Örgütsel adalet alg n etkiledi i ve etkilendi i birçok faktör vard r. Örgütsel adalet alg n çe itli de kenler üzerindeki etkisine yönelik yap lan ara rmalarda örgütsel adalet ile i doyumu, örgütsel güven ve ba k, örgütsel vatanda k, örgütsel kat mc davran ve i performans aras nda yak n bir ili ki bulunmu tur.
Polat (2007) çal mas nda örgütsel adaletin öncellerini k dem, ulusal ve örgütsel kültür, örgütün etik delerleri, güven, denetim biçimi, ba k, ödül sistemi, e itlik alg , liderlik ve liderlik tiplerinden dönü ümsel ve etkile imsel liderlik ile lider üye aras ndaki de im olarak ele alm r. Örgütsel adaletin ç kt lar ise inisiyatifi ele alma davran , i doyumu, ö renme motivasyonu, örgütsel destek alg , örgütsel ba k, örgütsel güven, örgütsel vatanda k davran , i te kalma niyeti, güdülenme, ücret memnuniyeti, i i yerine getirme, örgütsel moral alg lar nda yükselme; i i b rakma, devri ve devams zl k, i ten ayr lma niyeti , örgütsel stres, çat ma, duygusal tükenmi lik, geri çekilme, hastal klar, iddet ve ikayet olarak belirtmi tir.
Moorman (1991), örgütsel kat mc davran ve örgütsel adalet aras ndaki ili kiye yönelik yapt ara rmada özellikle prosedürel adaletin ÖKD’yi olumlu yönde etkiledi i sonucuna ula r. ÖKD’nin ki inin e itlik yüzdesi için bir girdi sa layaca ve ki inin ÖKD seviyesindeki yükselme ve alçalman n e itsizli e kar olan tepki olaca ortaya koymu tur.
Laçino lu (2010)’nun örgütsel adalet alg lar ve örgütsel sonuçlar üzerine yapt çal mada, etkile imsel ve i lemsel adalet alg yüksek olan ö retmenlerin örgütsel vatanda k davran lar n daha yüksek oldu u, i lemsel adalet alg yüksek olan retmenlerin örgütsel ba n da yüksek oldu u, örgütsel güven ile en fazla ili ki içinde olan adalet türünün ise etkile imsel adalet oldu u sonucuna ula lm r.
Colquitt ve ark. (2001), örgütsel adalet literatürü ile ilgili 183 çal ma üzerindeki meta analitik incelemelerinde da m adaleti ve i lem adaletinin çal an n örgüte ba ile istatistiksel olarak güçlü ili kilerinin oldu unu belirtmi lerdir. Ki ileraras
adalet ve bilgisel adalet boyutlar n da örgütsel ba k ile ili kileri bulunmakla birlikte bu ili ki zay ft r. Örgütsel ba k daha çok prosedür adaletinden etkilenmektedir. Çal anlar n prosedür adaleti alg lar yüksek ise, dü ük ücret alsalar da örgütsel ba klar sa lanabilmektedir ( nce ve Gül, 2005, s. 77).
Çal anlar çabalar muhtemelen alg lad klar adaletsizli e göre düzenlemekte veya uyarlamaktad rlar. Bu durumdan da performans etkilenecektir. Adaletsizlik oldu u alg na sahip çal anlar bu adaletsizli e tepki olarak çabalar azaltma yolunu seçecekler ve performanslar dü ecektir (Sulu, 2010, s. 25).
Ruderman (1987) örgütsel adalete ili kin alg lamalar i lem adaleti ve da m adaleti olarak ikiye ay rm ve ara rma sonucuna göre her iki türe ili kin alg lamalar n, çal anlar n yöneticilerine duyduklar güven üzerinde belirleyici rol oynad bulmu lard r (Akt.; Toplu, 2010, s. 75). E er bir otorite bir bireye prosedürel olarak adil davran yorsa, otoriteden güvenilir diye bahsedilir ve birey bu otoriteye kar pozitif bir reaksiyon ile yakla r. Bu yüzden prosedürel adalet güvenin yaln zca bir öncülü de il ayn zamanda da güvenilirli in bir uyarlamas eklinde ortaya ç kar (Knovsky, 2000, s. 494).
Örgütsel adaletten etkilendi i dü ünülen önemli de kenlerden bir tanesi de i doyumudur. doyumu bireyin i inden duydu u memnuniyet olarak tan mlanabilir. Örgütlerde insan kaynaklar n verimli ve etkin olabilmesi için, çal anlar n örgütsel adalet alg lar n i tatminin ve duygusal ba klar n sa lanmas gerekir. Aksi halde çal anlar, örgütlerde tayin, terfi, nakil ve örgütsel fiziksel kaynaklar n payla yetki ve sorumluluk verme gibi herhangi bir i lemden dolay adaletsizlik alg lad klar zaman doyumu bulamazlar, i e kar istek ve motivasyonlar kaybederler (Tutar, 2007, s. 98).
