Rubrik (Dereceli puanlama anahtarı)

Herhangi bir performansı değerlendirmek için oluşturulan ölçme aracına uluslararası literatürde “Rubrik” denilmektedir. Rubrik, belli bir öğretim süreci sonunda beklenen öğrenci performansının farklı boyut ve düzeylere bölünerek değerlendirilmesidir. Bu araç ülkemizde “Puanlama Yönergesi”, “Dereceli Puanlama Anahtarı (DPA)”, “Değerlendirmeye Esas Ölçütler”, “Değerlendirme Ölçeği”, “Değerlendirme Formu” ya da “Derecelendirme Ölçeği” olarak adlandırılmaktadır. (Bıçak, 2010; 210-212; Kan, 2011: 280).

Wiggins (1996), rubriği, bir ürünü değerlendirmek için gerekli olan yönergeler olarak tanımlarken; Airasian (2000), bir konu ya da aktivitede değerli olan öğelere odaklanmada, öğretmenlere ve öğrencilere yardımcı olan bir dizi beklenti ya da ölçüt olarak tanımlamaktadır. Brookhart (1993)’a göre rubrik, öğrencilerin belli bir alandaki bilgisini gösterdiği ya da bir görevi yerine getirdiği esnada, performansını ya da yeterlik düzeyini belirlemek için öğretmenler tarafından kullanılan, hangi durumda hangi puanın verileceğinin önceden belirlendiği derecelendirilmiş bir puanlama sistemidir.

Eğitimde tamamlayıcı bir ölçme ve değerlendirme aracı olarak kullanılan rubrik öğrenci performansı hakkında karar vermek için kullanılan ve performansa ilişkin çeşitli ölçütleri tanımlayan, herhangi bir çalışmanın puanlanması için geliştirilmiş ölçütleri içeren bir araçtır (Demirel, 2007: 270).

Bugün eğitim alanında kullanılan en önemli araçlarından birisi olan dereceli puanlama anahtarının kökleri II. Dünya Savaşı öncesi Japon ekonomisine dayanmaktadır. Eğitimde kullanılan DPA da, Deming’in Japon ekonomisinde yaptığı değişiklikleri yapmayı amaçlamaktadır. Öğrenme öncesi olması gereken yüksek standartlar belirlenmekte, öğrenciler bu standartlardan haberdar edilmekte ve daha sonra öğrenciler bu standartları ustalıkla gerçekleştirmeleri için cesaretlendirilmektedir (Akt.Aslan, 2011: 44).

Adrade (1997), göre rubrikler öğretim ve değerlendirmede güçlü araçlardır. Öğretmenin beklentilerini belirttiği için performansını arttırırlar. Öğrencilerin kendilerinin ve diğerlerinin çalışmalarını yargılamada daha dikkatli olmalarını sağlarlar. Öğrenci çalışmalarını değerlendirmede öğretmenin harcadığı zamanı azaltırlar. Kullanımı ve açıklaması kolay araçlardır.

Rubrikler öğretmenin öğrenci çalışması değerlendirmelerini basitleştirerek öğrenci, aile ve yöneticilere “Neden bu notu verdin? “ şeklindeki soruları için cevap verir. Ayrıca rubrikler, öğrencilere bir ödevi tamamlarken kendi performanslarını değerlendirebilecekleri standart ve beklentiler sağlar. Rubrikler, performans düzeylerinin hızlı ve net değerlendirilmesini sağlar. Bu yüzden öğretmenler ve öğrenciler için çok değerli bir uygulamadır (Goodrich, 1997; Popham, 1997).

Lund (2000), göre rubrik kullanımı değerlendirme sürecindeki öznelliği azaltmakta; performans, ürün ve sürece ilişkin öğrenme oranlarının belirlenmesindeki güvenirliği artırmaktadır. Rubrik, öğrenimin kalitesini, gelişim ölçütüne bağlı olarak tanımlayıcı ifadeler (“Acemi”, “Orta Düzey”, “İleri Düzey” ya da “Tamamlanmadı”, “Tamamlanmak Üzere”, “Tamamlandı”) ya da sayısal/değer oranlara (1/Zayıf, 2/Kabul Edilebilir, 3/İyi, 4/Mükemmel) dönüştürmektedir.

Öğrencilerin performanslarını tanımlayan, sınırları iyi çizilmiş belli sayıdaki kategorileri taşıyan rubriklerin bütüncül (holistik) ve analitik (tahlili) olmak üzere iki biçimi vardır (Bahar vd.,2006:50).

Kullanım amacına göre bütüncül ve analitik puanlama ölçeği olmak üzere iki farklı şekilde oluşturulabilen rubrikler üç ortak özellik taşımaktadır (Picket ve Dodge, 2007).

● Belirlenen hedefi (performans, davranış veya nitelik) ölçmeye odaklıdır.

● Performansı oranlamak için derecelendirme aralığı kullanırlar

● Bir standartla oluşturulan düzeyi gösteren belirli performans özelliklerini içerir.

