TÜRKİYE’DE MALİ YARDIMLARIN UYGULANMASINA YÖNELİK YAPILANMA VE İLKELER
4 3 PROJE ÇAĞRISI TEKLİFİ VE BAŞVURUSU
AB Katılım Öncesi Mali Yardımlardan yararlanmak için belirlenen öncelikler çerçevesinde hibeler ile projeler desteklenmektedir. Bu çerçevede programların öncelik alanlarında belirlenen şartlara uygun olarak hazırlanan projelerden yarışma usulüne göre seçilecek başarılı projeler hibeden yararlandırılmaktadır. Bu projelere başvurabilecek kurumlar ise, yerel yönetimler (belediyeler, il özel idaresi, köy tüzel kişiliği, muhtarlıklar), KOBİ’ler, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tüm yerel inisiyatifler, sanayi, ticaret, ziraat, meslek oda ve kuruluşları, vakıflar, dernekler, sendikalar, kooperatifler,
157 İktisadi Kalkınma Vakfı, Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği, http://www.ikv.org.tr/maliisbirligi.php
üniversiteler, araştırma enstitüleri ve eğitim kurumlarıdır.158 Söz konusu kurumların bu
mali yardımlardan yararlanabilmesi için projeler hazırlamaları gerekmektedir. Ayrıca Projeleri de Katılım Ortaklığı Belgesi, Ulusal Kalkınma Planı ve Katılım Öncesi Ekonomik Program önceliklerine uygun olarak hazırlanmaları gerekmektedir. AB’nin ülkemize sağladığı mali yardımların Türkiye’nin topluluk ile mevcut ortaklık ilişkisinden kaynaklanan yükümlülüklerinin yerine getirilmesini desteklemek için verilmektedir. Bir proje ya da programın AB tarafından desteklenmesi için; Türkiye tarafından hazırlanan Ulusal Programda belirtilen alanları destekleyici nitelikte olması, AB Katılım Stratejisinin uygulanmasına katkıda bulunması, Türkiye’deki yasaların AB müktesebatına uyum sürecine katkıda bulunması gerekmektedir.159 Avrupa Komisyonuna doğrudan sunulan projelerin desteklenmesi mümkün değildir. Türkiye’nin söz konusu mali yardımlardan yararlanabilmesi için ilgili proje konularının Türkiye ile AB arasında yapılan yıllık planlamada öncelikler arasına alınmış olması gerekir. Projeler ancak proje teklif çağrısı yapıldıktan sonra sunulabilmektedir. AB tarafından sağlanan hibe nitelikli mali yardımların hangi projelerin finansmanında kullanılabileceğine karar verilmesi, “programlama” adı verilen ve Avrupa Birliği Genel Sekreterliğinin koordinasyonunda, hemen hemen bütün kamu kurum ve kuruluşlarının katıldığı önemli ve uzun bir süreç içinde olup, ilgili belgelerde (Katılım Ortaklı Belgesi, İlerleme Raporu vb.) belirtilen öncelikler çerçevesinde şekillenmektedir.160
Şekil 4. 2. Katılım Öncesi Mali Yardımları Programlama Süreci
Değerlendirilen proje önerilerinden uygun ve öncelikli olanlar, standart AB proje formatı çerçevesinde geliştirilmekte ve bu şekilde oluşturulan senelik proje paketleri Ulusal Mali Yardım Koordinatörü tarafından Avrupa Komisyonuna iletilmektedir. Bu şekilde özetlenebilecek programlama süreci, her sene Ağustos-Eylül
158 Devlet Planlama Teşkilatı, AB Destekli Bölgesel Kalkınma Programları Hibe Programı Uygulama
Mekanizması, http://www.dpt.gov.tr/bgyu/abbp/Hibe/hibe_mekanizma.html (23.07.2007). 159 Burhan Ormanoğlu (2007), a. g. m., s. 36. 160 Burhan Ormanoğlu (2007), a. g. m., s. 36. Ulusal Program Yıllık Programlama Toplantısı Komisyonun Değerlendirmesi Finansman Zaptının İmzalanması Teklif Çağrılarının Ve İhale Duyurularının Yayınlanması Katılım Ortaklığı
aylarında başlatılmakta ve Nisan-Mayıs gibi tamamlanmaktadır.161 AB finansmanı, esas
olarak yıllık Ulusal Programlarla reformları desteklemek için tasarlandığından, reformlardan sorumlu kuruluşlar bu finansman için seçilebilir. Bu finansman ya var olan yapılar tarafından ya da ihtiyaçları karşılamak için kurulan yeni birimler tarafından kullanılır.162 Örneğin, İnsan Kaynakları Geliştirme alanında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı veya Bölgesel Ajansların işsiz insanlar için eğitim talebine danışmanlık şirketleri ve insan kaynakları şirketleri eğitim sağlayıcılar olarak teklif vermeye uygun olurlar. Finansman için uygun projeler genellikle devlet kurumları, yerel yönetimlerce veya sivil toplum örgütlerince gerçekleştirilmektedir.