Örgütsel adaletin alt boyutlar olan da m, i lem ve etkile im adaletinin i doyumu üzerinde etkili oldu u dü ünülmektedir. Nitekim Eker (2006) taraf ndan yap lan ara rmada i doyumu ile da msal ve etkile imsel adalet aras nda olumlu bir ili ki bulunmu tur.
ld m (2007) taraf ndan yap lan ara rmada, çal anlar n örgütsel adalet alg lar aç ndan de erlendirildi inde, adil da m adil i lem ve adil etkile imin her birinin tek ba na i doyumunu anlaml bir ekilde yordad ve pozitif yönlü ili kili oldu u; ancak, adil etkile imin daha güçlü aç klama gücüne sahip oldu u sonucuna ula lm r.
Yürür (2008), örgütsel adalet alg n, i tatmini ve çal anlar n bireysel özellikleri ile ili kisinin sorguland ara rmas nda, örgütsel adalet alg ve i tatmini aras nda pozitif yönlü bir ili kinin var oldu u saptanm r. Buna göre; örgütlerde çal anlar n adalet alg n art lmas i tatminlerini art racakt r.
Örgütsel adaletin en fazla ili kili oldu u unsurlardan biri de örgütsel vatanda k davran r. Bu iki kavram n bir arada ele al nmas n nedeni, bir örgütte örgütsel vatanda k bilincinin olu mas n, o örgütte örgütsel adaletin yerle mesine ba olmas r (Yavuz, 2010, s, 305). Örgütsel yönetimin bir parças olarak çal anlar
lemsel adalet alg lad klar ve örgütte i lerini devam ettirmek istedikleri sürece daha fazla örgütsel vatanda k davran göstereceklerdir (Organ ve Moorman, 1993’den Akt; Seçil, 2010, s. 11). Örgütsel vatanda k davran n olmad yerlerde, i arkada lar yla kötü ili kiler, i i savsaklama davran lar ve örgütle bütünle meye ayk davran lar görülür.
Kendisine adaletsizlik yap ld na inanan bir çal an, öncelikle kazan mlar art rmak için gayret göstermekte ve istedi i sonuca ula amazsa performans dü ürmektedir. Daha da kötüsü, örgüt içi dedikodular yayarak kendisinden daha fazla ödül elde eden arkada lar y pratmaya ve onlar n kazançlar azaltmaya çal maktad r (Spevctor ve Fox, 2002’den Akt; Çelik, 2007, s. 98).
Greenberg (1987) i lemsel adaletsizli in, örgüt ve yöneticilere kar tutumu etkilerken, bu tutumlar n da performans olumsuz olarak etkiledi ini savunmaktad r.
Alternatif kavramlar da olmakla beraber, i lemsel adalet veya adaletsizlik alg lar n genellikle örgütle ili kili iken, etkile imsel adalet veya adaletsizli in kayna ise neredeyse her zaman bireyler olmaktad r. Bunun sonucunda, i lemsel adaletsizlik
alg lar n do rudan örgüte, etkile imsel adaletsizlik alg lar n ise bireylere tepki toplamas beklenmektedir (Selekler, 2007, s. 42).
Örgütsel adaletin di er örgütsel de kenler üzerindeki etkisini a daki gibi özetlemek mümkündür.
ekil-1. Örgütsel Adaletin Çe itli Örgütsel De kenlerle li kisi
Adil alg lay lar pozitif davran lara yol açar, i görenlerin kendilerini örgütün de erli ve sayg n üyeleri olarak hissetmelerini, çal ma arkada lar ve yöneticileriyle uyumlu ve güvene dayal ili kiler geli tirmelerini sa larken, adaletsizlikler örgütlerin amaçlar na ula mas zorla ran h rs zl k, sald rganl k gibi olumsuz davran lara yol açmaktad r (Özmen vd., 2007, s. 20).
Çal anlar n, elde ettikleri kazan mlar (ücret, prim, terfi gibi) örgüte sa lad klar dü ündükleri katk ya e de er bulmamalar örgüte ve i e olan içsel ba klar zay flatmaktad r. Bu da bireylerde i e kar so uma, duyars zl a ve buradan da tükenmi li e ve i doyumsuzlu una yol açabilmektedir. Yeniçeri ve arkada lar n (2009) yapt ara rmada, çal anlar n etkile imsel ve da msal adalet alg lar nda meydana gelen olumsuz geli melerin tükenmi lik e ilimlerini art etki yapt tespit edilmi tir. lemsel Adalet Performans Etkile imsel Adalet Ö.Ba k Ö.Kültürü Ö.Güven Ö.Vatanda k Doyumu Da msal Adalet