AVRUPA BİRLİĞİ ADAYLIK DÖNEMİNDE TÜRKİYE’YE YÖNELİK MALİ YARDIMLAR: HİBELER
3 4 KATILIM ÖNCESİ MALİ YARDIM ARACI (IPA) (2007–2013)
2007 yılından itibaren AB, Birliğe üyelik yolunda ilerleyen ülkelere mali yardım yapılması konusunda IPA (Instrument For Pre-Accession Assistance/Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı) tüzüğü kabul edilerek; her ülkeye ayrı ayrı mali işbirliği uygulamak yerine mali yardımların etkinliğini arttırmak için tek bir hukuki çerçeve oluşturulmuştur.112 2007–2013 mali dönemini kapsayan yeni yapılanma Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance) (IPA) adını almıştır. Bu doğrultuda AB Konseyi 1085/2006 sayılı Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı’nı düzenleyen tüzüğü 17 Temmuz 2006 tarihinde kabul etmiştir.113 Böylece daha önce uygulamada olan PHARE, ISPA, SAPARD, CARDS, Türkiye için uygulanan Katılım Öncesi Mali Yardım Programı, Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı altında toplanmıştır. AB, 2007–2013 döneminde, Türkiye ile birlikte aday ülkelere ve potansiyel aday ülkelere yönelik tüm katılım öncesi mali yardım programlarını tek bir yapı altında (IPA) toplamayı öngörmekte ve toplam bütçe 11,5 milyar Euro dur. Söz konusu ülkelere IPA kapsamında AB’ye uyum doğrultusunda mali destek sağlanmaktadır.
Tablo 3. 7. IPA’nın Kapsadığı Ülkeler
ADAY ÜLKELER
TÜRKİYE HIRVATİSTAN MAKEDONYA POTANSİYEL
ADAY ÜLKELER ARNAVUTLUKBOSNAHERSEK SIRBİSTANKARADAĞ KOSOVA
*AB komisyonun kabul ettiği tüzüğünün ek-1 ve ek-2 de yer almaktadır.
Kaynak: Council Regulation (EC) No 1085/ 2006 of 7 July 2006 establishing an Instrument for Pre- Accession Assistance (IPA), Official Journal L210, 31/07/ 2006, s. 85
2007 yılından itibaren başlayan 7 yıllık dönemde Türkiye 11,5 milyon Euro tutarındaki pastadan daha çok pay alması proje performansına bağlı olduğu için proje üretme konusunda sıkıntı yaşayan Türkiye’nin ciddi bir proje üretim seferberliği başlatması gerekmektedir.114
112 Burhan Ormanoğlu (2007), a. g. m., s. 33.
113 Council Regulation (EC) No 1085/ 2006 Of 7 July 2006 Establishing An Instrument For Pre-
Accession Assistance (IPA), Official Journal L210, 31/07/ 2006, P. 0082–0093.
114 AB Merkezi Derneği, AB Mali Yardımları Ve Türkiye’nin İstifadesi,
IPA özellikle demokratik kurumların ve hukukun üstünlüğünün kuvvetlendirilmesi, kamu kurumlarının reformuna, ekonomik reformların uygulanmasına, azınlık hakları ve cinsiyet eşitliği yanında insan haklarına saygının yüceltilmesine yardımcı olmak ve sivil toplum ile ileri düzeyde bölgesel işbirliğini desteklemek ve sürdürülebilir kalkınma ile yoksulluğun azaltılması amaçlamaktadır.115
Katılım öncesi mali yardım aracı adı altındaki yardımlar, beş ana başlık çerçevesinde kullanılması gerekmektedir. Bunlar;
· Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi, · Bölgesel Ve Sınır Ötesi İşbirliği, · Bölgesel Kalkınma,
· İnsan Kaynakları, · Kırsal Kalkınmadır.116
Katılım Öncesi Mali Yardım Enstrümanı’nın temel amaçları şu şekilde sıralanabilir;
· Katılım öncesi mali yardımı tek çatı altında birleştirmek, · AB müktesebatına uyum ve uygulama için destek,
· Ülkeyi AB Yapısal Fonlarının uygulanmasına hazırlamak,
· Ülkeyi AB politikalarına ve sosyo-ekonomik düzeyine yaklaştırmak.117
2007–2009 yılları için Ülkemize toplam 1,602 milyar Euro tahsis edilmiştir. Söz konusu yardımların, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve azınlık haklarını güvence altına alan kurumların varlığının istikrarına yönelik projelerin yanı sıra Türkiye-AB Sivil Toplum Diyaloğu’nun teşvik edilmesine yönelik projelere odaklı olacaktır.118
115 İbrahim Çeliktaş (2006), 2007–2013 Mali Perspektifi İçin Öngörülen Avrupa Birliği Katılım Öncesi
Fonlarının Yapısı, Sayıştay Dergisi, Sayı: 63, s. 45, www.sayıstay.gov.tr/yayin/dergi/dergi3asp?id=493 (17.08.2007).