Hibe programları ticari olmayan AB hedeflerinden birinin hayata geçirilmesi, bir faaliyetin uygulamaya konulması veya bir kurumun işletilmesiyle ilgi olup; çerçeve program altında, çerçeve programın amaçlarına uygun olarak düzenlenmektedir.163 AB finansmanı alan kurumlar sağlık ve eğitimden alt yapı ve kırsal kalkınmaya kadar değişik alanlarda kamu politikalarının tasarlanması ve uygulanmasından sorumlu kurumlardır.164 Ayrıca, bu alanlarda reformu destekleyen sivil toplum örgütlerine de destek verilmektedir.
Örneğin, AB- Türkiye mali işbirliği kapsamında yürütülen bölgesel kalkınma programlarında belirlenen öncelikler çerçevesinde bu yardımlar yapılmaktadır. Bu öncelikler dâhilinde hazırlanan projeler değerlendirilerek içlerinden en uygun projeler seçilmektedir. AB belirlenen öncelikler çerçevesinde mali yardımlar için farklı tarihlerde proje teklif çağrısı bulunmaktadır. Bu sayede kurumlardan belirlenen alanlarda proje tekliflerini hazırlamaları ve teslim etmeleri istenir. Bu teklif çağrısı ile birlikte başvuru rehberi yer almaktadır. Bu rehberle söz konusu projenin öncelikleri ve amaçları, yararlanan kurumların uygunluğu ile ilgili kurallar, değerlendirme kriter ve süreciyle ilgili bilgiler verilmektedir. AB tarafından ilgili ülkeye tahsis edilecek miktarın kararı Brüksel’de söz konusu ülkenin büyüklüğü, nüfusu gibi çeşitli faktörler ve belli alanlardaki reform gereksinimlerine göre alınır, AB finansmanı genellikle
161 İnci Ataç-Rösch, Avrupa Birliği Fonları ve Yerel Yönetimler, Avrupa Birliği Ve Yerel Yönetimler
Konferans Raporu, http://www.konrad.org.tr/Yerel%20Yonetimler/Rosch11.pdf (27.07.2007).
162 T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), AB Mali Desteğine Kimler
Başvurabilir?, http://www.avrupa.info.tr/AB_Mali_Destegi/Kimler_Basvurabilir.html (10.08.2007).
163 A.Eser Kayadelen, Hibe Programları Ve Hibe Başvurusunun Yapılması,
http://www.tesk.org.tr/projehazırlama/m5/M5-dersnotları.doc (21.07.2007).
164 T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Neden AB Mali Desteği?,
projelerin toplam bedelinin %75’ini kapsar, ancak bazı özel projelerde AB finansmanı %100 erişebilir.165 Hibe programından yararlananlar tarafından projeye mutlaka “eş finansman” sağlanmak zorundadır ve bu oran ülkelere göre farklılıklar göstermektedir. Türkiye’de uygulanmış olan hibe projelerinde eş finansman miktarı yerel kalkınma girişimleri için %10, KOBİ projeleri için, %50 olarak uygulanmıştır.166 Projeler, Merkezi Finansman ve İhale Birimi koordinasyonunda bağımsız değerlendirme komiteleri tarafından öncelikler ve başvuru rehberindeki koşullar doğrultusunda değerlendirilir. Yapılan yardımlar ticari bir amaç güdülmeden sadece Türkiye’nin AB’ye uyum sürecini desteklemek amacında olmalıdır.
