Prosedürel( lemsel) Adalet

Çal anlar n çe itli örgütsel prosedürlere nas l tepki gösterdikleri sorusu örgütsel adalet ara rmac lar n dikkatini çeken en yeni soru olmakla kalmam ayn zamanda günümüzde en çok ara lan konular aras nda yerini alm r.

Örgütsel adalet kapsam nda da m adaletinin yetersiz kald noktalar aç klayarak, da n ne ekilde gerçekle tirilece i sorununu konu alan boyut,

prosedür adaletidir. Prosedür adaleti kavram yerine, zaman zaman “i lemsel adalet” ve “uygulamaya ili kin adalet” kavramlar da kullan lmaktad r (Ba türk, 2009, s. 54).

Da m adaleti kaynaklar n da na ve bunlar n sonuçlar na odaklan rken prosedürel adalet kaynaklar n da ndaki süreçlere odaklanm r. Thibaut ve Walker (1975), hukuk alan ndaki yasal prosedürlerin al nan kararlar n toplum taraf ndan kabülündeki etkisi üzerinde çal lard r (Greenberg, 1987, s. 14). Bu çal malar ndaki gözlemlerden yola ç karak adaletin i lemsel boyutuna büyük katk da bulunmu lard r.

Çal anlar n örgüt içerisinde, karar alma sürecinde gereken ölçüde temsil edilmelerine, al nan kararlar sorgulamalar na veya bu kararlara itiraz etmelerine imkân tan yan mekanizmalar n bulundu unu bilmeleri önemlidir (Karaemino ullar , 2006, s. 17-18). Thibaut ve Walker (1975)’ n geli tirdi i “kontrol modeline” göre, ki ilerin ne kadar adil karar verildi i ile ilgili de erlendirmeleri prosedürlerden elde ettikleri kazan mlara verdikleri tepkilerin önemli bir belirleyicisidir. Ba ka bir deyi le ki ilerin elde etti i kazan mlar kendi istedikleri gibi olmasa bile, bunlar n belirlenmesinde kontrole izin veren prosedürler mevcut oldu u takdirde bireyler kazan mlar adil alg lamaktad r (Colquitt vd., 2001, s. 428).

Folger ve Greenberg (1985), prosedür adaleti kavram organizasyonlara uyarlayan ilk ara rmac lar olmu tur (Akt; ba , 2001, s. 51). Folger ve Greenberg (1985) çal malar nda Thibaut ve Walker’ n (1975) kavramlar ve Leventhal’ n (1980) adil i lem kurallar insan kaynaklar yönetimiyle ilgili olan performans de erlendirme ve ücretlendirme konular na uygulam lard r. Ara rmac lar, çal anlar ücretleri ve ölçütleri hakk nda bilgilendirerek de erlendirme sürecine katt klar nda, hakl k alg n artabilece ini ortaya koymu lard r ( ahin, 2007, s. 189).

Niehoff ve Moorman (1993) Prosedürel adaletin iki alt boyutunu tan mlam lard r: Birinci alt boyut formel süreçler; ikinci alt boyut ise, etkile im adaletidir. Formel süreçler, adil etkili alg lamalar ve ödüllerin adil da için temel ilke oldu una inan lan süreçlerin varl veya yoklu unu ifade etmektedir. Etkile im adaleti ise, süreçlerin çal anlara aç klanmas nda veya formel süreçlerin uygulanmas nda

çal anlar n kabul etti i davran lar n adil oldu unu ifade etmek için kullan lan bir kavramd r.

Prosedürel adalet alan nda çal malar yapan önemli yazarlardan birisi de Leventhal’d r. Levental’a göre, örgüt içinde adalet alg lar do rudan etkileyecek 6 temel kural bulunmaktad r. Bu kurallar a daki gibidir: (Özdevecio lu, 2003, s. 79).

Tutarl k kural : Da m kararlar yla ilgili al nacak kararlar n birbirleriyle tutarl olmas kural r.

(a) Önyarg olmamak kural : Da mda veya i lemde örgüt çal anlar na kar önyarg olmamak kural r.

(b) Do ruluk kural : Bilgilerin do rulu u ile ilgili kurald r.

(c) Düzeltebilme kural : Al nan baz kararlara çal anlar n itiraz edebilmeleri veya o kararlar düzelttirebilme haklar n olmas ile ilgili kurald r.

