Sosyal karĢılaĢtırma; bireylerin kendilerini diğer bireylerle karĢılaĢtırmalarının sonucunda, benzer değerlere sahip bireylerin oluĢturdukları gruplara yönelik aidiyet hissi duymalarını ve bu gruplarla birlik olma algılarının güçlendirilmesini sağlayarak örgütleri ile özdeĢleĢmelerine zemin hazırlamaktadır (Kanten, 2012: 162). Literatür incelendiğinde psikolojik güçlendirme ve örgütsel özdeĢleĢme arasında birinci bölümde de belirtildiği üzere anlamlı bir iliĢkinin olduğu görülmüĢtür. Bu bölümde ise bu iliĢki içerisinde sosyal karĢılaĢtırmanın ne tür bir rolünün olabileceği açıklanacaktır. Literatürde sosyal karĢılaĢtırmanın bu iliĢkideki rolünü araĢtıran doğrudan bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. Ancak, Sosyal karĢılaĢtırmanın örgütsel özdeĢleĢme ya da psikolojik güçlendirmenin alt boyutlarından olan yeterlilik/yetkinlikle etkileĢimde olduğu çalıĢmalar bulunmaktadır.
Tarakci vd. (2018) orta derece yöneticilerin farlı stratejik davranıĢları ve performans geri dönüĢlerinde sosyal karĢılaĢtırma ve örgütsel özdeĢleĢmenin rolünü araĢtırmak üzere yapmıĢ oldukları çalıĢmalarında orta kademe yöneticilerin meslektaĢları ve birimler arasında performans karĢılaĢtırmaları yaparak stratejik davranma konusunda daha iyi motive olduklarını belirtmiĢlerdir. Ayrıca kurumsal kaynak tahsisi sürecinin birimler arası rekabete bağlı olarak temellendiğini ve sosyal karĢılaĢtırmaların bu süreçte etkili olduğunu belirtmektedirler. Ayrıca çalıĢmada orta derece yöneticilerin örgütleri ile özdeĢleĢmelerini iĢgörenlerinden aldıkları geri bildirimlerin etkilediğini ve örgütleri ile özdeĢleĢen yöneticilerin bireysel performans tutarsızlıkları yerine örgütsel yapıya daha çok özen gösterdiklerini belirtmiĢlerdir.
Bartel (2001) ise sosyal karĢılaĢtırma insanların kendilerini örgütsel üye olarak tanımlayabilmeleri açısından önemli bir araç olduğunu belirtmektedir. ÇağdaĢ
65 organizasyon tasarımlarının ve stratejilerinin iç ve dıĢ organizasyon sınırlarını bulanıklaĢtırdığını ve böylesi yapılarda bireylerin organizasyonlarında ve organizasyonlarının dıĢında yapmıĢ oldukları sosyal karĢılaĢtırmalar birtakım imkânlar sunabildiğini vurgulamaktadırlar. Bu nedenle yazar yapmıĢ olduğu çalıĢmasında katılımcıların grup içi ve gruplar arası yapmıĢ olduğu karĢılaĢtırmaların üyelerin kendi organizasyon kalitelerini nasıl tanımlamıĢ olduklarını değiĢtirdiğini belirterek, gruplar arası yapılan karĢılaĢtırmaların öz saygıyı ve örgütsel bağlılığı artırdığını, bu durumun da üyelerin örgütle özdeĢleĢmelerini güçlendirdiğini savunmaktadır.
Huguet vd. (2001) de çalıĢmalarında karĢılaĢtırma seviyeleri ile özdeĢleĢme arasında iliĢkinin olduğunu belirtmiĢ, katılımcıların kendilerinden daha baĢarılı ve daha favori hedeflerle özdeĢleĢtiklerini vurgulamıĢ, böylelikle yukarı doğru yaptıkları karĢılaĢtırmalar aracılığıyla öz kazanımlarını artırdıklarını tespit ederek, karĢılaĢtırma seviyelerinin özdeĢleĢme oranlarını da belirlediğini savunmuĢlardır.