116 Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Katılım Öncesi Mali Yardımlar,
www.abgs.gov.tr/indext.html (09.08.2007).
117 T.C. Maliye Bakanlığı Avrupa ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, AB-Türkiye Mali İşbirliği,
http://www.maliye-abdid.gov.tr/ (23.08.2007).
118 Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2007–2013 IPA Mali Yardım Aracı Dönemi,
Şekil 3. 1. AB’nin Türkiye’ye Mali Desteği
T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Neden AB Mali Desteği?, http://www.avrupa.info.tr/AB_Mali_Destegi/Neden_Ab_Mali_Destegi.html (10.08.2007)
2007 Sonrası Dönemde yapılması gerekenler; · Sektörel Stratejilerin hazırlanması, · Proje Havuzunun oluşturulması,
· Uygulamaya ilişkin yapıların tanımlanması ve kapasitesinin geliştirilmesi, · 2007–2013 Dönemine Yönelik Ulusal Kalkınma Planın Hazırlanması.119
Tablo 3. 8. Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) Bileşenleri (2007–2013)
Kurumsal Kapasite Gelişimi
Mevzuat uyumu, kamu yönetimi reformu, adalet ve içişleri reformu, sivil toplumun geliştirilmesi, mali kontrol, çevre politikaları, eğitim reformu
ABGS Koordinatörlüğünde Operasyonel Program hazırlanmaktadır. Bölgesel ve Sınır
ötesi İşbirliği
Sınır ötesi işbirliği, uluslararası ve
bölgelerarası işbirliği ABGS KoordinatörlüğündeOperasyonel Program hazırlanmaktadır.
Bölgesel
Kalkınma Çevre, Ulaştırma, Bölgesel RekabetEdebilirlik
Operasyonel Programları sırasıyla Çevre Bakanlığı,
Ulaştırma Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Koordinatörlüğünde hazırlanmaktadır.
İnsan Kaynakları
İstihdamın arttırılması, istihdam kalitesinin arttırılması, sosyal
dışlanmayla mücadele, mesleki eğitim
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Koordinatörlüğünde Operasyonel Program hazırlanmaktadır. Kırsal Kalkınma
Tarımsal işletmelere destek, tarımsal mamullerin işlenmesi ve pazarlanması, ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve üretici birliklerine teknik destek
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Koordinatörlüğünde Operasyonel Program hazırlanmaktadır.
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2007–2013 IPA Mali Yardım Aracı Dönemi, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/AB/TeknikMevzuatDb/IPA_Hakkinda_Not.doc (23.08.2007)
119 Mesut Kamiloğlu (2005), Ön Ulusal Kalkınma Planı Çerçevesinde Kullanılabilecek AB Fonları, Dış
AB Komisyonunun Genişlemeden Sorumlu Üyesi Olli Rehn’nin ifadesiyle, Avrupa Birliğinin 2007 – 2013 yılları arasında aday ülkelere katılım öncesi süreçte finansal destek sağlamak üzere hayata geçirdiği Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı, gelecek yıllar boyunca Türkiye’ye mali yardım sağlayan önemli bir araç olacaktır.120
IPA’nın kullanımı aday ve potansiyel aday ülkeler için belirtilen bileşenler altında mali yardımların kullanılması çeşitli aşamaların tamamlanmasına bağlıdır. Bu aşamalar şunlardır;
1. Çok Yıllı İndikatif Mali Çerçeve Belgesi (Multi-Annual Indicative Financial Framework / MIFF): AB Komisyonu her yıl, IPA çerçevesinde izleyen üç yıl
için mali yardımların dağılımı gösteren ve uygulama planını niteliğine sahip çok yıllı indikatif mali çerçeve belgesini AB Parlamentosuna ve AB Konseyine sunmaktadır.121 Bu belge, mali yardımların IPA bileşenleri ve ülkeler arasındaki dağılımı konusunda AB Komisyonun görüşünü de yansıtmaktadır. Ayrıca bu belge, yapılacak yardımların miktarlarını indikatif olarak gösterir ve genişleme süreciyle ilgili politik çerçeve ile bütçe arasında bağlantı kurmaktadır. MIFF üç yıllık program döngüsü içinde ilerlemektedir. MIFF içinde bulunulan yılla (içinde bulunulan yıl: N) birlikte N, N+1 ve N+2 yılları için hazırlanmaktadır.122 Komisyon tarafından hazırlanan 2008–2010 dönemini içeren ilk mali çerçeve belgesinde IPA Tüzüğünün kabul edilmesinin gecikmesi nedeniyle 2007 yılı da yer almaktadır.
