Günümüzde eleĢtirel ve yaratıcı düĢünebilen, karĢılaĢtığı değiĢik problemleri çözebilen kiĢiler baĢarılı olabilecektir. Problem, yanıtı mevcut bilgi birikimiyle bulunamayan ancak araĢtırma ve incelemelerle yanıtlanabilecek durumdur. Problem çözme ise üst düzey zihinsel etkinliklerin kazanılmasında iĢe koĢulan bir öğrenme yoludur. Problem bir etkinlik sırasında ortaya çıkar ya da öğretmen tarafından tasarlanır. Burada önemli olan nokta çözümün sadece öğrenciler tarafından bulunmasıdır. Zihinsel kararlardaki üretkenlik, kendini ifade, güven ve çözümün uygulanmasından dolayı problem çözmede biliĢsel, deviniĢsel ve duygusal geliĢim en üst düzeydedir (Temel ve AvĢar, 2011: 75). Problem çözme, ne yapılacağının bilinmediği durumlarda yapılması gerekeni bilmektir, bir amaca ulaĢmada karĢılaĢılan güçlükleri yenme sürecidir (Tertemiz, 2000: 11-12).
Farklı öğrenme-öğretme yaklaĢımları problem çözmeyi farklı açılardan açıklamaya çalıĢmıĢlardır. Bunlar;
DavranıĢçı yaklaĢımda uyarıcı davranım kuramcıları problem çözmeyi deneme-yanılma yoluyla öğrenme olarak ele almıĢlardır. Bu yaklaĢıma göre problem çözerken birey pek çok davranımlarda bulunur. Bu davranımlardan sonuca götürücü olanlar öğrenilirken diğerleri sönerek kaybolur. DavranıĢçı yaklaĢımda problem çözmeyi edimsel koĢullandırma ile açıklayanlar problem çözmede uyarıcı, davranım ve pekiĢtireç arasındaki iliĢkiye dikkat çekmektedir. Problem çözme bir çok davranımın art arda gelmesidir. DavranıĢ zincirindeki her doğru davranımdan sonra pekiĢtireç verilmelidir. Ayırt edici uyarıcılar hangi davranıĢın pekiĢtirileceğini gösterir. Problem çözmede kullanılan ilkeler, kurallar ve yasalar birer uyarıcıdırlar. BiliĢsel yaklaĢımcılara göre problem, basitten karmaĢığa geniĢ bir dağılım gösterir. BiliĢsel yaklaĢımcılar problem çözmede kavrama ve anlamanın önemli olduğunu vurgulamıĢlardır. Problem çözümünü gerektiren sonuca ulaĢmak için amaç analiz edilir ve atılacak her adım bir hedef olarak tanımlanır. Bruner, bilgilerin buluĢ yoluyla kazanıldığını savunarak bireyin problem çözmesinde seçeneklerin keĢfedilmesinin önemini vurgulamıĢtır. Bruner‟e göre problem çözme karĢılaĢılan problemleri çözebilme yeteneğidir. Bruner‟e göre problemlerin nasıl çözüleceklerini anlatmak yerine öğrencilere uygun materyal ve imkanların sağlanması onları gözlem yapmaya,
denence kurmaya ve bu denencel çözümleri sınamaya özendirilmesi, probleme çözüm bulmak için öğrencilerin hem sezgisel hem de analitik düĢünme yollarından yararlanmalarının cesaretlendirilmesi önemli faktörlerdir. Bir diğer biliĢsel kuramcı Piaget‟in zihin geliĢimi konusundaki çalıĢmaları da problem çözme açısından önem taĢımaktadır. Piaget, 11 yaĢ öncesi çocukların problem çözmede nesnelerin benzerlik ve farklılıklarından yola çıkarak daha somut bir yaklaĢım gösterdiklerine ancak ergenlikte ortak ilkeleri soyutlayarak bir grup problemi çözebildiklerine iĢaret etmiĢtir. Gagne‟ye göre ise problem çözmede, belli kavramları ve ilkeleri kazandıktan sonra bunları bir çok amaç için kullanabilir. Bu Ģekilde eski ilkeler ile yenileri birleĢtirerek bir çok problemi çözebilir. Gagne aynı zamanda bireyin semboller aracılığıyla problem çözmek için zihinsel dönüĢümler ve hesaplamalardan yararlandığını ve bu yolla çevresiyle dolaylı bir etkileĢime girdiğini ifade etmektedir. Son yıllarda sıkça söz edilen yapısalcı yaklaĢıma göre, öğrencilerin yerine getirmeleri gereken öğrenme görevlerinin ya da öğrenecekleri içeriğin gerçek yaĢamdaki kadar karmaĢık ve ayrıntılı olması gerektiği, problem çözmede de önem kazanmaktadır. Böylelikle öğrenilecek olan bilgilerin gerçek yaĢam bağlamında ele alınması ve yeni bir durumla karĢılaĢıldığında kolayca transfer edilebilmesi sağlanmaktadır (Tertemiz, 2000: 14).
