Rekabet Gücüne İlişkin Değerlendirmeler

Çalışmanın bu alt bölümünde hesaplanan RCA endeks değerlerine göre Türk tarım sektörünün 1990-2013 dönemi sektörel rekabet gücü, 243 alt sektör bazında analiz edilmiştir. Son üç yıllık dış ticaret hacmi toplamı 100 milyon USD üzerinde olan alt sektörler dikkate alındığında, kalan 124 alt sektör rekabet güçlerine göre sınıflandırılmış ve bu alt sektörlerin rekabet gücü endekslerinin 1990-2013, 1990-1999, 2000-2009 ve son üç yıllık eğilimi de hesaplanmıştır. Buna göre elde edilen özet bilgiler Tablo 7, 8 ve 9’da verilmektedir.

Tarım sektöründe dış ticarette rekabet gücü değerlendirmesi yapılan 124 alt sektörün 55 tanesi yüksek, 10 tanesi sınırda ve 59 tanesi ise düşük rekabet gücüne sahiptir. En yüksek rekabet gücüne sahip alt sektör domates (taze/soğutulmuş) (0544) alt sektörü iken en düşük rekabet gücüne sahip olan alt sektör palm çekirdeği/babassu yağları; diğer (4224) alt sektörüdür. RCA eğilimlerine göre değerlendirildiğinde ise rekabet gücü yüksek 55 alt sektörün 24 yıllık dönem boyunca 18 tanesinin rekabet gücünün artma, 3’ünün sabit kalma ve 34 tanesinin ise düşme eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu alt sektörlerin son üç yıllık eğilimine bakıldığında 23 tanesinin artma, 3 tanesinin sabit kalma ve 29 tanesinin düşme eğiliminde olduğu sonucu elde edilmektedir. Rekabet gücü sınırda 10 alt sektörün RCA eğilimleri incelendiğinde 24 yıllık dönem boyunca 6 tanesinin artma, 1 tanesinin sabit kalma ve 3 tanesinin düşme eğiliminde olduğu, son üç yıllık eğilimlere göre ise 2 tanesinin artma, 2 tanesinin azalma ve 6 tanesinin düşme eğiliminde olduğu sonucu çıkmaktadır. Rekabet gücü düşük 59 alt sektörün RCA eğilimleri incelendiğinde 24 yıllık dönem boyunca 30 tanesinin artma, 3 tanesinin sabit kalma ve 26 tanesinin düşme eğiliminde olduğu, son üç yıllık eğilimlere göre ise 26 tanesinin artma, 1 tanesinin azalma ve 32 tanesinin düşme eğiliminde olduğu görülmektedir (Tablo 7).

Gıda maddelerinde ise 97 alt sektörün 52 tanesi yüksek, 7 tanesi sınırda ve 38 tanesi ise düşük rekabet gücüne sahiptir. En yüksek rekabet gücüne sahip alt sektör domates (taze/soğutulmuş) (0544) alt sektörü iken en düşük rekabet gücüne sahip olan alt sektör palm çekirdeği/babassu yağları; diğer (4224) alt sektörüdür. RCA eğilimlerine göre değerlendirildiğinde ise rekabet gücü yüksek 52 alt sektörün 24 yıllık dönem boyunca 17 tanesinin rekabet gücünün artma, 1’inin sabit kalma ve 34 tanesinin ise düşme eğiliminde

58 olduğu görülmektedir. Bu alt sektörlerin son üç yıllık eğilimine bakıldığında 22 tanesinin artma, 3 tanesinin sabit kalma ve 27 tanesinin düşme eğiliminde olduğu sonucu elde edilmektedir. Rekabet gücü sınırda 7 alt sektörün RCA eğilimleri incelendiğinde 24 yıllık dönem boyunca 5 tanesinin artma ve 2 tanesinin düşme eğiliminde olduğu, son üç yıllık eğilimlere göre ise 2 tanesinin artma, 2 tanesinin azalma ve 3 tanesinin düşme eğiliminde olduğu sonucu çıkmaktadır. Rekabet gücü düşük 38 alt sektörün RCA eğilimleri incelendiğinde 24 yıllık dönem boyunca 19 tanesinin artma, 1 tanesinin sabit kalma ve 18 tanesinin düşme eğiliminde olduğu, son üç yıllık eğilimlere göre ise 17 tanesinin artma, 1 tanesinin azalma ve 20 tanesinin düşme eğiliminde olduğu görülmektedir (Tablo 8).

Gıda maddelerinde rekabet gücü yüksek alt sektörler incelendiğinde ilk 10 alt sektörün domates (0544), buğday ve mahlut unu (0461), tütün (1211), bulgur ve irmik- buğdaydan ve pelletler (0462), saf zeytinyağı (4214), incir (taze/kurutulmuş) (0576), tütün içeren sigaralar (1222), diğer turunçgiller (taze/kurutulmuş) (0572), üzüm (kurutulmuş) (0575) ve bira (malttan yapılmış) (1123) alt sektörlerinden oluştuğu görülmektedir. Bu alt sektörlerin dönem boyunca toplam dış ticaret hacimleri 43.536 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. Bu alt sektörler önemli oranda dış ticaret fazlası veren alt sektörlerdir. Bu kalemlerin 24 yıllık dönem boyunca toplam dış ticaret fazlasının 40.876 milyon USD olduğu göz önüne alınırsa bu alt sektörlerin endekslerinde katkının önemli oranda ihracattan sağlandığı sonucu çıkarılabilir. Bulgur ve irmik-buğdaydan ve pelletler ve bira (malttan yapılmış) alt sektörlerinin ticaret hacimlerinin düşük olması nedeniyle yüksek rekabet güçlerine rağmen bu alt sektörlerin dış ticarete kayda değer katkılarından söz edilemez. Bu kalemler dışında kalan 8 alt sektörün 24 yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde domates sabit kalma, buğday-mahlut unu ve tütün içeren sigaralarda artma, tütün, saf zeytinyağı, incir (taze/kurutulmuş), diğer turunçgiller (taze/kurutulmuş), üzüm (kurutulmuş)’de azalma eğilimi görülmektedir. Öte yandan, son üç yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde domates, zeytinyağı ve incir alt sektörlerinde artma ve diğer 5 alt sektörün RCA değerlerinin azalma eğiliminde olduğu dolayısıyla rekabet güçlerinde azalma olduğu sonucu elde edilmektedir. Bunun da ihracatımızda önemli yeri olan bu alt sektörlerin gelecekteki tarımsal dış ticaret dengesine fazla yönünde katkılarının azalacağı çıkarımına hizmet ettiği söylenebilir. Rekabet gücü yüksek alt sektörlerin geneli için (52 alt sektör), gıda maddelerinin 1990-2013 döneminde toplam 132 milyar USD, 2010-2013 döneminde ise 44 milyar USD dış ticaret fazlası yarattığı görülmektedir (Tablo 4-5).

59 Gıda maddelerinde rekabet gücü sınırda 7 alt sektör incelendiğinde bunların mısır- tohumluk (0441), çeşni ve lezzet verici karışımlar (0984), çay (0741), arpa (0430), diğer peynirler (0249), akçaağaç şekeri ve şurubu (0619) ve cin ve ardıç rakısı-alkol derecesi % 80"den az, tağyir edilmemiş (1124) alt sektörler olduğu görülmektedir. 24 yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde çay ve arpa alt sektörlerinde düşüğe doğru azalma diğerlerinde yükseğe doğru artma eğilimi görülmektedir. Öte yandan, son üç yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde mısır ve çayda artma ve çeşni ve lezzet verici karışımlar, cin ve ardıç rakısı- alkol derecesi % 80"den az, tağyir edilmemiş ve arpa alt sektörlerinde azalma ve diğer peynirler, akçaağaç şekeri ve şurubu ve alt sektörlerinde sabit kalma eğilimi gözlenmektedir. Mısır-tohumluk alt sektörünün rekabet gücünde her iki dönemde de artma eğilimi olmasına rağmen hem bu alt sektörün düşük ticaret değerleri hem de yüksek değişim katsayısı alt sektörün gelecekte sağlayacağı dış ticaret katkıları için sağlıklı yorum yapılmasını güçleştirmektedir. Rekabet gücü sınırda olan 7 alt sektörün 24 yıllık dönem boyunca toplam dış ticaret hacimleri 5.798 milyon USD, dış ticaret dengeleri 1.354 milyon USD fazla olarak gerçekleşmiştir (Tablo 4-5).

