Propagandanın Çeşitleri

Propagandanın yapıldığı alanlarla ilgili bir tasnif yapacak olursak, bunun için propagandayı önce yapısal özelliklerini göz önünde bulundurarak değerlendirmeliyiz. Sahası bakımından propaganda iç ve dış olmak üzere ikiye ayrılır. Kapsamı bakımından propaganda genel, sınırlı ve ferdi olmak üzere üçe ayrılır. Konusu bakımından propaganda siyasi, ekonomik, kültürel ve askeri olmak üzere dörde ayrılır. Bu propaganda türlerini de kapsayacak şekilde bütün dünyada milletlerin siyasi, iktisadi, felsefi, ticari ve endüstri kudretlerini kullanarak yaptıkları ve psikolojik savaşın propaganda uygulamalarını en iyi şekilde açıklayan üç çeşit propaganda vardır (Özsoy,1998:6). Beyaz, gri ve siyah propaganda.

Dünya üzerinde en etkili haber alma teşkilatı olan CIA’da yıllarca görev alan ve “Inside the Company: CIA Diary” kitabının yazarı olan Philip Agee, CIA’nın propaganda konusunda kullandığı yöntemleri de şu şekilde açıklamaktadır;

”Propaganda faaliyetlerinde CIA’nin rolü, resmi propaganda bölümünce ‘Beyaz, Gri, ve Siyah’ olarak üç genel gruba ayrılır. Beyaz propaganda, açıkça Amerikan hükümeti, yani Amerikan Danışma Bürosu’nca (USIA) yapılan propaganda olarak kabul edilir. Gri propaganda, malzemesinin kaynağını Amerikan hükümeti olarak göstermeyen ve kendi malzemeleri gibi yayan kişi ya da örgütler aracılığıyla yapılır. Siyah propaganda ise, hiçbir kaynağa dayanmayan, var olmayan bir kaynağa dayandığı gösterilen ya da gerçek bir kaynakla ilgili sahte bir propagandadır. CIA, siyah propaganda çalışmaları yapmaya yetkili tek Amerikan hükümet kurulusudur. Gündelik basın, kitaplar, dergiler, radyo-televizyon, duvarlara yazılan yazılar, el ilanları, dini ve politik konuşmalarla siyah ve gri propagandanın uygulandığı, ülkeler de vardır" (http://www.ozgurluk.org,12.04.2010).

1.6.3.1. Beyaz veya Açık Propaganda

Bu propagandanın temel özelliği kaynağın resmi ve güvenilir olmasıdır. Haberlerin kaynakları saklanmaz aksine tanınmak ister. Beyaz propaganda yapılırken çok dikkatli olunmalıdır. Çünkü muhatapların tereddütsüz kabul etmeye alıştıkları bir propaganda çeşididir. Bu nedenle gerçeklerden en ufak ayrılmanın ortaya çıkması

büyük bir güvensizlik doğurur ve bunun sonucunda dinleyiciler yeni kaynaklar aramaya başlarlar (Özsoy,1998:20). Kazanımı, en güçlü tarafı; karşı tarafın fikirlerini çürütür, taraftarlarını azaltır. Doğru, açık ve şeffaf propaganda kitlelerde güven uyandırır. Beyaz propagandanın zayıf tarafı yayılma menzilinin sınırlı olmasıdır. Düşman kendini korumak için karşı propaganda imkânlarını hemen kullanırsa bu durum tehdit ve bozulma ile sonuçlanabilir. Yapılan propaganda hakkında toplumda şüphe uyanıyorsa eğer, silah geri tepmiş olur, böylece de güven zayıflar (Tarhan,2003:37).

Beyaz propagandanın malzemesi haberlerdir. Hasım tarafın hatalarını, suiistimallerini malzeme olarak kullanırlar. Bu malzemenin ne zaman, ne şekilde, nasıl ve hangi ölçüde kullanılacağı planlanmalıdır. Psikolojik savaşın hedefi, kalenin zayıf yönünü iyi belirleyip o hedefe ısrarla ve tekrarla atışlar yapmak, sonuç olarak direnci zayıflatmaktır (http://www.frmmatik.tk,12.04.2010). Đkinci Dünya Harbinde BBC radyosunun neşriyatı, müttefiklerin Kore’de kullandıkları broşürler, Kıbrıs meselesinde Türk tezini izah etmek için Güney Amerika’ya giden Đyi Niyet Heyeti, beyaz propagandanın en güzel misalleridir( http://www.turkcebilgi.com,12.04.2010).

