “IAS Construction Contracts”,}

http://www.accountingreform.ru/en/materials/accounting/workbooks, 4.

79

• Sözleşmeye konu işteki değişiklikler, ek ödeme talepleri ve teşvik ödemelerinden gelir olarak sonuçlanması muhtemel olanlar ve güvenilir biçimde ölçülebilenlerdir.

Sözleşme geliri alınan veya alınacak olan hakedişlerin gerçeğe uygun değeri ile ölçülmektedir. Sözleşme gelirinin ölçülmesi, gelecekteki olayların sonuçlarına bağlı çeşitli belirsizliklerden etkilenmektedir. Olaylar meydana geldikçe ve belirsizlikler çözümlendikçe tahminlerin sık sık gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle sözleşme geliri tutarı dönemden döneme artabilir veya azalabilmektedir. Örneğin:150

• Yüklenici işletme ve müşteri, sözleşme tarihinden sonra sözleşme gelirini veya tazminat haklarını artıran ya da azaltan bir değişiklik üzerinde anlaşabilmektedir,

• Sabit fiyat sözleşmesinde üzerinde anlaşmaya varılmış gelir tutarı daha sonra maliyet güncelleştirme (eskalasyon) hükümleri nedeniyle artabilmektedir,

• Yüklenici işletmenin sözleşmeye konu işi zamanında tamamlamamasında kaynaklanan yaptırımlar sonucu sözleşme geliri azalabilmektedir,

• Eğer bir sabit fiyat sözleşmesi üretim birimi başına sabit fiyat koşulunu taşıyorsa, birim sayısı artırıldıkça sözleşme geliri de artmaktadır.

Değişiklik, sözleşme kapsamındaki işle ilgili bir değişiklik yapmak üzere verilen talimatı ifade etmektedir. Değişiklik, sözleşme gelirinde bir artış veya azalışa yol açabilmektedir. Varlığın özellikleri veya tasarımındaki değişiklikler ve sözleşme süresindeki değişmeler değişiklik örnekleridir. Aşağıdaki durumlar mevcut olduğunda, değişiklik sözleşme gelirine dahil edilmektedir:151

• Müşterinin değişikliği ve değişiklikten kaynaklanan gelir artışını onaylamasının muhtemel olması,

150 _{TMSK, A390.} 151 _{TMSK, A390.}

80

• Gelir tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi.

Örneğin, yüklenici işletmenin bir yol inşa edeceği ve bu amaçla da müşteri ile sözleşme imzaladığı varsayılsın. Sözleşme ekindeki projeye göre, tren yolu üzerinden köprü yapımı gerçekleştirilecektir. Ancak müşteri, yükleniciye projenin köprü olarak değil, tren yolu altından tünel geçit olarak gerçekleştirilmesi konusunda ısrar etmektedir. Bu durumda, alıcının bu ısrarı sözleşme için bir değişiklik içermekte ve bu amaçla ortaya çıkacak maliyet artışı nedeniyle yüklenicinin talebi nedeniyle gelirlerinde artışa yol açacaktır.152

Değişiklikler ve ek ödeme gelirleri ile ilgili olarak aşağıdaki sözleşme bilgilerini ve çözümlerine içeren örnekleri vermek mümkündür.153

Sözleşme ile ilgili bilgiler Çözüm

Yılsonunda, sözleşmeler ilgili aşağıdaki değişiklikler ve ek ödemeler ortaya çıkmıştır.

a) Müşteri, sözleşmede yer alan tasarım teknik özelliklerindeki toplam maliyeti ¨ 5000 olan değişikliği kabul etmiştir.

TMS 11 Madde 13’de belirtildiği üzere, ¨ 5000 maliyet değişikliği sözleme fiyatına (gelirine) dahil edilecektir.

b) Kötü hava koşullar sebebiyle, sözleşme 3 ay uzayacaktır. Bu sözleşme maliyetlerinde ¨ 3000 artışa sebep olacaktır. Müşteri, muhtemelen sözleşme fiyatında ortaya çıkacak bu değişikliği onaylamayacaktır.

Müşteri maliyet artışını onaylamayacağı için, değişikliklerin maliyeti sözleşme geliri içerisinde yer almaz. Eğer sözleşme hala karlı ise, oluşan ek maliyetler devam eden işin maliyetine eklenir. Fakat ek maliyetler yüzünden, beklenen kar marjı finansal tablolara daha düşük yansıyacaktır. Eğer ek maliyetler inşaat sözleşmesinde zarara yol açıyorsa, beklenen toplam zarar doğrudan olarak kaydedilir.

152_{IFRS Workbooks for Accounting Professionals, “IAS Construction Contracts”,}

http://www.accountingreform.ru/en/materials/accounting/workbooks, 4.

153 _{IFRS: Construction Contracts work in progress, Pricewaterhouse Coopers, Solution, 2008 yılı el}

81 c)Öngörülemeyen sebeplerden dolayı yükleniciye, sözleşme süresince içinde bulunulan dönemde ek maliyetler oluşabilir. Müşterinin oluşan ek ödemeleri kabul edeceğine dair müzakerelerin sonucunu öngörmek henüz mümkün değildir.

Müşterinin, oluşan ek ödemeler kabul etmesi ile ilgili bir karar vermek için çok erken olduğundan, oluşan ek maliyetleri sözleşme geliri içerisinde yer almaz. Yüklenici oluşan ek maliyetleri devam eden işin maliyetine ekler, fakat ek maliyetler yüzünden, beklenen kar marjı finansal tablolara daha düşük yansıyacaktır.

d)Müşteri, kendisinin neden olduğu gecikmelerden dolayı ortaya çıkan ¨ 2000 tutarındaki ek ödemeyi muhtemelen kabul edecektir.

TMS 11’de bulunan 14. Madde uyarınca, oluşan ¨ 2000 ek ödeme, sözleşme fiyatına (gelirine) dahil edilmelidir.

TABLO I

Ek ödeme talepleri, yüklenicinin müşteriden veya bir başka taraftan tahsil etmeyi talep ettiği, sözleşme fiyatına dahil edilmiş maliyetlerdir. Ek ödeme talebi, örneğin, müşterinin neden olduğu gecikmelerden, özelliklerdeki veya tasarımdaki hatalardan ve sözleşmeye konu işte yapılan ihtilaflı değişikliklerden ortaya çıkabilmektedir. Ek ödeme taleplerinden kaynaklanan gelir tutarının ölçülmesi, büyük ölçüde belirsizliğe konu olup, çoğu kez müzakerelerin sonucuna dayanmaktadır. Bu nedenle ek ödeme talepleri sözleşme gelirine ancak aşağıdaki durumlar mevcutsa dahil edilmektedir:154

• Müzakerelerin müşterinin ek ödeme talebini kabul etmesini muhtemel kılan olumlu bir aşamaya ulaşması,

• Müşteri tarafından kabul edilmesi muhtemel olan tutarın güvenilir biçimde ölçülmesi.

Teşvik ödemeleri, belirlenmiş başarı standartlarına ulaşılması veya aşılması durumunda yükleniciye ödenen ek tutarlardır. Örneğin sözleşmeye konu işin süresinden önce tamamlanması durumunda, sözleşme yükleniciye teşvik ödemesini mümkün

82

kılabilmektedir. Aşağıdaki durumlar mevcutsa teşvik ödemeleri sözleşme gelirine dahil edilmektedir:155

• Sözleşmeye konu işin belirlenmiş başarı standartlarına ulaşılmasına veya aşılmasını muhtemel kılacak düzeyde ilerlemiş olması,

• Teşvik ödemesi tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi.