İnşaat Taahhüt İşletmelerinde Maliyet Sistemler

Muhasebedeki karın ölçümü en basit olarak, “Hasılat - Maliyetler = Kar” olarak ifade edilirse, bir inşaat taahhüt işletmesinde de en basit maliyet sistemi; yapımı biten inşaatların fiili toplam maliyetleri hesaplanarak, inşaat hasılatından düşülmesiyle bulunacak olan kar rakamı üzerine kurulacaktır. Ancak inşaat taahhüt işletmelerinde kurulacak olan maliyet sisteminde, yalnızca inşaatın fiili toplam maliyetinin bulunması ile yetinilmemeli, inşaat işinin yapımı süresince oluşan fiili maliyetlerle, teklif maliyetlerinin karşılaştırılmasını da sağlayacak bilgiler bulunmalıdır.98

1.4.2.1. İş Birimlerini Esas Alan Maliyet Sistemi

İş birimlerini esas alan maliyet sistemine göre öncelikle taahhüt edilen inşaat işinin, yapılan plan ve projelerden hareketle, inşaatın teknik özelliklerine göre iş sınıflarına ayrılmalıdır. Yapılan bu sınıflama, işin özelliğine göre teklif verme politikasına göre farklılık gösterebilmektedir. İnşaat işini iş birimlerine ayıracak olan

97 _{Demetoğlu A. (1988) “İnşaat Taahhüt İşlerinde Maliyet Planlaması ve Kontrolü”, İstanbul}

Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 24-25.

50

kişilerin, yapılacak işin teknik yapı özelliklerini çok iyi bilmeleri gerekmektedir. Örneğin liman inşaat işi için yapılacak iş sınıflaması; alan temizliği, dolgu, kazık ve beton atma olarak sınıflara ayrılarak her 1 m2 _{alan temizliği, 1 m}3 _{dolgu, 1 m kazık ve 1} m3 beton atma için gerekli hesaplamalar yapılmaktadır. Bu hesaplamalara, birim imalat analizleri sırasında rastlanmaktadır.

Birim imalat hesaplamasında dikkate alınacak unsurlar aşağıdaki gibidir;99 • Birim üretim için harcanan işçilik saati,

• Birim üretimin bünyesinde yer alan malzeme çeşidi ve miktarı, • Birim üretim için kullanılan makine saati,

• Birim üretim için kullanılan akaryakıt, yağ v.s. gibi sarf malzemeleri, • Varsa, birim imalatın bir kısmı için kullanılması düşünülen taşeron

maliyeti.

İş birimlerini esas alan maliyet sistemini kurulabilmesi ve işleyebilmesi için, işin yürütüldüğü alanda maliyetle ilgili unsurların takibi son derece önemlidir. Öncelikle çok düzenli ve sağlıklı bir belge akışı sağlanmalıdır. Harcanan direk işçilik saatleri, kullanılan malzeme miktarları, makinelerin çalışma süreleri gibi unsurların düzenli ve doğru bir şekilde takibi söz konusu olmalıdır.

İşin her biriminde kullanılan malzemelerin formlarla ayrıntılı olarak belirtilmesi gerekmektedir. Böylelikle, kullanılan malzeme iş birimleri itibariyle elde edilmiş olmaktadır. Daha sonra iş birimleri itibariyle kullanılan bu malzemeler, teklif maliyeti ile fiili maliyetlerin karşılaştırılmasını sağlamaktadır.

Harcanan işçilik saatleriyle ilgili olarak puantaj defterlerinden yararlanılmaktadır. Puantaj defterleri aracılığıyla, inşaat işinde çalışan tüm işçilerin çalışma süreleri, mesai saatleri, saat ücretleri ve toplam işçilik maliyetleri gösterilerek

99 _{Benligiray Y. (1981) “İnşaat Taahhüt İşletmelerinde Muhasebe Sistemi”, Eskişehir, Eskişehir Ticari}

51

ayrıca makine ekipmanlarının hangi işte ne kadar süre ile çalıştığı hakkında bilgi almak mümkün olmaktadır.

Bu yöntemin en önemli özellikleri aşağıda sıralanmaktadır:100

• Her bir iş birimine ait maliyetler ile ilgili olarak direkt işçilik saati, kullanılan malzeme miktarları, çalışılan makine saatleri ve tutarları ile ilgili ayrıntılı bilgilere ulaşılmaktadır.