Sosyal karĢılaĢtırma ve özdeĢleĢme arasında iliĢki olduğunu belirten bir diğer çalıĢmada ise; Buunk ve Ybema (2003) katılımcıların mutlu evliliklerle yaptıkları karĢılaĢtırmaların mutsuz evliliklerle yapılan karĢılaĢtırmalara kıyasla özdeĢleĢmeleri üzerinde çok daha fazla etkili olduğunu belirterek, sosyal karĢılaĢtırmanın özdeĢleĢme üzerinde etkisinin olduğunu vurgulamıĢlardır.
Sosyal karĢılaĢtırma ve yeterlilik iliĢkisini inceleyen çalıĢmalarda ise; sosyal karĢılaĢtırmanın öz yeterlilik üzerinde olumlu ve olumsuz etkilerinin olduğu, aĢırı derece yukarı yapılan karĢılaĢtırmaların etkisinin olmadığı gibi hâkim görüĢler bulunmaktadır. Bu konuda, Bandura ve Jourden (1991) çalıĢmalarında sosyal karĢılaĢtırmanın karmaĢık karar verme süreçlerinde yararlı ve zararlı birtakım etkilere sahip olduğunu belirterek, kolaylıkla üstünlük elde edebileceğimiz hedeflerle yapılan karĢılaĢtırmaların öz yeterlilik ve analitik düĢünmeyi desteklediği aksi durumlarda ise aĢağılayıcı etkilere maruz kalınabildiği vurgulanmaktadır. Kendilerinin uzman olduğu durumlarda karĢılaĢtırma yapan katılımcıların öz yeterlilik deneyimlerini artırdıkları, etkin analitik stratejilerin kullanımının önemli ölçüde iyileĢtirdiklerini ve yükselen baĢarı ve memnuniyet duygusu ile motivasyonlarını artırdıklarını savunmaktadır. Aksine kendilerinin aksak yönlerini baĢkaları ile karĢılaĢtıran katılımcıların ise öz yeterliliklerinde düĢüĢ gerçekleĢtiğini, analitik stratejilerin kullanımında kararsızlık yaĢadıklarını ve kendi performans
66 kazanımlarından memnuniyetsizlik yaĢayarak sürekli eleĢtiriler yaptıklarını belirtmektedirler.
Sosyal karĢılaĢtırmanın yeterlilik üzerindeki olumlu sonuçları olduğunu belirten Sheeran, Abrams ve Orbell (1995) ise; sosyal karĢılaĢtırma teorisine göre iĢsizlik öz yeterlilik ve depresyon iliĢkisini inceledikleri çalıĢmalarında iĢsiz insanların çalıĢan insanlara göre daha negatif karĢılaĢtırmalar yaptıklarını belirterek, bu durumun iĢsiz insanların depresyon seviyelerinin azalmasına ve öz yeterliliklerinin artmasına neden olduğunu vurgulamıĢlardır. Ayrıca yazarlar kendilerinden daha az Ģanslı insanlarla yapılan karĢılaĢtırmaların ruh halini iyileĢtirdiğini vurgulayarak, sosyal karĢılaĢtırma yaklaĢımının iĢsiz kiĢiler örnekleminde azalan öz yeterlilik ve psikolojik sıkıntılar üzerinde olumlu etki gösterdiğini belirtmiĢlerdir.