Gıda maddelerinde uygun ortalama RCA değerleri -50'den küçük olduğu için rekabet gücü düşük olarak sınıflandırılan 38 alt sektör bulunmaktadır. Bu alt sektörler genel olarak dış ticaret açığı veren alt sektörlerden oluşmakta olup Türkiye’nin net ithalatçı olduğu, kahve (0711), Hindistan cevizi (kopra) yağları ve fraksiyonları (4223), kakao taneleri (bütün veya kırılmış) (çiğ veya kavrulmuş) (0721), palm yağı ve fraksiyonları (4222) ve palm çekirdeği/babassu yağları; diğer (4224) gibi ülkemizde üretimi mümkün olmayan ürünlerden ve muz (taze/kurutulmuş) (0573) soya fasulyesi (2222), susam tohumu (2225), ayçiçeği tohumu (2224) gibi iç üretimin yetersiz olduğu dolayısıyla ithalata bağımlılığın yüksek olduğu ürünlerden oluşmaktadır. Canlı sığırlar (0011) gibi ülkemiz tarafından zaman zaman önemli değerlerde ithalatı yapılan kalemler de öne çıkan alt sektörler arasındadır. 38 alt sektörün 24 yıllık dış ticaret değerlerine bakıldığında toplam dış ticaret hacminin 88.432 milyon USD, toplam dış ticaret açığının ise 64.013 milyon USD olduğu görülmektedir (Tablo 4-5).

Tarımsal hammaddelerde ise 27 alt sektörün 3 tanesi yüksek, 3 tanesi sınırda ve 21 tanesi ise düşük rekabet gücüne sahiptir. En yüksek rekabet gücüne sahip alt sektör buket yapmaya elverişli bitki yaprakları, dalları ve diğer kısımları (2927) alt sektörü iken en

60 düşük rekabet gücüne sahip olan alt sektör geniş yapraklı ağaçlardan yarıbeyaz, beyaz kimyasal odun hamuru (2515) alt sektörüdür. RCA eğilimlerine göre değerlendirildiğinde ise rekabet gücü yüksek 3 alt sektörün 24 yıllık dönem boyunca 1 tanesinin rekabet gücünün artma ve 2’sinin sabit kalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu alt sektörlerin son üç yıllık eğilimine bakıldığında 1 tanesinin artma ve 2 tanesinin düşme eğiliminde olduğu sonucu elde edilmektedir. Rekabet gücü sınırda 3 alt sektörün RCA eğilimleri incelendiğinde 24 yıllık dönem boyunca 1 tanesinin artma, 1 tanesinin sabit kalma ve 1 tanesinin düşme eğiliminde olduğu, son üç yıllık eğilimlere göre ise her 3 tanesinin de düşme eğiliminde olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Rekabet gücü düşük 21 alt sektörün RCA eğilimleri incelendiğinde 24 yıllık dönem boyunca 11 tanesinin artma, 2 tanesinin sabit kalma ve 8 tanesinin düşme eğiliminde olduğu, son üç yıllık eğilimlere göre ise 9 tanesinin artma ve 12 tanesinin düşme eğiliminde olduğu görülmektedir (Tablo 9).

Tarımsal hammaddelerde rekabet gücü yüksek alt sektörler sırasıyla buket yapmaya elverişli bitki yaprakları, dalları ve diğer kısımları (2927), diğer pamuk döküntüleri (2633), akrilik veya modakrilikten lif ve döküntüler (2667) alt sektörleridir. Bu alt sektörlerin 24 yıllık dönem boyunca toplam dış ticaret hacimleri 2.565 milyon USD, toplam dış ticaret fazlası 1.810 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. Bu kalemlerin 24 yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde buket yapmaya elverişli bitki yaprakları, dalları ve diğer kısımları ve diğer pamuk döküntüleri alt sektörlerinde sabit kalma, akrilik veya modakrilikten lif ve döküntülerde artma eğilimi görülmektedir. Öte yandan, son üç yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde buket yapmaya elverişli bitki yaprakları, dalları ve diğer kısımları ile akrilik veya modakrilikten lif ve döküntülerde azalma, diğer pamuk döküntülerinde artma eğilimi bulunmaktadır. (Tablo 4-6).