Hibe programlarında uyulması gereken temel kurallar;
· Programın hedefleri açık olmalı, ön ulusal kalkınma planı ve yıllık programlarda yer alan hedeflerle uyumlu olmalıdır,
· Şeffaflık ilkesine mutlaka uyulmalı ve duyuruların mümkün olduğunca yaygın yapılması sağlanmalıdır,
· Eşit muamele, fırsat eşitliği ve tarafsızlık ilkelerine uyulmalıdır
· Fonların başkaları için kaynak haline gelmesine izin verilmemelidir.167
Projelerin zamanında, doğru ve başarılı biçimde uygulanmasını takiben, yüklenicilere MFİB tarafından ödemeleri yapılır. Bu ödemeler ancak yüklenicilerin yükümlülüklerini yerine getirmeleri ve AB satın alma kurallarına uymaları koşuluyla yapılır. Türkiye’de AB fonlarının kullanılmasının sorumluluğu Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin elindedir ve bununla beraber Avrupa Komisyonu tüm ihale sürecinde AB prosedürlerinin izlenmesini sağlar. Bu nedenle, Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, Avrupa Komisyonu’nu temsilen, her projenin ihale ve sözleşme aşamasında önceden onay verir.168
165 T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Nasıl Uygulanır?,
http://www.avrupa.info.tr/AB_Mali_Destegi/Nasil_Uygulanir.html (10.08.2007).
166 A.Eser Kayadelen, Hibe Programları Ve Hibe Başvurusunun Yapılması,
http://www.tesk.org.tr/projehazırlama/m5/M5-dersnotları.doc (21.07.2007).
167 A. Eser Kayadelen, Hibe Programları ve Hibe Başvurusunun Yapılması,
http://www.tesk.org.tr/projehazırlama/m5/M5-dersnotları.doc (21.07.2007).
168 T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Nasıl Uygulanır?,
Şekil 4. 3. Yapılan Hibelerin Aşamaları
Avrupa Komisyonu ve Türk Hükümeti ortak kararıyla, katılım için öncelikli yatırım ihtiyaçları, finansman için sunulan sektörel önergelerin kalitesi, AB finansmanı için başvuran Bakanlıkların uygulama kapasitesi gibi faktörler göz önünde bulundurularak alınır.169 Her kısım için fonların dağılım işlemine “programlama” adı
verilmektedir. Yapılan proje başvuruları ise MFİB koordinasyonunda bağımsız değerlendirme komiteleri tarafından yapılmaktadır. Değerlendirme ölçütleri ise projelerde önerilen faaliyetlerin uygunluğunu, teklifler için yapılan çağrıların hedefleriyle tutarlılığını, niteliğini, beklenen faydasını, sürdürülebilirliğini ve maliyet etkinliğini kapsamaktadır.170 Teklif edilen bütçe ile teklifin kalitesi de başvuru rehberinde yer alan değerlendirme tablosundaki değerlendirme ölçütlerine uygun olarak yapılır.
Değerlendirmede iki tür kriter vardır;
· Seçim Kriterleri: Projenin yürütüldüğü sırada faaliyetleri geçekleştirebilmek ve gerektiğinde finansmanına katılma konusunda yeterli kaynaya sahip olmalı; projeyi tamamlayabilecek profesyonel yetkilik ve vasıflara sahip olmalıdır.171 · Hibe Verme Kriterinde: Belirlenen hedefler ve öncelikler açısından projeler
değerlendirilmektedir. Hibeler bu bakımdan en iyi sonuca ulaşılacağına inanılan
169 T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Nasıl Uygulanır?,
http://www.avrupa.info.tr/AB_Mali_Destegi/Nasil_Uygulanir.html (10.08.2007).
170 Devlet Planlama Teşkilatı, AB Destekli Bölgesel Kalkınma Programları Hibe Programı Uygulama
Mekanizması, http://www.dpt.gov.tr/bgyu/abbp/Hibe/hibe_mekanizma.html (23.07.2007).
171 A.Eser Kayadelen, Hibe Programları Ve Hibe Başvurusunun Yapılması,
http://www.tesk.org.tr/projehazırlama/m5/M5-dersnotları.doc (21.07.2007). Tekliflerin MFİB’ ye Sunulması
Tekliflerin Değerlendirme Komitesinde Değerlendirilmesi Başarılı Projelere Delegasyon Onayı
Hibe Sözleşmelerinin İmzalanması Hibe Uygulamasının İzlenmesi
Potansiyel Faydalanıcıların Teklif Yapmaya Çağrılması
60–90 Gün
90–180 Gün
projelere verilmektedir. Bu ölçütler ise, projenin ilgisi, teklif çağrısı hedefleriyle uyumu, kalitesi beklenen etkisi, sürdürülebilirlik ve maliyet etkinliği gibi unsurlardır.172
Tablo 4. 8. Tekliflerin Değerlendirilmesiyle İlgili Örnek Değerlendirme Tablosu
Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, (Nisan 2005), Bölgesel Kalkınma Programlarında Hibe Teklif Çağrıları ve KOBİ Başvuruları, www.dpt.gov.tr (23.07.2007)
Her başvuru, bağımsız değerlendirme birimleri tarafından değerlendirilmektedir. Bu birimlerin verdikleri puanların ortalamaları alınarak proje tekliflerinin puanları belirlenmektedir. Bu birimlerin yapmış olduğu değerlendirme sonucunda tekliflerin hangilerine hibelerin yapılacağı değerlendirme komitesi tarafından karara bağlanmaktadır. Hibe yardımından yararlanacak olan proje sahiplerine sonuç yazılı olarak bildirilmektedir.
