Meslek hastalıklarından korunma

İşverenler, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, çalışanlar için araç ve gereçlerin noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşverenin koruyucu önlemlerini alması bir gerekliliktir ve yapılan işin niteliğine göre çalışma ortamındaki riskler tespit edilmelidir (94). Çalışma ortamındaki risk etkenlerinin yok edilebilmesi iş sağlığı ve güvenliğinin temelini oluşturur. Meslek hastalıklarını iş kazalarından ayıran en temel özellik çalışanın hastalık etkeniyle sürekli karşılaşılması, hastalık sürecinin ilerleyici oluşu ve başlangıç tarihinin tam olarak saptanamamasıdır (95). İşletmelerde genel korunma önlemlerinin alınmasıyla meslek hastalığının görülme sıklığı azaltılabilir (96). Bu sebeple meslek hastalıklarının erken dönemde tespiti, hastalığın ortaya çıkmasını engelleyeceği gibi çalışanın sağlığının daha fazla zarar görmesini engelleyecektir. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanabilmesi için, işletmelerde oluşan tehlikelerden korunmak için en etkili yaklaşımlardan biri riskin kaynakta kontrolüdür(96). İşveren tarafından çalışma koşullarının iyileştirilmesiyle tedavi maliyetleri düşecek, kişilerin eğitilmesi ve yasal yaptırımların uygulanmasını sağlayacaktır(97). Bu bağlamda meslek hastalıklarına

3.4.4.1. Kaynağın kontrol edilmesi yaklaşımı

İşyerlerinde çalışanların sağlığına zarar veren etkenlerin çoğunluğu, işyerinde havaya yayılan maddelerden (duman, toz, buhar, gaz vb. gibi.) ve işyerindeki fiziksel şartlardan dolayı oluşmaktadır. Çalışanların yaptığı iş koluna göre zararlı maddelerle doğrudan doğruya elle temasının olması ya da soluması birçok sağlık sorununu beraberinde getirmektedir. Çalışma ortamındaki bu tehlikeler yok edilerek veya en aza indirilerek çalışma çevresi zararsız ya da en az zararla çalışanları korunma yoluna gidilebilir (98).Kaynağın kontrol edilmesi yaklaşımına yönelik bazı yöntemleri şöyle sıralayabiliriz:

1- Çalışma ortamında kullanılan zararlı maddenin değiştirilmesi yöntemi

Çalışma ortamında kullanılan zararlı maddenin, zararsız veya daha az zararlı maddeler ile değiştirilmesidir(98).

2- Çalışma ortamında kullanılan zararlı maddenin kapalı çalışma yöntemi

Çalışma ortamında kullanılan zararlı maddenin değiştirilmesi olanağı bulunmayan durumlarda tehlikeli işlemlerin tamamen kapalı olarak uygulanmalı ve çalışma ortamı zararsız hale getirilebilir (98).

3- Çalışma ortamında kullanılan zararlı maddenin ayırma yöntemi Çalışma sırasında zararlı madde oluşumu görülen ya da sağlığa zarar veren gürültü, ışın gibi fiziksel faktörlerin ortaya çıktığı iş çeşitlerinin ayrılması ile öncelikli hem çalışanın hem de işyerinin korunması esasına dayanır (98).

4- Nemli (ıslak) çalışma yöntemi

Özellikle tozlu işyerlerinde uygulanan bir yöntemdir. Çalışma ortamının ıslatılarak veya nemlendirilerek çalışma sırasında tozun çalışma ortamına dağılması önlenir. Tozun olmazsa olmaz engellenemez olan iş kollarında işyerlerinde döşemeler, duvarlar ve tezgâhlar yıkanır veya yaş bezle silinebilir (98).

5- Sürekli temizlik ve bakım

Çalışma ortamının sürekli ya da belli periyotlarla düzenli temizlik ve bakım hizmetlerinin yapılmalıdır. İşyeri havası zararsız hale getirilmeli, tehlikeli maddeler temizlenmeli meslek hastalıklarından korunma ile ilgili önlemlerden birkaçıdır. Çalışma ortamına dağılmış tozlar sürekli olarak temizlenmezse hava akımları ile yeniden işyeri ortamına dağılarak işyeri ortam havasını kirletir. Ayrıca, zehirli ve zararlı maddelerin aktarıldığı, depolandığı kapların ve makinelerin bakımları düzenli olarak yapılmalıdır.