Ayrıca Trt tarafından yayınına başlanılan El Trt Tv kanalı, faaliyetini Ortadoğu bölgesinde yaşayan Araplar üzerinde yapılan karşı propagandaları engellemek ve tarihi olarak var olan kültürel birliği pekiştirecek yayınlarla beyaz propagandayı yapması da söylenebilinir. Bu konuda Katar El Arap gazetesinden Adnan Ebu Muti ise makalesinde "Arap ülkelerinin içinde bulunduğu uygarlık gerileyişi, gelenek ile modernlik arasındaki çekişme ve değerler sisteminin çöküşü sebebiyle bölgenin kimliği kayboldu. Bu gerileme medya sahasında da yansıdı. Bu boşluğu da yabancı medya dolduruyor. Kanımca Türkler, Arap ve Türk toplumları arasındaki büyük benzerlik ve ortak tarih sebebiyle Araplara yönelik televizyon kanallarında başarılı olacaklar. Diğer ülkelerin kanalları bu özelliğe sahip değil. Kendi siyasi ve ekonomik çıkarlarını gündeme taşıyorlar, ama istenen başarıyı elde edemediler. AKP hükümeti politikasının Arap komşularla izlediği uzlaşı dili, yeni Türk kanalının zorlama ve tehditle değil, karşılıklı çıkarlar ışığında hedeflerine ulaşmasına destek

olacaktır” diyerek konuya olumlu yaklaştıklarını dile getirmiştir ( http://www.aktifhaber.com,13.04.2010).

1.6.3.2. Gri veya Bulanık Propaganda

Gri propaganda da kaynak belirsizdir ve birden fazladır. Propagandacı kendini çok fazla öne çıkarmaz. Bu tip propagandanın temel malzemesi rivayetlerdir ve oldukça sinsi ve görünmeden yapılmaya çalışılır. Bu yüzden gri propaganda yapan tarafla mücadele etmek zordur. Bu tip propagandanın belli bir kaynağı olmadığı ve temelinde rivayetlere dayandığı için, karşı taraf tehlikeyi sezinleyemeyip yapılan propagandaya karşı bir çalışma yapma gereği görmeyebilir. Bu da gri propagandanın olumlu yönlerinden biridir. Gri propagandada genellikle doğru bir olay abartı ve yalanlarla şişirilerek karşı taraf küçük düşürülmeye, güvensiz olduğu kanısı oluşturulmaya ve gülünç duruma düşürülmeye çalışılır. Beyaz propaganda gibi kaynağının belirli olma durumu olmadığı için çalışma alanı daha geniştir. Genellikle

beyaz propagandanın etkisini arttırmak için yapılır(http://www.forumneti.com,

12.04.2010).

Güçlü yönü, muhatap tarafından iyi kabul görmesidir. Đnsan üzerinde propaganda hissi doğurmaz. Propagandayı çıkaranlar belirsiz olduğu için, gri propagandada en heyecanlı konular kullanılabilir. Bu tarzda genellikle doğru bir olaya on tane yalan sokulup muhatabı küçük ve gülünç duruma düşürmek amaçlanır. Senaryo iyi yazılmışsa eğer “rivayetler” dilden dile dolaşır. Yakın tarihte de Cumhurbaşkanı Özal’ın bazı sözleri, bu kapsamda onun siyasi gücünü zayıflatmak için kullanıldı. Bakan Mehmet Keçeciler’in takside akşam çalışan bir öğretmeni anlatmasına, Özal’ın bu davranışı onaylar tarzda “ benim memurum işini bilir ” sözü çok farklı bir alana çekilerek, rüşvete göz yumma ve teşvik olarak olayın sunulmasının, siyaha yakın gri bir propaganda olduğunu söyleyebiliriz (Tarhan,2003:38-39).

1.6.3.3. Siyah veya Sinsi Propaganda

Siyah propaganda, daima yalan haberleri ve rivayetleri kullanır. Haberin kaynağı bellidir, fakat bu kaynak doğru kaynak değildir. Karşı taraf gerçek kaynağı bilmediğinden kolaylıkla etki altında kalır ve beynini kolaylıkla kullandırır (Kumkale,2006:110).