Tarımsal hammaddelerde rekabet gücü sınırda 3 alt sektör bulunmakta ve bunlar sırasıyla akamber, misk; kuduz böceği ve safra; gudde ve diğer hayvansal maddeler (2919), sentetik filament demetleri; akrilik/modakrilikten (2666) ve kenarına, yüzüne şekil verilmiş geniş yapraklı ağaçlar (2485) alt sektörleri olduğu görülmektedir. Rekabet gücü sınırda olan alt sektörlerin 24 yıllık dönem boyunca toplam dış ticaret hacimleri 6.518 milyon USD, toplam dış ticaret dengeleri ise 1.274 milyon USD fazla olarak gerçekleşmiştir. Bu alt sektörlerin 24 yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde akamber, misk; kuduz böceği ve safra; gudde ve diğer hayvansal maddeler alt sektöründe azalma, sentetik filament

61 demetleri; akrilik/modakrilikten alt sektöründe artma ve kenarına, yüzüne şekil verilmiş geniş yapraklı ağaçlar alt sektöründe ise sabit kalma eğilimi görülmektedir. Öte yandan, son üç yıllık RCA eğilimleri incelendiğinde ise her üç alt sektörde de azalma eğilimi gözlenmektedir. Bu alt sektörlerin son üç yıllık azalma eğilimleri gelecekteki dış ticaret dengeleri için olumsuz bir durum sergilese de düşük dış ticaret hacimleri ve yüksek değişim katsayıları alt sektörlerin gelecekte sağlayacağı dış ticaret katkıları için sağlıklı yorum yapılmasını güçleştirmektedir (Tablo 4-6).

Tarımsal hammaddelerde rekabet gücü düşük olarak sınıflandırılan 21 alt sektör bulunmaktadır. Bu alt sektörlerden en düşük RCA değerine sahip 10 tanesi sırasıyla geniş yapraklı ağaçlardan yarı beyaz, beyaz kimyasal odun hamuru (2515), yongalar; geniş yapraklı ağaçlardan (2461), Odun kömürü (2450), tabii kauçuk lateksi (prevulkanize edilmiş olsun olmasın) (2311 ), kozalaklı, iğne yapraklı ağaçlar (yuvarlak, kabaca yontulmuş) (2474), suni devamsız lifler (işlem görmemiş) (2671), diğer şekillerde tabii kauçuk (2312), diğer tropikal yuvarlak ağaçlar (2475), koyun-kuzu ham derileri yünü alınmamış (2116) ve at ve sığır derileri (211) alt sektörleridir. 21 alt sektörün 24 yıllık dış ticaret değerlerine bakıldığında toplam dış ticaret hacminin 28.744 milyon USD, toplam dış ticaret açığının ise 28.125 milyon USD olduğu görülmektedir (Tablo 4-6).

Tarım sektöründe rekabet gücü yüksek sektörler önemli oranda gıda maddelerinden ( 55 alt sektörün 52 tanesi ve en yüksek RCA’ya sahip ilk 25 alt sektörün tümü) oluştuğu elde edilen önemli sonuçlardan biridir (Tablo 4).

Tarım sektöründe rekabet gücü yüksek alt sektörlerin (55 alt sektör), 1990-2013 döneminde toplam 133,7 milyar USD, 2010-2013 döneminde ise 44,3 milyar USD dış ticaret fazlası yarattığı görülmektedir.

Tarım sektöründe rekabet gücü sınırda olan alt sektörlerin (10 alt sektör), 1990- 2013 döneminde toplam 2,6 milyar USD, 2010-2013 döneminde ise 1,1 milyar USD dış ticaret fazlası yarattığı görülmektedir.

62 Tarım sektöründe rekabet gücü düşük alt sektörlerin (59 alt sektör), 1990-2013 döneminde toplam 122,4 milyar USD, 2010-2013 döneminde ise 47,4 milyar USD dış ticaret açığı yarattığı görülmektedir.