6- Havalandırma

İşyerine ve yapılan işin özelliğine göre havalandırma yapılmalıdır. İki çeşit havalandırma vardır:

1. Yerel (lokal) havalandırma

Özellikle yoğun toz ve gaz meydana gelen işlerde kullanılan bir havalandırma yöntemidir. Örneğin; zımpara taşlarında, taşlama sırasında meydana gelen toz, çalışma ortamına yayılmadan emici bir cihazla tutulabilir.

2. Genel havalandırma

Genel havalandırmanın amacı, çalışanlara gereken temiz havayı sağlamaktır. Genel havalandırma, daha az toksik organik sıvılardan meydana gelen buharların uzaklaştırılması için kullanılır. Tozlu işyerlerinde ise bazen, tozlar devamlı olarak işyeri havasında yüzer vaziyette tutulmakla fayda yerine zararlı etkinin arttığı da görülebilir. Bundan dolayı genel havalandırmanın belirli şartlara yapılması gerekir(98). Bunlar;

 Havalandırmada aspirasyonla temin edilen temiz hava miktarı, ortamdaki zehirli maddelerin konsantrasyonlarına ve işyerinin büyüklüğüne göre yapılmalıdır.

 Temin edilen temiz hava mevsime uygun olarak ısıtılmalı ve serinletilmelidir.  Havanın giriş ve çıkış ağızları; havalandırmada kullanılan tüm havanın

 İşyerindeki hava akımına göre; kirletici kaynak işçi ile aspirasyon çıkışı arasında olmalıdır.

 Kirli havayı dışarı atan aspirasyon kanalı, çıkan kirli havanın pencere, kapı, hava deliği vb. gibi yerlerden tekrar girişini önleyecek şekilde olmalıdır.

7- İşyeri üretim ve planlaması

Uygunsuz, zararlı tesirler yaratacak hammadde ve atıkların meslek hastalıkları diğer hastalıklar yönünden araştırılarak işyerinin kuruluşu sırasında planlanması gerekir. Buna uygun işyeri üretim faaliyetlerin ve planlanması önceden yapılacak işe uygun şekilde tasarlanmalıdır.

8- İşyeri ortamında zaman zaman analizler yapmak

İşyerlerinde alınan birçok koruyucu önlemlere rağmen tehlikelerin tamamen ortadan kaldırılmayabilir. İşyerinde alınan önlemlerin yeterli olup olmadığını tespit etmek amacıyla belli aralıklarla analizler yapılmalıdır. Bu analizler sonucunda işyeri ortamında çalışanların sağlığına zarar veren tehlike içeren etkenler tespit edilmesi sağlanacaktır. Öncelikle zararlı ve zehirli maddelerin depolandığı veya işlendiği bölümlerde yapılacak bakım ve onarım işlerinde önceden ortamda ölçümler yapılarak çalışanların sağlığı korunması sağlanır (98).

3.4.4.2. Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı

Çalışana ait korunma önlemleri: İşyerinde çalışanları meslek hastalığı ve iş kazalarına karşı korumak amacıyla ve çalışmayı daha ergonomik hâle getirmek amacıyla kullanılan malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir(91).

İşyerindeki mevcut risklerin bazen kaynaktan kontrolünün mümkün olmadığı veya kullanıcı ile kaynak arasında çözüm bulunamadığında kullanılan bir yöntemdir (99). İşyerindeki çalışma çevresine ait koruyucu önlemlerin yetersiz kaldığı veya imkânsız olduğu durumlarda son çare olarak yapılması gereken kişisel korunma önlemlerine başvurulur. İş kazalarından ve meslek hastalıklarından korunmada da önemli bir yer tutan kişisel korunma araçlarının mutlaka çalışan tarafından kullanılması gerekmektedir.

Kişisel korunma araçlarını iki ana başlık altında inceleyebiliriz. Bunlar;

1- Çalışanın solunum sisteminin korunması (solunum cihazları veya maskeler) 2- Çalışanın vücudunun korunması(Ellerin korunması, gözlerin korunması, başın korunması, ayakların korunması, kulakların korunması)

Çalışanlardan bazıları kişisel koruyucuları kullanmaktan kaçınabilmektedirler. Kişisel koruyucu kullanımını gereksiz bulmaları veya işini yapmaya alıkoyduğunu düşünmesinden dolayı bazı çalışanlar kişisel korunma araçlarını kullanmayı ihmal ederler ya da kendilerine uygun olmayan koruyucuları kullanırlar (78). Böylece bu durum kullanılan kişisel koruyucular çalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel koruyucular çalışmayı da aksamasına da neden olabilir (96).