Siyah propaganda yönteminde hile, entrika, yalan, iftira, fitne, sinsilik ve sahte delil serbesttir. Gizlilik esastır. Gerçekleri değiştirmeyi, inançları sarsmayı ve kamuoyunu karıştırmayı amaçlar. Kaynağı anlaşıldığı zaman tesiri olmaz, geri teper. Bu propagandanın amacı, yerleşmiş bir inancı yıkmaktır (Yıldırım,2007:161).

Her türlü gayri meşru vasıtalara tevessül eden bu propaganda çeşidi çok defa düşmana kendi gizli radyo, televizyon veya bir başka haber kaynağıymış süsü verir. Halk ise bilgiyi kendi kaynağından aldığını zanneder.2.Dünya savaşında radyolar arasında yaşanan propaganda savaşında bunun örneğine çok rastlanmıştır. Günümüzde de benzer radyo yayınları sürmektedir. Gruplar arasında nifak çıkararak onları parçalamayı davet eder. Günümüzde ise en canlı örneğini dünyanın her yerine 'güvenlik' adı altında asker gönderen ABD’nin, işgal ettiği ülkelerden ayyuka çıkan feryatların üstünü kapatabilmek için, kamuoyunu yönlendirmeye yönelik yayına soktuğu propaganda araçlarını kapatmak zorunda kalmasından anlayabiliriz. Suudi Arabistan'da yayınlanan bir fetvayla ABD tarafından kurulan el-Hurra televizyonunun 'özgürlük' nutukları atmak suretiyle yaptığı kara propagandanın, Arap dünyası içerisinde kabul görmediği ve işgalci ABD'ye 350 milyon doları çöpe attırdığı şeklinde de örnek verebiliriz (http://www.belgehaber.com, 13.04.2010).

1.6.3.4. Silahlı propaganda

Silahlı propaganda genel itibari ile terör örgütlerinin kullanmış olduğu bir propaganda çeşidi olup terör örgütleri bu propaganda çeşidini, kendilerinin var olduklarını, etkili olduklarını kanıtlamak için kullanırlar. Terör örgütleri, medyanın zaafından yararlanırlar. Basın için sıradan olayların haber değeri yoktur. Sıradışı, aykırı olaylar medya için “rating” yükselticidir ve yaşamsal gıda niteliği taşır.

Teröristler sıra dışı, çarpıcı olaylar planlayarak medyanın, dolayısıyla halkın ilgisini kendi üzerlerine çekerler (Tarhan,2003:44).

Etnik kökenli terör eylemleri de kendi kimliklerini göstermek, tükenmediklerini kanıtlamak için şiddeti yöntem olarak seçerler. Bu modelin benimsenmesi sık rastlanan bir olgudur. Kendi etnik gruplarını silahlı propagandaya ikna etmek için verilmediği düşünülen kültürel hakları argüman olarak kullanırlar. Bu hak mağduriyeti propagandası sürekli yapılarak, silahlanmanın tek çıkar yol olduğu konusunda topluluklarını ikna etmeye çabalarlar (Tarhan,2003:44).

Silahlı propagandanın amacı, terörün ve tedhişin yaratacağı şaşkınlıkla, kitleleri topyekün bir ayaklanmaya sevk etmek ve halk savaşını ordular savaşı içerisinde örgütleyerek zafere ulaştırmaktır (http://www.egm.gov.tr,17.04.2010). Bu genellikle mutsuz, eğitimsiz, hak arama yöntemi olarak şiddeti kültürel bir inanç sistemi olarak benimsemiş alt kültür gruplarının tarzıdır. Bitip tükenmediklerini göstermek için uçak, gemi kaçırma, bomba koyma, metrolara gaz verme, otobüs tarama, köy basma, istişhad eylemleri yapma gibi kültürel boyutu olan eylemler planlarlar. Marksist öğreti, proleterya diktatörlüğü için şiddeti yöntem olarak önerdiğinden 1990’lı yıllara kadar ideolojik Marksist terör kendine taraftar topluyordu. Filistin’de terörün terör getirdiği, terörü yöntem olarak benimseyenlerde güçlünün zayıfı ezmesine zemin hazırlandığının canlı örnekleri görülmektedir. Halen Filistin’de devam eden terörde, Marksist liderlerin işbaşında olmasının ve toplumsal taassubun rolünün ne kadar etkin olduğu tartışılmalıdır. Filistinliler Gandi gibi bir lider çıkarabilmeliydiler. (Tarhan,2003:45).