2.BÖLÜM: RENKLİ DEVRİMLER
2.2. Renkli Devrimlerin Farklılıkları 1.Devrimlerin Reng
Sırbistan, Gürcistan ve Ukrayna’da gerçekleşen renkli seçim devrimlerinin birçok ortak yönü bulunmasına rağmen, Kırgızistan devrimi bazı boyutlarıyla diğerlerinden ayrılmaktadır. Öncelikle devrimin izlediği seyir faklı olmuştur. Diğer devrimlere Batı medyası bir isim bulmada zorluk çekmezken, Kırgız devriminin hala birçok ismi vardır. Gürcü devrimi “Gül Devrimi” ve Ukrayna devrimi “Turuncu Devrim” olarak adlandırılırken Kırgız devrimi için “Lale Devrimi”, “Sarı Devrim” ve “Limon Devrimi” isimleri kullanılmıştır. Devrimlere verilen bu isimler kaynağını devrim öncesi gösteriler sırasında kullanılan semboller ve renklerden almıştır. Gürcistan’da Saakaşvili ve taraftarları, uzun süre kuşatma altında tuttukları parlamentoya ellerinde güllerle girdikleri için Gürcistan’daki devrime “Gül Devrimi” denmiştir. Ukrayna’da Yuşenko ve taraftarlarının turuncu kaşkollarla meydanlara çıkması sebebiyle Ukrayna devrimine “Turuncu Devrim” adı verilmiştir. George Soros’un Kırgızistan’a binlerce metre “sarı bez” gönderdiği yönünde basına sızan haberler sonrasında, bu defa da Kırgızistan için beklenen devrim “Sarı Devrim” olarak adlandırılmıştır76.
75 Bostan, a.g.m., s.8. ve Oğan, a.g.e., s.60. 76 Oğan, a.g.e., s.67 ve Bingöl, a.g.m., s.1-21
2.2.2.Muhalefet Liderleri
Sırbistan, Gürcistan ve Ukrayna’da muhalefet tek bir lider77 etrafında toplanırken, Kırgız devriminde muhalefet parçalı yapısını hep sürdürmüş ve adı ön plana çıkan lider sayısı en az dört olmuştur: Bunlar; eski Başbakan Kurmanbek Bakiev, Dışişleri eski Bakanı Roza Otunbayeva, Emniyet eski Genel Müdürü ve Ulusal Güvenlik eski Başkanı Feliks Kulov ve eski milletvekillerinden Azimbek Beknazarov’ dur78.
Öte yandan, Kremlin, Kırgızistan’daki politik durum hakkında Akayev’in ve medyanın yansıttığının ötesinde bilgiye sahipti ve muhalefet unsurlarının geçmiş politik kariyerleri Moskova için bu unsurlarla rahatlıkla çalışılabilecek bir güvence veriyordu. Muhalefet liderlerinin çoğu gerçekte Batı yanlısı olmadığı gibi eğitim ve yaşam deneyimleri de bunu güç kılıyordu. Örneğin, Bakiyev muhalefetin diğer liderleri gibi eğitimini Rusya’da almıştı. Kırgızistan’a döndüğünde Moskova’ya “göbekten bağlı” parti elitinin bir parçası oldu. Muhalefetin Akayev ile mücadelesi bir ideoloji sorunundan değil, yalnızca iktidara kimin geleceği sorunundan kaynaklanıyordu79.
Ukrayna ve Gürcistan’daki rejim değişikliğinin Kırgızistan’a nazaran daha sağlam ve uzun ömürlü bir demokratik rejim yaratma olasılığı vardır. Çünkü Kırgızistan’daki sivil koalisyonlar uyum içinde değildir ve ciddi muhalefetle karşı karşıyadırlar80.
77 Sırbistan: Vojislav Kostunica, Gürcistan: Mikhail Saakashvili, Ukrayna: Viktor Yushchenko 78 Bingöl, a.g.m., s.1-21.
79 Turgut Demirtepe, “Bakiyev Dönemi Kırgız-Rus İlişkileri ve Potansiyel İç Politik Yansımaları”, http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?id=364&type=4, 28 Temmuz 2006.
80 Adrian Karatnycky, “Zigging and Zagging Toward Democracy”, The Washington Post, Washington, D.C.: 15 Kasım 2005.
2.2.3.Devrimin Temel Dayanakları
Kırgızistan’da muhalefetin verdiği mücadele Batılı demokratik değerler uğruna olmaktan ziyade aşiretler arasındaki iktidar kavgasına benzemektedir. Seçim- devrim senaryosu Kırgızistan milletvekilliği seçimlerinde de rol oynanmıştır; ancak izlediği seyir ve sonuçları itibariyle öncekilere nazaran pek çok farklılık göstermektedir. Gürcistan ve Ukrayna’da iktidar ile muhalefet arasındaki siyasi çekişmenin oturduğu eksen “Batı – Doğu” (ABD –Rusya) çatışmasıdır. Bu mücadele sonunda da liberal değerleri ön plana çıkaran bir lider öncülüğünde Batı yanlısı yeni bir rejim iktidara gelmiştir. Diğer yandan Kırgız muhalefetinin söylemlerinde Rus karşıtlığı yer almamıştır. Kırgız toplumundaki ayrışma Rusya yanlısı – Batı yanlısı ekseninde değil, “Güney – Kuzey” ekseninde oluşmuştur. Kırgız muhalefeti Rusya karşıtı değildir. Rusya her ne kadar Akayev’i desteklese de Gürcistan ve Ukrayna devrimlerinde yaşanan kutuplaşma Kırgız devriminde yaşanmamıştır81.