Analitik rubrik, ölçme aracına ait belli birbirinin farklı bölümlerindeki çok belirli cevapları puanlamada kullanılır. Değerlendirmenin her bölümünden puanlar öğrencinin performansın seviyesini ve toplam puanı belirlemek için toplanır. Ölçütlerin her bir alt

birimi puanlanarak genellikle toplamda 10 ya da 100 üzerinden puanlama yapılır. Puanlama ölçütleri nasıl puan verileceği ya da verilmeyeceği konusunda son derece belirlidir (Taggart, Phifer, Nixon ve Wood, 1998). Tablo2.2’de Coğrafya dersinde kullanılabilcek analitik rubrik örneği verilmiştir.

Tablo 2-2: Analitik Rubrik Örneği

puan İçerik

4 Haritadaki bütün işaretler doğru ve dikkatli bir şekilde yerleştirilmiştir. Sınır çizgileri doğru ve özenle çizilmiştir.

3 Bütün işaretler haritada var. Bunların çoğu da haritaya doğru yerleştirilmiş. 2 İşaretlerden birkaçı haritada yok. Haritada olanlarında birkaçı doğru yerleştirilmemiştir. 1 İşaretlerin çoğu haritada yok. Haritada olanlarında çoğu doğru yerleştirilmemiş.

Puan Görünümün yeterliliği

4 Haritanın görüntüsü temiz ve çok renkli. Haritadaki işaretler çok kolay okunur. 3 Haritada birkaç renk var. Bazı işaretler kolay okunuyor.

2 Sınırlı sayıda renk kullanılmıştır. İşaretlerin ne olduğu haritada zor okunuyor. 1 Renkler ya hiç yok yada çok az kullanılmış. İşaretler çok az kullanılmış.

Puan Harita elemanları

4 Haritanın başlığı, yön oku, ölçeği, anahtar bölümü (lejant), kaynağı, enlem ve boylamları haritada bulunmaktadır.

3 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu var. Bunların çoğu da doğru ve kolay anlaşılmaktadır.

2 Standart bir haritada olması gerekenlerin yarısı yok. 1 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu yok.

Kaynak: (MEB, 2005: 42)

Holistik rubrik (bütünsel puanlama anahtarı) puan vermek için kullanılmaz.Onun yerine öğrenci ürünleri veya değerlendirmeleri belirlenen göstergelere göre basit şekilde oranlanır. Pek çok ölçme, okuldaki değerlendirme de kullanıldığından dolayı, her gösterge için puanlar belirlenebilir (Taggart, Phifer, Nixon ve Wood, 1998).Tablo 2.3’de Coğrafya dersinde kullanılabilcek holistik bir rubrik örneği verilmiştir.

Tablo 2-3: Holistik Rubrik Örneği

Puan Ölçütler

4

Konuyu tümüyle iyi anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklenmiştir. Konuyu farklı örneklerle açıkladı.Olaylar arasında bağlantılar kurdu. Konuyla ilgili çelişkili açıklama yapılmadı.

3 Konuyu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklenmişti fakat yeterli değildi. Yazılı açıklamalar yeterliydi.

2 Konuyu çoğunu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler desteklenmişti fakat yeterli değildi. Anlatımda çelişkili açıklamalar yapıldı. 1 Konunun birazını anladığını gösterdi. Örnekler yeterli değildi. Önemli eksikler var.

Kaynak: (MEB, 2005: 42)

Rubrikler hedeflenen amaca uygun olarak bütüncül, analitik veya her ikisinin birleşimi olarak hazırlanabilirler. Bütüncül puanlama anahtarı, genellikle performansın seviyeleri hakkında daha geniş tanımlamalar içerirken, analitik puanlama anahtarı daha spesifik performans durumlarıyla alakalı daha özel ve ayrıntılı tanımlamalar içerir (Korkmaz, 2004).

Rubrik oluşturulurken izlenecek aşamalar: Performansın seçilmesi, performans boyutlarının belirlenmesi, performans düzeylerinin saptanması, performans tanımlarının yazılması şeklindedir.

Rubriklerin geliştirilmesinde dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır; ● Belirlenen ölçütler amaçlanan hedeflere uygun ve tutarlı olmalıdır.

● Ölçütler, üründe bulunması gereken özellikleri veya davranışları ifade etmelidir. ● Puanlama ölçekleri, öğrenci seviyesine uygun olarak açık ve anlaşılır bir şekilde yazılmalıdır.

● Puanlama sistemi anlamlı ve açık olmalıdır.

● Performans düzeylerindeki farklılık net bir şekilde verilmelidir (Moskal, 2003). Rubriklerin avantajları olarak öğretim ile değerlendirmeyi birleştirmesi, ölçütler sayesinde en iyi durum belirlenmesi, öğrenci çalışmalarının değerlendirilmesi ve notlandırılması işlemi aynı anda gerçekleşmesi, öğrenme hedeflerinin açık bir şekilde belirlenmesi, öğrencilere hedefleri açık bir şekilde göstererek yardım etmesi, beklentilere uygun ürünlerin ortaya çıkmasına yardım etmesi, geri bildirimlerde hız kazandırması gösterilebilinir (Yıldız , 2005; Whittaker vd., 2001).