(d) Temsilcilik kurallar : Çal anlar etkileyecek kararlar n al nmas nda onlardan temsilciler seçilmesi ve onlar n kararlara kat ile ilgili kurald r.

(e) Etik kural: Al nacak kararlar n, özellikle da n ve kullan lan i lemlerin çal anlar n etik de erleri ile ayn yönde olmas gerekti ine ili kin kurald r.

Örgüt yöneticileri önyarg lardan uzak, çal anlar n al nan kararlara kat sa lamas , onlara da söz hakk vermesi, do ru bilgileri payla mc bir anlay la i görenlerine iletmesi ve tüm bu i lemlerin çal anlar n etik de erleri çerçevesinde yap lmas bireylerde örgütsel adalete ili kin alg lar nda olumlu etkiler sa layacakt r. Bu kurallara uyulmad nda ise çal anlar n uygulamalara ili kin alg lar zay flayacakt r.

Prosedürel adaletin örgütte var olmas örgütte da lan ödül ve cezalar n adil bir ekilde da lmas , ki iler aras ili kilerde yönetimin farkl uygulamalara yer vermemesi ve al nan kararlar n nesnel süreçlere dayanmas anlam na gelmektedir. Ayr ca örgütte i görenin kendisiyle ve di er i görenlerle ilgili kararlar n al

ras ndaki adalet alg lamas da prosedürel adalet ile aç klanmaktad r (Barsky ve Kaplan, 2007, s. 287).

Prosedür adalet, hem örgütün biçimsel süreçleri ile ilgili, hem de karar alma sürecine kat m ya da bu süreçteki etkile im ile ilgilidir. Prosedür adaletin, da m adalet ile ilgisi ise, örgütsel yarar n da lmas s ras nda adaletten uzakla lmas durumunda, isgörenlerin da m sisteminin i leyi ini ve mant bilmeleri halinde daha makul ve mant kl tepkiler gösterecekleri dü üncesine dayan r. Bu durum, prosedür adaletin da m adalet ile birlikte uygulanmas gerekti ini göstermektedir (Dilek, 2005, s. 30).

Bies and Shapiro (1988), söz sahibi olma ve gerekçe sunman n prosedürel adalet üzerine etkisini inceledikleri ara rmada bireylere verilen bu gibi haklar n sonuçlar n olumsuz oldu u durumlarda bile uygulamalar adil de erlendirmelerine yol açt sonucuna ula lard r.

Prosedür adaletinin örgütler ve yöneticiler aç ndan önemi, adil olmayan bir karar n dahi olumsuz bir tepkiyle kar lanmamas sa layabilecek olmas ndan ileri gelmektedir. Ancak bu durum tersten okundu unda, prosedür adaletinin garanti alt na al nmad bir örgütte kuruma ve otoriteye yönelik olumsuz tutum ve davran lar artacakt r (Karaemino ullar , 2006, s. 19).

Çal anlar n prosedürel adalet alg nda meydana gelecek negatif e ilimler, i e kar ilgisizle melerinden i ten ayr lmalar na kadar geni bir yelpazede sonuç do uracakt r. Bu sonuçtan örgütsel i lemlerin yap sal ve uygulama boyutundan örgüt yöneticileri birinci derecede sorumludurlar (Yeniçeri vd., 2009, s. 86).

En maksimal seviyede çal an n örgüte ba ve yönetime güvenini sa lamak için prosedürel adaletin göz önünde bulundurulmas gerekmektedir (Folger ve Knovsky, 1989, s. 128).

Da m adaleti ve i lemsel adalet ile ilgili çal malar sürerken örgütsel uygulamalar n ki ileraras yönüne odakl , özellikle ki ileraras tav rlar ve yönetim ile çal anlar aras ndaki ileti imle ilgili ‘etkile im adaleti’ ara rma konusu olmaya ba lam r (Özmen vd., 2007, s. 22). Bies ve Moag (1986) taraf ndan üçüncü bir adalet

türü olarak ortaya at lan etkile im adaleti, bireylerin ki iler aras ili kilerin niteli ine ba olarak da adalet de erlendirmesi yapt adalet türüdür (Yürür, 2009, s. 177).