120 AB Vizyon (2007), AB’den 12 Kente 500 Milyon Euro Yardım,
http://www.abvizyon.com/default.asp?git=3 (20.08.2007).
121 Hüseyin Gösterici, Burhan Ormanoğlu (2007), Avrupa Birliği “IPA” Mali Yardım Sistemi/2007–2013
Dönemi Uygulaması, Bütçe Dünyası, Cilt: 2, Sayı: 25, s. 105.
122 Communication From the Commission to the Council and the European Parliament Instrument for
Tablo 3. 9. Çok Yıllı İndikatif Mali Çerçeve Kapsamında Türkiye’ye Yapılacak Mali Yardımların IPA Bileşenleri Bazında Dağılımı (Milyon Euro) 2008–2010
Bileşenler 2007 2008 2009 2010
Geçiş Yardımı Ve Kurumsal
Yapılanma 252.2 250.2 233.2 211.3 Sınır Ötesi İşbirliği 6.6 8.8 9.4 9.6 Bölgesel Kalkınma 167.5 173.8 182.7 238.1 İnsan Kaynakları Gelişimi 50.2 52.9 55.6 63.4 Kırsal Kalkınma 20.7 53 85.5 131.3
Toplam 497.2 538.7 566.4 653.7
Kaynak: Communication From The Commission To The Council And The European Parliament Instrument For Pre-Accession Assistance (IPA), Multı-Annual Indicative Financial Framework For 2008– 2010
AB Komisyonu tarafından hazırlanan ilk MIFF belgesinde diğer aday ülke ve potansiyel aday ülkelerinde bileşenleri altında yıllara göre mali yardımların dağılımı yer almaktadır.
Tablo 3. 10. Çok Yıllı İndikatif Mali Çerçeve Kapsamında Diğer Aday Ve Potansiyel Aday Ülkelere Yapılacak Mali Yardımların Toplamları (Milyon Euro) 2007–2010
Aday ve potansiyel aday ülkeler 2007 2008 2009 2010
Hırvatistan 138.5 146 151.2 154.2 Makedonya 58.5 70.2 81.8 92.3 Sırbistan 186.7 190.9 194.8 198.7 Karadağ 31.4 32.6 33.3 34 Bosna Hersek 62.1 74.8 89.1 106 Kosova 63.3 64.7 66.1 67.3 Arnavutluk 61 70.7 81.2 93.2
Kaynak: Communication From The Commission To The Council And The European Parliament Instrument For Pre-Accession Assistance (IPA), Multı-Annual Indicative Financial Framework For 2008– 2010
2. Çok Yıllı İndikatif Planlama Belgesi (Multi-Annual Indicative Planning Document / MIPD): AB Komisyonu tarafından Katılım Öncesi Mali Yardım
Aracının (IPA) bileşenleri altında oluşturulan Çok Yıllı İndikatif Mali Çerçeve Belgesinin (MIFF) ardından söz konusu hibelerden yararlanacak ülke ile AB Komisyonu birlikte Çok Yıllı İndikatif Planlama Belgesi (MIPD) hazırlanmaktadır. Çok Yıllı İndikatif Planlama Belgesi üç yıllık program döngüsü içinde hazırlanan ve IPA için stratejik bir belgedir.123 Bu belge Türkiye açısından AB’ye uyum çerçevesinde IPA bileşenleri altında gerçekleştirilecek faaliyetler ve temel öncelikleri belirlemektedir. Yıllık gözden geçirme ve Çok Yıllı İndikatif Planlama Belgesi AB Komisyonu onayı ile uygulanmaktadır. 123 COMMISSION DECISION C(2007)1835 of 30/04/2007 on a Multi-annual Indicative Planning Document (MIPD) 2007–2009 for Turkey.
Çok Yıllı Planlama Belgesi, Katılım Ortaklığı Belgeleri, Ulusal Programlar, İlerleme Raporları, Konsey Kararları ve Komisyonun hazırlamış olduğu strateji belgelerinde tanımlanmış olan ihtiyaç, sorun ve önceliklere dayalı olarak hazırlanır.124