Kırgız devrimini Batılı ve uluslararası STK’lar desteklemiş olsa da iktidara gelenlerin ABD ve Batı yanlısı olduğunu söylemek zordur. Devrim sonrasında Bakiyev ilk resmi ziyaretini Rusya’ya yapmış ve Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) ABD üslerinin Özbekistan’dan çıkarılmasını talep eden belgenin altına imza atmıştır. Yeni yönetim ABD’ye ait Manas Üssü’nün kirasının 100 kat artırılmasını talep ederken ülkedeki Rus üssünün ücretsiz bulundurulmasına ses çıkartmamış ve hatta ülkede ikinci bir Rus üssünün açılması konusu gündeme getirmiştir82.
2.2.4.Devrim Sonrası Durum
Devrimlerde Kırgızistan ve Gürcistan inişe geçen ve tutulmayan devlet başkanı, seçim düzensizlikleri, muhalif partilerce desteklenen güçlü sivil toplum yapısı, bazı bağımsız medya kuruluşları ve Batılı devletlerden alınan yardım pek çok
81 Tamina Kibar, “Kırgızistan”, http://www.turksam.org/tr/a306.html, 30 Mart 2005.
82Ainur Nogeyeva, “Sıcak Bişkek Sonbaharı”,http://www.tusam.net/makaleler.asp?id=718&sayfa=30, 20 Kasım 2006.
benzer yapısal şartları paylaşıyordu. Her ne kadar Lale Devrimi Gürcistan ve Ukrayna devrimlerinin birçok unsurlarını bünyesinde barındırsa da bir bütün olarak acemice yapılmıştı. Halk devrimin kavramsal altyapısı iyi hazırlanmadan aceleyle harekete geçirilmişti. Bunun sonucu da minimal düzeyde kurumsal değişim ve hızlı şekilde yaşanan hayal kırıklığı olmuştur. Kitlesel demokratik bir hareket oluşturmak için yeterli zaman yoktu. Rusya, Çin, Kazakistan ve Özbekistan gibi güçlü komşulardan gelen baskı ve uzaktaki demokratik rejimlerin zayıf desteği karşısında Bişkek’teki Akayev-sonrası hükümet Kırgızistan’ı liberal demokratik değerlere taşıyacak fazla bir icraatı olmamıştır83. Gürcistan’daki 2003 Gül Devrimi sırasında Ukrayna ve Kırgızistan’daki kitlesel protesto hareketlerine tanık olunmamıştı. Yine de Gürcistan’da hayal kırıklığı ve memnuniyetsizlik gelişmekteydi84.
2.2.5.Uluslararası Dini STK’ların Faaliyetleri
Komünist rejim altında 70 yıl yaşadıktan sonra Kırgızistan dini özgürlükler üzerindeki sınırlamaları büyük ölçüde kaldırmıştır. Aynı zamanda dinler arası mukayesede de önemli ölçüde bir değişim yaşanmıştır. İslami eğilimli hareketlerin yanı sıra Baptistler, Yehova Şahitleri, Koreli Vaiz Moon’un takipçileri gibi çeşitli misyoner örgütleri Kırgızistan ve diğer Orta Asya Cumhuriyetleri’ndeki faaliyetlerini yoğunlaştırmışlardır. Kırgız milliyetçi aydınlar bu dini grupların Kırgız insanına çeşitli maddi ve manevi yardımlar sağlayarak onları kendilerine bağlamalarından endişe etmektedirler. Her bireyin tapınma özgürlüğü bulunsa da bu tür hareketlerin Kırgızistan’ın iç bütünlüğüne ve Orta Asya’daki komşularıyla olan ilişkilerine zarar vereceği düşünülmektedir85. Dini misyonla faaliyet gösteren gruplar renkli devrim yaşanan diğer ülkelerde Kırgızistan’daki kadar etkin değildirler. Bu grupların öncelikli hedefi eski Sovyetlerin Müslüman coğrafyasıdır.
83 Beacháin, a.g.m., s.4.
84 Turkish Daily News, “Turmoil in 'colored revolution' capitals”, Ankara, 16 Nisan 2007.
85 Rakhat Achylova, “Kırgızistan Dış Politikasındaki Öncelikler ve Politik Kültür”, Avrasya Etüdleri, Cilt 2, Sayı 1, İlkbahar 1995, s.6.