Ayrıca kişisel koruyucu malzemelerin seçim işleminde öncelikle bir uzmandan destek alınmalıdır. İşyerinde gerekli risk analizleri yapılmadan ve kullanım gerekliliği tespiti yapılmadan kişisel koruyucu malzeme kullanılmamalıdır. Çünkü korunmak için kullanılan malzemeler çalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel koruyucular çalışmayı aksatabilir. Örneğin gürültü dolayısıyla takılan kulaklıklar, gelen bir iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir. Doğru seçilmemiş bir toz maskesi, çalışanın nefes almasını zorlayarak farklı akciğer hastalıklarının ortaya çıkmasına neden olabilir(91).

3.4.4.3. Tıbbi yaklaşımlar

Tıbbi korunma önlemleri birkaç safhadan meydana gelir (98). Bunlar:

a) İşe giriş tıbbi kontrolleri

Bu muayenede amaç işe yeni alınan kişilerin niteliklerine uygun olan bir işkolunda çalıştırılmasının sağlanmasıdır. Bunun için kişiler öncelikle tıbbi yönden değerlendirmeye alınarak çalışacağı bölüme uygun olup olmadığının tespit etmek içim yapılan tıbbi muayeneyi ifade eder.

b) Periyodik tıbbi kontroller

Bir işte çalışan kişilerin belirli dönemlerde(üç ay, altı ay, bir yıl gibi) tıbbi muayeneden geçirilerek, yaptıkları işten etkilenip etkilenmediklerinin tespit etmek

muayenelerin sonucunda tespit edilen bulgulara göre çalışanların tedavisi yapılmalı ve aynı işe devam edip edemeyeceği de doktor tarafından belirlenmelidir.

c) Eğitim ve uyarma

İşletme içerisindeki tehlikeli çalışma şartlarının tespit edilmesiyle, hangi çalışma şartlarının zararlı olduğu ve bu olumsuz iş şartlarından korunma yolları konusunda eğitimlerin verilmesi, uyarılmalıdır.

2000 yılından günümüze iş kazaları, meslek hastalıkları, iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu ölüm vakaları, sürekli iş göremezlik (sakatlık), iş günü kayıpları ve iş kazası sıklık hızı verilerine ilişkin ilgili tablo aşağıdadır (100).

Tablo 9. İş kazası/meslek hastalığı sonucu ölüm ve iş kazası sıklık hızı verileri (2000–2017) Yıllar İş Kazası Sayısı Meslek Hastalığı Sayısı İş Kazası Sonucu Ölüm Sayısı Meslek Hastalığı Sonucu Ölüm Sayısı İş Kazası ve Meslek Hastalığı Toplam Ölüm Sayısı İş Kazası Sıklık Hızı (1 Milyon İş Saatinde) 2000 74.847 803 731 6 737 7,36 2001 72.367 883 1.002 6 1.008 5,81 2002 72.344 601 872 6 878 5,56 2003 76.668 440 810 1 811 5,46 2004 83.830 384 841 2 843 5,52 2005 73.923 519 1.072 24 1.096 4,27 2006 79.027 574 1.592 9 1.601 4,03 2007 80.602 1.208 1.043 1 1.044 3,61 2008 72.963 539 865 1 866 3,10 2009 64.316 429 1.171 0 1.171 2,76 2010 62.903 533 1.444 10 1.454 2,46 2011 69.227 688 1.563 10 1.573 2,45 2012 74.871 395 744 1 745 (878)* 2,43 2013 191.389 371 1.360 0 (3)* 1.363 5,88 2014 221.366 494 1.626 0 (29)* 1.626 (1.886)* 6,51 2015 241.547 510 1.252 0 (13)* 1.252 (1.730)* 6,77 2016 286.068 597 1.405 0 (15)* 1.405 (1.970)* 7,90 2017 359.653 691 1.633 0 1.633 9,94

Kaynak: SGK İstatistiklerinden hareketle MMO tarafından hazırlanmıştır.

Görüldüğü üzere, 2016 yılı, iş kazası sayısı, iş kazası sonucu ölüm vakası ve iş kazası sıklık hızında 1996 sonrasının doruğu olmuştur. Ülkemizin başka bir gerçekliği ise, çok sayıda Suriyeli göçmenin çalışma yaşamına katılmış olmasıdır. Ancak, Suriyeli işçilere yönelik olarak herhangi bir sağlıklı veri bulunmamaktadır. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi verilerine göre çoğunluğu Suriyeli olmak üzere 2015 yılında 67 kişi, 2016 yılında 96 göçmen/mülteci iş kazalarında hayatını kaybetmiştir (100).