Psikolojik Şiddet Süreci ve Dereceleri

Psikolojik şiddet, işyerinde diğer çalışanlar veya işverenler tarafından tekrarlanan saldırılar şeklinde uygulanan bir çeşit psikolojik terördür. Kavram, çalışanlara üstleri, astları veya eşit düzeydeki çalışanlar tarafından sistematik biçimde uygulanan her tür kötü muamele, tehdit, şiddet, aşağılama gibi davranışları ifade eden bir süreçtir. Psikolojik şiddet çeşitli aşamaları içeren bir süreç şeklinde devam eder. Psikolojik şiddet rahatsız edici davranışlarla kendini gösteren, zaman geçtikçe acı vermeye başlayan ve olayların sarmal biçimde hız kazandığı bir süreçtir. Psikolojik şiddet durağan bir süreç değil, sürekli gelişen bir süreçtir ve gelişim evreleri ülkeden ülkeye, kültürden kültüre göre değişiklikler arz eder (Turan, 2006:7).

Örgütlerde psikolojik şiddet, sessiz bir biçimde başlar ve belli bir süre sonra bu sessizlik giderek kendini göstermeye başlar veya açığa çıkar. Psikolojik şiddet, başlangıcı ve açığa çıkması belli bir süreç içerisinde gerçekleşmektedir (Koç ve Topaloğlu,2010:224).

Psikolojik şiddet kavramını iş yaşamında ilk kullanan Heinz Leymann, bu sürece ilişkin beş aşama ortaya koymuştur;

1. Aşama: Çatışma

Bu aşamada çatışma olarak tanımlanan, tetikleyici kritik bir olayın ortaya çıkması söz konusudur. Bu nedenle psikolojik şiddet, bazen tırmanmış bir çatışma gibi algılanabilir. Bu aşamada süreç, henüz psikolojik şiddet niteliğini kazanmış değildir. Ancak sergilenen davranış, kısa bir süre içinde psikolojik şiddet davranışına dönüşebilmektedir. Mağdur, herhangi bir psikolojik veya fiziksel rahatsızlık hissetmemektedir ve bu durum hemen her firmada karşılaşılabilen günlük iş yaşantısını yansıtmaktadır. Çatışma henüz bir şahsa indirgenmemiştir, saldırgan davranışlar doğrudan uygulanmamaktadır ve küçük görüş ayrılıkları, tartışmalar, hafif suçlamalar yanında birbirine üstün görünme çabası hâkimdir (Aydın,2008:51).

Kurban amirleri tarafından sınırlanır, sürekli sözü kesilir. Kendini ifade etme fırsatı verilmez. Benzer davranışları meslektaşları sergiler. Azarlanır ve yüksek sesle bağırılır. İşiyle ilgili olarak eleştirilir. Telefonla rahatsız edilir. Sözlü olarak tehdit edilir. Tehdit mektubu alır. Yalancı olduğu ima edilir (Koç ve Topaloğlu,2010:225).

2.Aşama: Saldırgan Eylemler

Psikolojik şiddet sürecinde ortaya çıkan davranışların tümünün, kişiyi işyerinden uzaklaştırmak amacıyla yapılan saldırı girişimli davranışlar olduğu söylenemez, bununla beraber, psikolojik şiddet içeren davranışlar, hemen hemen her gün ve uzun bir süre düşmanca bir amaçla devam ederse; normal günlük iletişim içinde ortaya çıkan davranışlar olarak kabul edilebilir. Bu türden, psikolojik şiddet içeren davranışlar, zaman içerisinde şekil değiştirerek kişiyi grup içinde yalnız bırakıp, cezalandırmaya yönelik saldırgan eylemlere dönüşebilir. Saldırgan eylemlerin ve psikolojik saldırıların başlaması, psikolojik şiddet dinamiklerinin harekete geçtiğinin habercisidir (Tınaz,2006:54). Bu aşamada insanlar kurbanla konuşmaz. Kurbanın işyerindeki arkadaşlarıyla konuşması engellenir. Görüşme hakkından yoksun bırakılır. Diğer iş görenlerden dışlanır. Örgütte kurban yokmuş gibi davranılır (Koç ve Topaloğlu,2010:225).

