DÜNYADAKİ KONUM

Çalışmanın bu alt bölümünde ülkemizin dünya tarımsal dış ticaretindeki konumu ihracat, ithalat, dış ticaret hacmi, dış ticaret dengesi, İİKO ve tarımsal dış ticaretin genel dış ticaret içindeki payı göstergeleri ile Birleşmiş Milletler Mal Ticareti veri tabanı UN Comtrade veri tabanından faydalanılarak, Harmonize Sistem ve Uluslararası Standart Ticaret Sınıflamalarına göre 1990, 2000, 2010 ve 2013 yılları verilerine göre ortaya konmaya çalışılmaktadır. TÜİK ve UN Comtrade veri tabanlarında Türkiye değerleri ile ilgili oluşan farklılıkların nedeni TÜİK tarafından dönem dönem yapılan güncellemelerin UN Comtrade veri tabanı tarafından verilere uygulanmamasıdır.

1.2.1. İhracat

- Harmonize Sistem Sınıflaması (HS)

Dünya tarımsal ihracatı 1990 yılında 112 milyar 871 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde yaşanan önemli oranda artışlarla 2013 yılında 1 trilyon 440 milyar 575 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Hollanda, Almanya, Brezilya ve Fransa ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 147.215, 103.343, 88.220, 84.922 ve 77.172 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal ihracatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 2000 yılında % 36,5, 2010 yılında % 34,1 ve 2013 yılında % 34,8 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 1).

Türkiye ise 1990 yılında 3.014 milyon USD ve % 2,7 pay ile 11., 2000 yılında 3.597 milyon USD ve % 0,8 pay ile 26., 2010 yılında 12.066 milyon USD ve % 1,1 pay ile 24. ve 2013 yılında 16.998 milyon USD ve % 1,2 pay ile 23. sırada yer almıştır (EK 2-

28 Öte yanda tarımsal ihracatın genel ihracat içindeki payları itibariyle ülke değerlendirmesi yapıldığında durum değişmektedir. Bu ülkeler tarımsal ihracat değeri ile önde gelirken genel ticaret içindeki pay olarak ön sıralardaki yerlerini kaybetmektedirler. Bu gösterge tarımın ülke ekonomisi ve dış ticareti içindeki yerini belirtmekte kullanılmakla beraber çalışmada ülkemizin dünyadaki konumu ile ilgili değerlendirme ile sınırlı tutulmuştur. Türkiye bu gösterge itibariyle 1990 yılında % 23,3 pay ile 13., 2000 yılında % 13,1 pay ile 83., 2010 yılında % 10,6 pay ile 98. ve 2013 yılında % 11,2 pay ile 84. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 1).

Dünya genel ihracatı 1990 yılında 1 trilyon 378 milyar 180 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 17 trilyon 382 milyar 281 milyon USD’ye ulaşmıştır. Genel ihracattaki durum değerlendirildiğinde, tarımsal ihracattaki sıralamalarda ilk 5’te yer alan gelişmiş ülkelerden sayılan ABD, Hollanda, Almanya ve Fransa için sıralamalarda önemli değişiklikler gözlenmezken, gelişmekte olan ülkelerden sayılan Brezilya ve Türkiye için önemli oranda değişiklikler oluşmaktadır. Türkiye 1990 yılında 12.959 milyon USD ve % 0,9 pay ile 18., 2000 yılında 27.485 milyon USD ve % 0,4 pay ile 39., 2010 yılında 113.979 milyon USD ve % 0,8 pay ile 32. ve 2013 yılında 151.796 milyon USD ve % 0,9 pay ile 29. sırada yer almaktadır (EK 2-Tablo 2). Türkiye’nin tarımsal ihracatta dünyadaki konumu genel ihracat ile karşılaştırıldığında Türkiye’nin tarımsal ihracatta sıralama olarak daha iyi bir durumda olduğu görülecektir.

Ayrıca Türkiye ürün bazında dünya ihracatında aşağıda yer alan ürünlerde ihracat sıralamasında ilk 5 ülke arasında yer almaktadır;

 Birinci olunan ürünler: Fındık (iç), kuru kayısı, incir, kuru incir, kuru üzüm, buğday unu, haşhaş tohumu, işlenmiş kabuklu yemişler( yer fıstığı hariç), pamuk artığı, ayva,

 İkinci olunan ürünler: Limon, mercimek, makarna, konserve sebzeler,

 Üçüncü olunan ürünler: Kiraz, tavuk yumurtası, pamuk linteri, sebze ürünleri (taze

veya kurutulmuş), tahıl müstahzarları, karışık tahıl unu,

29

 Beşinci olunan ürünler: Kayısı, portakal, pamuk tohumu (FAO-2011).

- Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması (SITC Rev. 3)

Dünya tarımsal ihracatı 1990 yılında 348 milyar 338 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 1 trilyon 668 milyar 937 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Hollanda, Almanya, Brezilya ve Fransa ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 175.618, 105.573, 95.602, 90.691 ve 80.034 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal ihracatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 39,7 (Almanya hariç), 2000 yılında % 34,5, 2010 yılında % 33 ve 2013 yılında % 32,8 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 3).

Türkiye ise tarımsal ihracatta 1990 yılında 3.300 milyon USD ve % 0,9 pay ile 22., 2000 yılında 3.828 milyon USD ve % 0,7 pay ile 31., 2010 yılında 12.370 milyon USD ve % 0,9 pay ile 27. ve 2013 yılında 17.420 milyon USD ve % 1,0 pay ile 26. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 3).

Dünya gıda maddeleri ihracatı 1990 yılında 264 milyar 564 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer 2013 yılında 1 trilyon 404 milyar 360 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Hollanda, Almanya, Brezilya ve Fransa ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 141.808, 89.025, 83.398, 82.108 ve 74.553 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya gıda maddeleri ihracatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 41,8 (Almanya hariç), 2000 yılında % 35,8, 2010 yılında % 33,6 ve 2013 yılında % 33,5 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 4).

Türkiye ise gıda maddeleri ihracatında 1990 yılında 2.906 milyon dolar ve % 1,1 pay ile 18., 2000 yılında 3.521 milyon dolar ve % 0,8 pay ile 26., 2010 yılında 11.878 milyon dolar ve % 1,1 pay ile 23. ve 2013 yılında 16.750 milyon dolar ve % 1,2 pay ile 24. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 4).

30 Dünya tarımsal hammadde ihracatı 1990 yılında 83 milyar 773 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer 2013 yılında 264 milyar 577 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Kanada, Hollanda, Almanya ve Tayland ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 33.810, 18.547, 16.548, 12.204 ve 10.989 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal hammadde ihracatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 42,0 (Almanya hariç), 2000 yılında % 41,8, 2010 yılında % 35,6 ve 2013 yılında % 34,8 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 5).

Türkiye ise tarımsal hammadde ihracatında 1990 yılında 394 milyon dolar ve % 0,5 pay ile 31., 2000 yılında 308 milyon dolar ve % 0,3 pay ile 43., 2010 yılında 493 milyon dolar ve % 0,2 pay ile 55. ve 2013 yılında 670 milyon dolar ve % 0,3 pay ile 50. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 5).

- Sonuç

İki sınıflama bir arada değerlendirildiğinde, Türkiye 1990-2013 döneminde dünya sıralamasında tarımsal ihracatta 11. ile 31. sıralar arasında genel ihracatta 18. ile 39. sıralar arasında yer almıştır. Gıda maddelerinde 18. ile 26. sıralarda hareket eden Türkiye tarımsal hammaddelerde 31. ile 55. sıralar arasında yer değiştirmiştir.

1.2.2. İthalat

- Harmonize Sistem Sınıflaması (HS)

Dünya tarımsal ithalatı 1990 yılında 136 milyar 684 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 1 trilyon 395 milyar 942 milyon ABD dolarına ulaşmıştır (miktar bazında dünya ihracat ve ithalatı birbirine eşit iken değer bazın kur farklılıklarından dolayı değerler farklılaşmaktadır). 2013 yılında ABD, Çin, Almanya, Japonya ve İngiltere ilk 5 ülke olarak

31 yer almış ve değerleri sırasıyla 132.345, 101.911, 99.421, 74.954 ve 67.953 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal ithalatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 2000 yılında % 39,5, 2010 yılında % 32,7 ve 2013 yılında % 34,1 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 6).

Türkiye ise 1990 yılında 1.895 milyon USD ve % 1,4 pay ile 15., 2000 yılında 2.212 milyon USD ve % 0,5 pay ile 38., 2010 yılında 7.773 milyon USD ve % 0,7 pay ile 34. ve 2013 yılında 11.318 milyon USD ve % 0,8 pay ile 31. sırada yer almıştır (EK 2-

Tablo 6).