• İnşaat işinin bütününe ilişkin her bir iş birimine ait fiili maliyetler ayrı ayrı tespit edilmektedir. Hafriyat, beton örme, duvar örme gibi her bir iş biriminin birim maliyetleri (m2, m3 v.b. başına maliyet) ile fiili olarak gerçekleştirilen miktarlarla çarpılması sonucu toplam maliyetlere ulaşılmaktadır.

• Bu maliyetleme sistemi; fiili maliyetlerle, teklif maliyetlerinin karşılaştırılmasına iş birimleri itibariyle olanak vermektedir. Fiili maliyetlerle tahmini maliyetler arasındaki farklar iş birimleri bazında takip edilebilmektedir. Bu unsur, yönetim kararlarında da oldukça etkili olmaktadır. Farkların büyük tutarlara ulaştığı iş birimi maliyetleri gözden geçirilerek, maliyetlerle ilgili düzenlemeler yapılabilmektedir. Sapmaların nedenleri araştırılarak gerekli iyileştirmeler sağlanabilmektedir.

Bir inşaat taahhüt işletmesinde maliyetlerin belirlenmesinde böyle bir sistemin kurulmasında elde edilecek faydalar şunlardır:101

• Her bir iş birimine ait maliyetlerin belli olmasından dolayı, işletme yöneticileri katıldıkları ihalelerde fiyat teklif aşamalarında veya ileride üstlenecekleri yeni taahhüt işlerinde malzeme ve işçilik miktarlarının tahmini için sağlam verilerle gerekli hesaplamaları yapacak ve böylece daha gerçekçi ve doğru teklifler verilebilecektir.

100 _{Adiloğlu, 79.} 101 _{Benligiray, 61.}

52

• Her bir inşaat taahhüt işinin gelişmesine yakından olanak vererek, yöneticilere işlerin verimli bir şekilde yürüyüp yürümediği konusunda bilgi vermektedir.

• Her bir iş birimine ait fiili maliyetler ile tahmini maliyetler arasında bir karşılaştırma yapılarak, fiili maliyetlerin verilen teklif fiyatlarının ne kadar altında ya da üstünde gerçekleştiği konusunda bir yargıya varılabilmektedir.

1.4.2.2. İş Sınıflarını Temel Alan Maliyet Sistemi

İnşaat taahhüt işletmelerinde hangi maliyet sistemin kullanıldığından önce, yapımı üstlenilen inşaat işinin iyi bir fiyat teklifinin hazırlanması ön koşuldur. Bu açıdan yaklaşıldığında, inşaat işletmelerinde maliyetleme sisteminin kurulmasındaki en temel amaç, inşaat işine ait maliyetlerin ve işin sonunda elde edilecek olan karın tespit edilmesi olduğu açıktır. Bu amaç doğrultusunda ise, ayrıntılı ve teknik maliyet hesaplarına gerek duyulmadan, bilgi kullanıcılarına bilgi sağlayan ve daha kolay bir şekilde uygulanabilen iş sınıflarını temel alan maliyet sistemi kullanılabilmektedir.102

İş sınıflarını esas alan maliyetleme sisteminde, her bir iş sınıfı maliyet birimi olarak kabul edilmektedir. Yapılacak iş sınıflarının ayrımı, inşaat işinin özelliğine, büyüklüğüne göre değişebilmektedir. Maliyetler, iş sınıfları itibariyle takip edilmekte ve fiili maliyetlerle teklif maliyetleri iş sınıfları itibariyle karşılaştırılmaktadır. Bu maliyetleme sisteminde puantaj ve malzeme kullanım belgelerine ihtiyaç duyulmaktadır.

1.4.2.3. İnşaatın Bütününü Ele Alan Maliyet Sistemi

İnşaatın bütününü ele alan maliyet sisteminde, inşaat işletmesinin üstlendiği her bir inşaat işi ayrı bir birim olarak kabul edilmektedir. Her inşaat işine ait maliyetler ayrı ayrı izlenmektedir. Bu itibarla her inşaata ait maliyetler kendi bünyesinde tutularak

53

takip edilmektedir. Böylelikle inşaat işinin bütünün fiili maliyeti bulunmakta ve bulunan maliyet teklif edilen fiyatla karşılaştırılmaktadır.