Proje tekliflerin reddedilmesi ise şu gerekçelere dayandırılmaktadır; · Başvurunun süresi içinde yapılmaması,
· Başvuru teklifinin tamam olmaması, · İdari yönden koşullara uygun olmaması,
· Başvuru sahibi ve ortaklarının uygun olmaması, · Projenin uygun olmaması,
· Teklifin konu ile ilgili olmaması,
· Başvuru sahibinin mali ve işletme kapasitesinin yeterli olmaması, · Teklifin mali ve teknik yönden yetersiz olması.173
172 A.Eser Kayadelen, Hibe Programları ve Hibe Başvurusunun Yapılması,
http://www.tesk.org.tr/projehazırlama/m5/M5-dersnotları.doc (21.07.2007).
173 A.Eser Kayadelen, Hibe Programları ve Hibe Başvurusunun Yapılması,
http://www.tesk.org.tr/projehazırlama/m5/M5-dersnotları.doc (21.07.2007). Mali kapasite ve işletme kapasitesi (min 12) 20 puan İlgililik (min 20) 25 puan
Metodoloji 30 puan
Sürdürülebilirlik 15 puan Bütçe ve maliyet etkinliği 10 puan
Yapılan teklifler sonucu verilen kararlarda kesin kararlardır. Tüm tekliflerin yetersiz bulunması sonucu da yeniden proje çağrısı yapılabilir. Başvurusu kabul edilen projeye MFİB başvuru rehberinde yer alan standart sözleşmeye göre sözleşme teklif edilir. Başvuru sahibinin de başvuru formu, iş planı gibi ilgili bölümleri İngilizceye çevirtmesi gerekmektedir. Sözleşmede, nihai hibe tutarı, hedeflerin gerçekleştirilmemesi durumunda yapılacaklar, sözleşmede ve bütçede yapılacak değişiklikler, raporlama ve ödemelere ilişkin bilgiler, proje hesaplarının nasıl kullanılacağını, denetim, tanıtım ve uygulama konuları yer almaktadır.174
Uygulama sırasında da proje, MİFB ve hibeden yararlanan kuruluş tarafından yakından takip edilmektedir. Yararlanıcıların, sözleşmede belirtilen dönemlerde düzenli olarak istenilen raporları ilgili birimlere göndermesi gerekmektedir. Projenin süresine göre bu raporların sayısı değişmektedir. Yararlanıcılar, hem ara raporlar hem de nihai raporlar hazırlar. Ara raporlar projenin uygulanması sırasında hazırlanmaktadır. Nihai raporlar ise proje tamamlandıktan sonra yararlanıcı tarafından hazırlanır. MFİB hem hazırlanan raporlarla hem de projeleri yerinden izleyerek projeleri denetlemektedir. Projeler nihai raporların sunulmasını takiben MFİB tarafından onaylandıktan sonra kabul edilmektedir. Nihai raporda belirtilen hesap durumuna göre yararlanıcıya kalan ödemeler yapılır.
Diğer proje teklif çağrıları içinde genel olarak benzer değerlendirme koşullarının olduğu söylenebilir. Teklif çağrıları Internet yoluyla ilgililere duyurulur (www.deltur.cec.eu.int) ve finansman için başvurabilecek hedef grupları (Sivil Toplum Kuruluşları, KOBİ ’ler, yerel makamlar vs.), başvurular için son tarih ve başvuruların yapılacağı yeri, başvuru için gerekli belgeleri (formlar, diğer ilgili belgeler örneğin iş geliştirme projeleri için bir iş planı, Sivil Toplum Kuruluşları için tüzük vs.) bu duyurularda belirtilir.175
174 A.Eser Kayadelen, Hibe Programları ve Hibe Başvurusunun Yapılması,
http://www.tesk.org.tr/projehazırlama/m5/M5-dersnotları.doc (21.07.2007).
175 Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği (AKTT), Avrupa Birliğinin Türkiye’de Desteklediği