Öte yanda tarımsal ithalatın genel ithalat içindeki payları itibariyle ülke değerlendirmesi yapıldığında durum değişmektedir. Bu ülkeler tarımsal ithalat değeri ile önde gelirken genel ticaret içindeki pay olarak ön sıralardaki yerlerini kaybetmektedirler. Türkiye bu gösterge itibariyle 1990 yılında % 8,5 pay ile 17., 2000 yılında % 4,1 pay ile 161., 2010 yılında % 4,2 pay ile 158. ve 2013 yılında % 4,5 pay ile 134. sırada yer almıştır

(EK 2-Tablo 6).

Dünya genel ithalatı 1990 yılında 1 trilyon 347 milyar 848 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 17 trilyon 378 milyar 349 milyon ABD dolarına ulaşmıştır. Genel ithalattaki durum değerlendirildiğinde, tarımsal ithalattaki sıralamalarda ilk 5’te yer alan ülkelerin sıralamalarda önemli değişiklikler gözlenmemiştir. Türkiye, 1990 yılında 22.301 milyon dolar ve % 1,7 pay ile 17., 2000 yılında 54.150 milyon dolar ve % 0,9 pay ile 23., 2010 yılında 185.541 milyon dolar ve % 1,3 pay ile 19. ve 2013 yılında 251.651 milyon dolar ve % 1,4 pay ile 18. sırada yer almaktadır (EK 2-Tablo 7). Türkiye’nin tarımsal ithalatta dünyadaki konumu genel ithalat ile karşılaştırıldığında sıralama olarak daha aşağıda yer almaktadır.

32 - Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması (SITC Rev. 3)

Dünya tarımsal ithalatı 1990 yılında 372 milyar 235 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 1 trilyon 619 milyar 549 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında Çin, ABD, Almanya, Japonya ve İngiltere ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri 165.459, 146.485, 109.651, 85.994 ve 71.861 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal ithalatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 32,3 (Çin ve Almanya hariç), 2000 yılında % 40,0, 2010 yılında % 34,5 ve 2013 yılında % 35,8 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 8).

Türkiye ise tarımsal ithalatta 1990 yılında 2.806 milyon USD ve % 0,8 pay ile 22., 2000 yılında 4.133 milyon USD ve % 0,7 pay ile 28., 2010 yılında 12.880 milyon USD ve % 1,0 pay ile 24. ve 2013 yılında 16.916 milyon USD ve % 1,0 pay ile 23. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 8).

Dünya gıda maddeleri ithalatı 1990 yılında 275 milyar 166 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer 2013 yılında 1 trilyon 344 milyar 045 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Çin, Almanya, Japonya ve İngiltere ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 122.905, 98.646, 92.301, 71.749 ve 64.352 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya gıda maddeleri ithalatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 31,7 (Çin ve Almanya hariç), 2000 yılında % 38,9, 2010 yılında % 32,4 ve 2013 yılında % 33,5 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 9).

Türkiye ise gıda maddeleri ithalatında 1990 yılında 1.856 milyon USD ve % 0,7 pay ile 25., 2000 yılında 2.128 milyon USD ve % 0,5 pay ile 38., 2010 yılında 7.413 milyon USD ve % 0,7 pay ile 35. ve 2013 yılında 10.832 milyon USD ve % 0,8 pay ile 32. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 9).

33 Dünya tarımsal hammadde ithalatı 1990 yılında 97 milyar 70 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 275 milyar 504 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında Çin, ABD, Almanya, Japonya ve İtalya ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 66.813, 23.580, 17.351, 14.245 ve 11.238 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal hammadde ithalatında önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 37,4 (Çin ve Almanya hariç), 2000 yılında % 46,6, 2010 yılında % 45,9 ve 2013 yılında % 48,4 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 10).

Türkiye ise tarımsal hammadde ithalatında 1990 yılında 951 milyon USD ve % 1,0 pay ile 22., 2000 yılında 2.006 milyon USD ve % 1,6 pay ile 16., 2010 yılında 5.467 milyon USD ve % 2,3 pay ile 11. ve 2013 yılında 6.084 milyon USD ve % 2,2 pay ile 11. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 10). SITC sınıflamasının tarımsal hammaddeleri içermesi nedeniyle Türkiye’nin payı ve sıralaması yükselmiştir.

- Sonuç

İki sınıflama bir arada değerlendirildiğinde, Türkiye 1990-2013 döneminde dünya sıralamasında tarımsal ithalatta 17. ile 38. sıralar arasında genel ithalatta 17. ile 23. sıralar arasında yer almıştır. Gıda maddelerinde 25. ile 38. sıralarda hareket eden Türkiye tarımsal hammaddelerde 11. İle 22. sıralar arasında yer değiştirmiştir.