3. Aşama: İşletme Yönetiminin Devreye Girmesi

Bu aşamada psikolojik şiddet davranışları gizli değil, herkesin ortasında işlenmeye başlanmaktadır. Kurban, yaşadıklarını resmi ya da resmi olmayan yollarla personel yöneticilerine ya da diğer yöneticilere şikâyet etmektedir. Yönetim, sürecin ikinci aşamasında doğrudan doğruya yer almamışsa da, bir önceki aşamada ortaya çıkan duruma önyargı ile yaklaşabilmektedir. Olayları yanlış yargılayıp suçu yalnız bırakılan psikolojik şiddet mağdurunda bulma veya problemi başından atma eğilimini benimseyebilmektedir. Bireyin çalışma arkadaşları ve yönetim, bireyin işi ile ilgili temel nitelikleri yerine kişisel özellikleri ile ilgili hatalar bulmaya ve kişiyi damgalamaya yönelik açıklamalar üretmeye başlamaktadır. Bu aşamada yönetim, özellikle üzerinde taşıdığı “çalışma ortamının psikososyal durumunun kontrolü” sorumluluğunu reddederek psikolojik şiddet süreci içindeki yerini almakta ve bu negatif döngüye katılmaktadır(Aydın,2008:52).

4. Aşama: Yanlış Yakıştırmalarla veya Tanılarla Damgalama

Kurban zor veya akıl hastası olarak damgalanır. Bunda yönetim veya işletmedeki sağlık birimleri – bilhassa doktor – kurbanın kazanılmasında veya kaybında etkin rol oynar(Karyağdı,2007:20).

Psikolojik şiddet mağduru; psikolojik şiddet nedeniyle karşılaştığı sorunları çözebilmek için sıhhi yardım almaya çalıştığında, işyerindeki diğer çalışanlarında bu durumdan haberdar olmalarıyla psikolojik şiddet mağduru hakkında yanlış yorumlar yapılmaya başlanır. Böylece kişi hak etmediği halde “zor insan, paronayak kişilik veya akıl hastası” olarak damgalanır. Bu olanlara; yönetimin yanlış yargısıyla birlikte, psikolojik şiddet olgusu hakkında yeteri kadar bilgisi olmayan sağlık uzmanlarının yanlış tanıları eklenirse, psikolojik şiddet negatif döngü hızlanır. Çalışanın aldığı destek ve yardımlarla yeniden işine dönmesi beklenirken, genelde uzun süreli hastalık izinleri ile çalışma yaşamından uzaklaştırılması yolu tercih edilir. Sonuç; işten çıkarılma veya zorunlu istifadır (Yavuz,2007:28).

5.Aşama: İşine Son Verme

Eğer kurban gözden çıkarılmış ve ayak bağı, sorun yumağı olarak görülüyorsa işine son verilir. Bunun sonucunda kurbanda Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), duygusal gerilim, psikosomatik bozukluklar gibi aşırı tepkilerin oluşması olasıdır (Karyağdı,2007:20). Bu aşamada psikolojik şiddet artık ciddi bir psikolojik vaka haline gelebilir ve mağdurun işine son verilebilir (Gökçe,2006:65).

Psikolojik şiddeti sarsıntısı, travma sonrası stres bozukluğunu tetikler. Kovulmadan sonra, duygusal gerilim ve onu izleyen psikosomatik hastalıklar devam eder. Mağdur işini bırakmakla da psikolojik şiddet baskısından kurtulamaz. Mağdur fiziksel olarak zor bir görev yapmaya zorlanır, bayan mağdurlar ima yoluyla sözle veya fiili olarak cinsel tacize maruz bırakılır. Yukarıda sayılan faktörlerden de anlaşılacağı üzere psikolojik şiddet kısaca; yaşı, ırkı, cinsiyeti, inancı, uyruğu veya herhangi bir nedenle kurbanı rahatsız etme ve her tür kötü muameleyle başlayan ve derinleşen sistematik bir psiko-terördür. Psikolojik şiddet süreci, ya kişinin benliğini öldürüp koşulsuz itaatini sağlamakla veya istifasıyla sonuçlanır (Işık,2007:43).