Tarım sektöründe rekabet gücü değerlendirmesinin en önemli sonuçlarından biri gıda maddelerinin ön sıralarda yer alması ve rekabet gücü yüksek alt sektörlerin sayısının oransal fazlalığı ve tarımsal hammaddelerde rekabet gücü düşük alt sektör sayısının oransal fazlalığıdır. Ayrıca öne çıkan sektörler yoğun olarak bitkisel üretime dayanmakta ve bu hususun yapısal bir soruna işaret ettiği açıktır. Bu nedenle özellikle hayvansal üretimde dış ticaretin ihracta ayağının güçlendirilmesine yönelik politikaların belirlenmesi ve etkili bir şekilde uygulanması önem arz etmektedir.

Tarımsal hammaddelerde 1. bölümde de görüldüğü gibi dış ticaret açığı yüksek seyretmekte ve bu rekabet gücü değerlendirmesi ile bir kez daha teyit edilmektedir. Bu husus, bu sektörün durumunun yakından ve detaylı incelenmesinin ve sektöre yönelik politikaların yeniden ele alınmasının önemine vurgu yapmaktadır.

63

Tablo 7. Tarım Sektörü Rekabet Gücü Özet Değerlendirme

Rekabet Gücü

Alt Sektör RCA Alt Sektör Kodu RCA Eğilimine Göre Alt Sektör Sayısı

Max Min Max Min

1990 -2 0 1 3 1990 -1 9 9 9 2000 -2 0 0 9 2010 -2 0 1 3 ↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ RCA>50 (55 Alt Sektör) 934,9 52,2 0544 2667 18 3 34 20 1 34 25 3 27 23 3 29 -50<RCA<50 (10 Alt Sektör) 49,8 -48,1 2919 1124 6 1 3 5 0 5 5 1 4 2 2 6 RCA<-50 (59 Alt Sektör) -109,5 -1417,5 2484 4224 30 3 26 25 2 32 23 2 34 26 1 32

Tablo 8. Gıda Maddeleri Sektörü Rekabet Gücü Özet Değerlendirme Rekabet Gücü

Alt Sektör RCA Alt Sektör Kodu* RCA Eğilimine Göre Alt Sektör Sayısı

Max Min Max Min 1990-2013 1990-1999 2000-2009 2010-2013

↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ RCA>50 (52 Alt Sektör) 934,9 58,5 0544 0484 17 1 34 18 1 33 22 3 27 22 3 27 50<RCA<50 (7 Alt Sektör) 39,2 -48,1 441 1124 5 0 2 4 0 3 4 0 3 2 2 3 RCA<-50 (38 Alt Sektör) -110,1 -1417,5 0989 4224 19 1 18 14 1 23 13 1 24 17 1 20

*0441-Mısır-tohumluk/0484-Diğer ekmekçi mamülleri/0544-Domates (taze/soğutulmuş) 0989-Başka yerlerde yer almayan gıda müstahzarları, hayvansal ürünler

64

Tablo 9. Tarımsal Hammaddeler Sektörü Rekabet Gücü Özet Değerlendirme Rekabet Gücü

Alt Sektör RCA Alt Sektör Kodu* RCA Eğilimine Göre Alt Sektör Sayısı

Max Min Max Min 1990-2013 1990-1999 2000-2009 2010-2013

↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ ↑ ↔ ↓ RCA>50 (3 Alt Sektör) 319,1 52,2 2927 2667 1 2 0 2 0 1 3 0 0 1 0 2 50<RCA<50 (3 Alt Sektör) 49,8 -23,9 2919 2485 1 1 1 1 0 2 1 1 1 0 0 3 RCA<-50 (21 Alt Sektör) -109,5 -846,5 2484 2515 11 2 8 11 1 9 10 1 10 9 0 12

*2484-Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş tropikal ağaçlar kalın>6mm/2515-Geniş yapraklı ağaçlardan yarıbeyaz, beyaz kimyasal odun hamuru/2667-Akrilik veya modakrilikten lif ve döküntüler/2919-Akamber, misk; kuduz böceği ve safra; gudde ve diğer hayvansal maddeler/2927-Buket yapmaya elverişli bitki yaprakları, dalları vd. diğer kısımları

65