34

1.2.3. Dış Ticaret Hacmi, Dış Ticaret Dengesi ve İhracatın İthalatı Karşılama Oranı

- Harmonize Sistem Sınıflaması (HS)

Dünya tarımsal dış ticaret hacmi 1990 yılında 249 milyar 555 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 2 trilyon 836 milyar 518 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Almanya, Hollanda, Çin ve Fransa ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 279.560, 187.641, 171.095, 167.331 ve 140.877 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal dış ticaret hacminde önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 2000 yılında % 34,1, 2010 yılında % 31,7 ve 2013 yılında % 33,4 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 11).

Türkiye ise 1990 yılında 4.909 milyon USD ve % 2,0 pay ile 16., 2000 yılında 5.809 milyon USD ve % 0,6 pay ile 35., 2010 yılında 19.839 milyon USD ve % 0,9 pay ile 30. ve 2013 yılında 28.315 milyon USD ve % 1,0 pay ile 25. sırada yer almıştır (EK 2-

Tablo 11).

Dünya genel dış ticaret hacmi 1990 yılında 2 trilyon 726 milyar 29 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 34 trilyon 760 milyar 630 milyon USD’ye ulaşmıştır. Genel dış ticaretteki durum değerlendirildiğinde, tarımsal dış ticaret hacmi sıralamasında ilk 5’te yer alan ülkelerin sıralamalarında önemli değişiklikler gözlenmemiştir. Türkiye ise 1990 yılında 35.260 milyon USD ve % 1,3 pay ile 18., 2000 yılında 81.635 milyon USD ve % 0,7 pay ile 30., 2010 yılında 295.520 milyon USD ve % 1,0 pay ile 27. ve 2013 yılında 403.447 milyon USD ve % 1,2 pay ile 23. sırada yer almaktadır (EK 2-Tablo 12).

Türkiye tarımsal dış ticarette 1990 yılında 1.118 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 159,0 İİKO ile 14., 2000 yılında 1.385 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 162,6 İİKO

35 ile 38., 2010 yılında 4.293 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 155,2 İİKO ile 34. ve 2013 yılında 5.680 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 150,2 İİKO ile 34. sırada yer almıştır

(EK 2-Tablo 11-sıralama İİKO sıralamasıdır).

Türkiye genel dış ticarette 1990 yılında 9.341 milyon USD dış ticaret açığı ve % 58,1 İİKO ile 26., 2000 yılında 26.664 milyon USD dış ticaret açığı ve % 50,8 İİKO ile 114., 2010 yılında 71.562 milyon USD dış ticaret açığı ve % 61,4 İİKO ile 95. ve 2013 yılında 99.854 milyon USD dış ticaret açığı ve % 60,3 İİKO ile 85. sırada yer almıştır (EK

2-Tablo 12-sıralama İİKO sıralamasıdır).

Türkiye tarımsal dış ticarette sahip olduğu fazla ve yüksek karşılama oranları ile dünyada ön sıralarda yer alırken, genel ticarette verdiği açık ve dolayısıyla düşük karşılama oranları ile alt sıralarda yer almıştır.

- Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması (SITC Rev. 3)

Dünya tarımsal dış ticaret hacmi 1990 yılında 720 milyar 573 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli oranda artışlar yaşayarak 2013 yılında 3 trilyon 288 milyar 486 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Çin, Almanya, Hollanda ve Fransa ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 322.104, 235.618, 205.254, 176.080 ve 148.470 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal dış ticaret hacminde önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 30 (Çin ve Almanya hariç), 2000 yılında % 33,2, 2010 yılında % 31,9 ve 2013 yılında % 33,1 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-

Tablo 13).

Türkiye ise 1990 yılında 6.106 milyon USD ve % 0,8 pay ile 26., 2000 yılında 7.962 milyon USD ve % 0,7 pay ile 31., 2010 yılında 25.250 milyon USD ve % 1,0 pay ile 28. ve 2013 yılında 34.336 milyon USD ve % 1,0 pay ile 27. sırada yer almıştır (EK 2-

Tablo 13).

Türkiye tarımsal dış ticarette 1990 yılında 494 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 117,6 İİKO ile 31., 2000 yılında 305 milyon USD dış ticaret açığı ve % 92,6 İİKO ile 77.,

36 2010 yılında 509 milyon USD dış ticaret açığı ve % 96,0 İİKO ile 61. ve 2013 yılında 504 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 103,0 İİKO ile 58. sırada yer almıştır. (EK 2-Tablo

13-sıralama İİKO sıralamasıdır).