Vrugt (1994) ise; yapmıĢ olduğu çalıĢmasında algılanan öz yeterlik ve aĢağı doğru karĢılaĢtırma gibi biliĢsel süreçlerin insanların duygusal tepkilerini, yani kendi becerilerine ve baĢarılarına iliĢkin olumlu duyguları üzerinde etkili olduğunu belirtmektedir. ÇalıĢmanın bulguları aĢağı doğru karĢılaĢtırmaların olumlu duygulara yol açtığını göstermektedir. Ayrıca, algılanan öz yeterliliğin aĢağı doğru karĢılaĢtırmayla birlikte kullanılması ile bir insanın kendisiyle ilgili olumlu duygularına katkıda bulunacağı vurgulanmaktadır. Algılanan öz yeterlilik ve doğrudan yapılan karĢılaĢtırmalar ile öğrencilerin kendi becerileri hakkında pozitif hisleri ve elde ettikleri ders notları üzerinde açıkça etki gösterdiğini savunmuĢlardır. Diyabet hastaları üzerine yapmıĢ olduğu çalıĢmasında ise Schokker (2010); yukarı doğru yapılan karĢılaĢtırmaların aĢağı doğru yapılan karĢılaĢtırmalara kıyasla hastaların motivasyonu üzerinde bir etkisinin olmadığını belirtmiĢtir. Ayrıca hastaların öz yeterlilikleri ve düzenleyici diğer temellerin (tanıtım ve önleme odaklı) sosyal karĢılaĢtırma eğilimleri üzerinde etkili olduğunu vurgulamıĢlardır. Sosyal karĢılaĢtırma eğiliminin hastaların öz yeterlilik seviyelerine göre daha da güçlendiğini, öyle ki, kendilerini diyabet önleme ve yönetimi konusunda güçlü hisseden hastaların kendilerinden daha aĢağıda bulunan hastalarla kendilerini kıyasladığında daha fazla motive olduklarını savunmuĢlardır.
Vogel vd. (2015) çalıĢmalarında sosyal karĢılaĢtırma eğilimi yüksek olan facebook kullanıcılarının diğer facebook profilleri ile kendilerini karĢılaĢtırdıkları zaman kiĢisel algılarındaki daha zayıf özellikleri ortaya çıkardığını ve karĢılaĢtırma yapan kiĢilerin öz yeterliliklerinin düĢtüğünü belirtmektedir.
67 Hogg (2000) ise; aĢırı derece yukarı yapılan karĢılaĢtırmaların kiĢinin öz yeterliliği üzerinde etkiye sahip olmadığını belirterek bunun nedenini karĢılaĢtırma standartlarının belirginliği ortadan kalmasına bağlamaktadır. Ancak aĢırı derece aĢağı doğru yapılan karĢılaĢtırmaların ise gerçekten insanları iyi hissettirdiğini belirtmektedir.
Begue (2005). Benlik adına (BJW-S) adil bir dünyaya duyulan yüksek inancın, yüksek algılanan öz-yeterlilik ile birleĢtiğinde yapılan sosyal karĢılaĢtırmalarda benlik saygısının korunmasına katkı sağladığını belirtmiĢtir.
Miyake ve Matsuda (2002). GenelleĢtirilmiĢ öz yeterlik ve olumsuz sosyal karĢılaĢtırma geri bildiriminin belirli öz yeterlik ve performans üzerine etkilerini araĢtırdıkları çalıĢmalarında, performansa dayalı öz yeterlilik algısı ve görev performansı negatif sosyal karĢılaĢtırmaların genel öz yeterlilik algısı üzerindeki olumsuz etkisini değiĢtirdiğini belirtmektedirler. BaĢka bir ifade ile olumsuz sosyal karĢılaĢtırmalar yapan yüksek genel öz yeterlilik algısına sahip katılımcılar düĢük genel öz yeterliliğe sahip katılımcılara kıyasla daha yüksek performansa dayalı öz yeterliliğe sahip olduğu görülmüĢlerdir. Ayrıca yüksek genel öz yeterlilik algısına sahip katılımcıların sosyal karĢılaĢtırmalarının geri bildirimi her ne kadar negatif olursa olsun geri bildirimsizlikten daha fazla performansa dayalı öz yeterliliklerini artırdığı vurgulanmıĢtır.