Risk değerlendirmesi aşamaları

Avrupa Birliği’nin (AB) iş sağlığı ve güvenliği konusuna yaklaşımının temelini risk değerlendirmesi oluşturmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı risk yönetimi kavramına göre şekil almıştır. 89/391 sayılı Avrupa Birliğinin “Çalışanların Sağlık ve Güvenliğinin İyileştirilmesi için Alınacak Önlemlere İlişkin Direktifi’ne göre işverenler; ‘iş sağlığı ve güvenliği risklerini değerlendirerek önleyici tedbirleri,

değerlendirme sonuçlarına göre belirlemekle yükümlü tutulmuşlardır’’. Ayrıca “İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin 161 Sayılı ILO Sözleşmesinin” 5/a Maddesinde, risk değerlendirmesinin iş güvenliğinin ilk süreci olduğu vurgulanmıştır (113).

AB’nin 89/391 numaralı direktifi işverenlerin risk değerlendirmesi yapmalarını zorunlu kılmıştır. Bu yönergede, risk değerlendirme faaliyetini öncelikle tanımlanır ve temel adımları belirtir(114). Buna göre;

Risk değerlendirme 5 aşamada yapılmaktadır. Bunlar; 1. Adım: Tehlikelerin belirlemesi,

2. Adım: Tehlikelerin değerlendirilmesi, 3. Adım: Risklerin derecelendirilmesi, 4. Adım: Kontrol önlemleri,

5. Adım: İzleme, denetleme, gözden geçirme,

1. Tehlikelerin belirlemesi

Tehlike tanımlama aşaması, risk yönetiminin en önemli adımını oluşturmaktadır ve diğer aşamalardan daha farklıdır, çünkü birinci aşamasında tehlikelerin belirlenmesinde, işyeri iş akışına uygun olarak yer gözden kaçmadan ayrıntılı bir şekilde incelenmelidir. Sistem veya organizasyon içerisindeki potansiyel zarar veya hasar oluşturabilecek faktörlerin objektif olarak analiz edilmesi gerekmektedir (115).

Çalışma ortamındaki tehlikeleri belirlerken, çalışanlar ve işyerinin yaptığı faaliyete göre çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler tespit edilir. Yapacağımız bu tespit belirleme sayesinde tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir (Madde 8).

2. Tehlikelerin değerlendirmesi

Birinci aşamada tespit edilmiş olan tehlikeler belirlendikten sonra bu tehlikelerin her biri ayrı ayrı değerlendirilip bu tehlikelerden kaynaklanabilecek (ortaya çıkacak) risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği belirlenmelidir. Ayrıca bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği tespit edilir. İşyerindeki mevcut kontrol önlemlerinin etkisi de dikkate alınmalıdır.

Elde edilen bilgi ve veriler ışığında tespit edilmiş olan riskler; işletmenin yaptığı işin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki mevcut tehlike veya risklerin genel durumu ve işyerinin kısıtları gibi etkenler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen bu yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. Analiz edilen riskler, kontrol önlemlerine karar verilmek üzere risklerin yapacağı etkilerinin büyüklüğüne ve önem derecesine göre en yüksek risk aşamasına sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir (Madde 9 ).

3. Risk derecelendirme

Bu aşamada riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için yöntemler oluşturulur önceden oluşturulan talimat ve prosedürler gerek görüldüğü takdirde yeniden düzenlenir. Risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin önceden tesis edilmiş kriterler ile karşılaştırılması yapılır. Mevcut kalan riskin katlanılabilirliğinin değerlendirmesi, ihtiyaç duyulan her ilave risk kontrol önleminin tespit edilmesi, risk kontrol önlemlerinin riski katlanılabilir bir seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceğinin değerlendirilmesi bu aşamada yapılır. Bu aşamada, olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz kalınabilecek sonuçlar tespit edilir (115).

Risk Değerlendirme Yönetmeliğine göre; “Tehlikeler belli olduktan sonra, Risk Değerlendirmesi aşamasına geçilir. Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen

birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde ilgili hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır.

Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir’ (Madde 9).

İşyerinde iş akışına uygun olarak her bölümü dolaşılmalı ve tecrübe ve deneyimlerden hareketle işyerinde hangi bölümlerin çalışanlara, ürünlere ve iş ekipmanlarına zarar verebileceği tespit edilir. Bütün tehlike kaynaklarını büyük, küçük, önemli-önemsiz ayırt etmeden bir tehlike listesi yapılmalıdır. Risk değerlendirmesi ekip işi olduğu için, işle ilgili herkesin düşünceleri dikkate alınır. Risk belirlemesi yapılan her bölüme ait geçmişte yaşanmış kayıtlı kayıtsız tüm iş kazaları hakkında bilgiler toplanır. Makine üreticilerinin talimatları ve malzeme güvenlik bilgi formları doldurularak tehlikelerin tespiti için çalışma başlatılır (112).

4. Kontrol önlemleri

Risk değerlendirmesinde kontrol önlemlerinde değerlendirilecek olan risklerle ilgili alınacak önlemler değerlendirilir. Riskin ortaya çıkma olasılığının engellenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel şiddet derecesinin azaltılması ya da tehlikenin transfer edilmesi yönünde maliyet analizi yapılır. Riskler, normalde bir ya da birkaç güvenlik ölçüm değerlendirilmesi ile azaltılabilirler. Risklerdeki azalma, ya sonuç üzerinde ya da gerçekleşme olasılığı üzerinde olur.

Kontrol ölçümleri, "Mühendislik Kontrolü" veya "Yönetimle İlgili Kontroller" aracılığıyla değerlendirilebilir. "Mühendislik Kontrolleri" korunma yolları, bariyerler ve diğer tesisatlar gibi donanımlara başvurur. "Yönetimle İlgili Kontroller" ise güvenli çalışma prosedürleri, güvenlik sistemleri gibi yazıların yayımlanması yoluna başvurur. Kontrol önlemlerini tespit etme aşamasında "Riskleri Ortadan Kaldırma Planı" hazırlanır (115).

5. İzleme, denetleme, gözden geçirme

Risk değerlendirmesi çalışmalarının başarılı olabilmesi için, işyerinde önemli bir değişiklik olduğu zaman tüm bu çalışmalar yeniden tekrarlanmalıdır. Alınan önlemlerin yeterli olup olmadığı konusunda bilgi sahibi olabilmek için risk değerlendirme aşamaları zaman zaman gözden geçirilmelidir. İşyerinde alınan önlemler sonucunda risk kontrol proseslerinde de değişiklikler olabileceğinden geriye kalan risklerin yeni durumlarını belirlemek amacıyla risk değerlendirmesinin yapılması gerekebilir, bu nedenle tutulan tüm kayıtların analizlerinin yapılması gereklidir (115).