Dünya gıda maddeleri dış ticaret hacmi 1990 yılında 539 milyar 730 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer yıllar içerisinde önemli artışlar yaşayarak 2013 yılında 2 trilyon 748 milyar 405 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında ABD, Almanya, Çin, Hollanda ve Fransa ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 264.713, 175.699, 158.629, 151.910 ve 134.944 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya gıda maddeleri dış ticaret hacminde önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990 yılında % 31,6 (Çin ve Almanya hariç), 2000 yılında % 33,2, 2010 yılında % 31,1 ve 2013 yılında % 32,2 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-

Tablo 14).

Türkiye ise gıda maddeleri dış ticaret hacminde 1990 yılında 4.762 milyon USD ve % 0,9 pay ile 23., 2000 yılında 5.648 milyon USD ve % 0,7 pay ile 35., 2010 yılında 19.291 milyon USD ve % 0,9 pay ile 30. ve 2013 yılında 27.582 milyon USD ve % 1,0 pay ile 26. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 14).

Türkiye tarımsal gıda maddeleri dış ticaretinde 1990 yılında 1.050 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 156,6 İİKO ile 23., 2000 yılında 1.393 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 165,5 İİKO ile 37., 2010 yılında 4.465 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 160,2 İİKO ile 31. ve 2013 yılında 5.918 milyon USD dış ticaret fazlası ve % 154,6 İİKO ile 32. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 14-sıralama İİKO sıralamasıdır).

Dünya tarımsal hammadde dış ticaret hacmi 1990 yılında 180 milyar 843 milyon USD olarak gerçekleşirken, bu değer 2013 yılında 540 milyar 082 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2013 yılında Çin, ABD, Almanya, Hollanda ve Kanada ilk 5 ülke olarak yer almış ve değerleri sırasıyla 76.989, 57.390, 29.555, 24.170 ve 22.983 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında bu ülkeler dünya tarımsal hammadde dış ticaret hacminde önemli paylar elde etmişlerdir. Bu ülkelerin toplam payları 1990

37 yılında % 27,0 (Çin ve Almanya hariç), 2000 yılında % 37,8, 2010 yılında % 37,3 ve 2013 yılında % 39,1 olarak gerçekleşmiştir (EK 2-Tablo 15).

Türkiye ise tarımsal hammadde dış ticaret hacminde 1990 yılında 1.345 milyon USD ve % 0,7 pay ile 28., 2000 yılında 2.314 milyon USD ve % 1,0 pay ile 25., 2010 yılında 5.960 milyon USD ve % 1,3 pay ile 22. ve 2013 yılında 6.754 milyon USD ve % 1,3 pay ile 23. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 15).

Türkiye tarımsal hammadde dış ticaretinde 1990 yılında 556 milyon USD dış ticaret açığı ve % 41,5 İİKO ile 39., 2000 yılında 1.698 milyon USD dış ticaret açığı ve % 15,4 İİKO ile 128., 2010 yılında 4.974 milyon USD dış ticaret açığı ve % 9,0 İİKO ile 132. ve 2013 yılında 5.414 milyon USD dış ticaret açığı ve % 11,0 İİKO ile 118. sırada yer almıştır (EK 2-Tablo 15-sıralama İİKO sıralamasıdır).

- Sonuç

İki sınıflama bir arada değerlendirildiğinde, Türkiye 1990-2013 döneminde dünya sıralamasında tarımsal dış ticaret hacminde 16. ile 35. sıralar arasında genel dış ticaret hacminde 18. ile 30. sıralar arasında yer almıştır. Gıda maddelerinde 23. ile 35. sıralarda hareket eden Türkiye tarımsal hammaddelerde 22. İle 28. sıralar arasında yer değiştirmiştir.

İhracatın ithalatı karşılama oranında ise Türkiye 1990-2013 döneminde dünya sıralamasında tarımsal İİKO’da HS sınıflamasına göre 14. ile 38. sıralar arasında yer alırken SITC sınıflamasında 31. ile 77. sıralar arasında yer almıştır. Bu farkın nedeni SITC’de tarım sektöründe yer alan tarımsal hammaddelerde yapılan önemli miktarlardaki ithalattır. Genel dış ticarette ise İİKO sıralaması dış ticarette sahip olduğumuz açık sebebiyle 26. ile 114. sıralarda dalgalanarak çok gerilerde kalmaktadır.

Gıda maddelerinde İİKO sıralaması 23. ile 37. sıralarda dalgalanırken, tarımsal hammaddelerde sahip olduğumuz açık nedeniyle 39. ile 132. sıralarda dalgalanarak çok gerilerde kalmaktadır.

38

İKİNCİ BÖLÜM