Problem çözme niçin önemlidir? Bir Çin atasözü: “Duyarım ve unuturum, görürüm ve hatırlarım, yaparım ve anlarım…” der. Bu söz aslında birçok Ģeyi özetlemektedir. AraĢtırmalar okunanların %10‟unu, iĢitilenlerin %20‟sini, görülenlerin %30‟unu, hem görülen hem de iĢitilenlerin %50‟sini, bizzat söylenenlerin %70‟inin, bizzat yapılanların %90‟ının hatırlandığını yani unutulmadığını göstermektedir. Öğretimdeki amaçlardan biri de kazanılan bilgilerin öğrenciler tarafından okul dıĢında da bir baĢka ifade ile günlük yaĢamda da kullanılabilmesidir. ĠĢte bu noktada problem çözme becerileri akla gelir. Problem çöme öğrencilerin bilgilerini, öğrendikleri kavram ve becerileri kendileri için kullanabilmeleri yoluyla gerçekleĢen bir süreçtir. Problem çözme becerileri; genel öğretim becerilerini, yaratıcı ve eleĢtirel olmayı, kuvvetli bir gözlemi-planlamayı-karar vermeyi-beyin fırtınasını, uygulamayı ve değerlendirme becerilerini içermektedir (Tertemiz, 2000: 18).
Problem çözme: Bir amaca eriĢmekte karĢılaĢılan güçlükleri yenme sürecidir. Bu süreç Ģartlara uyarak veya engelleri azaltarak gerginlikten kurtulmanın ve organizmayı bir iç dengeye kavuĢturmanın yollarını arar. Problem çözme, öğrenilmesi ve elde edilmesi gereken bir yetenektir. Sürekli olarak geliĢtirilmesi gerekir. Zaman,
çaba, enerji ve alıĢtırma isteyen bir iĢtir. Çok yönlü olması bakımından yaratıcı düĢünce ile aynı zamanda zekayı, duyguları, iradeyi ve eylemi kendinde birleĢtirir (Bingham, 2004: 23-24).
Problem çözme yönteminin olumlu yönler ( Sünbül, 2010):
Problemlerin farkına varma, ayırt edip tanımlama yeteneği kazandırır.
Probleme iliĢkin çözüm yolları üretme. Çözümü sınama, doğrulama ve sonuç çıkarma becerisi kazandırır.
Muhakeme, mukayese ve en doğruyu seçmeye olanak verdiği için objektif bir metottur.
Öğrencilere günlük yaĢamdaki durum ve problemlere kolaylıkla uyumunu sağlar.
Öğrenciye sistemli düĢünme ve karar verme alıĢkanlığı kazandırır. Öğrencilerin bilimsel araĢtırma süreçleriyle çalıĢmalarını sağlar.
Farklı kiĢilerle çalıĢma, baĢkalarının görüĢüne önem verme ve etkili iletiĢimlerde bulunma gibi beceriler kazandırır.
BoĢ zamanlarını yaralı bir Ģekilde değerlendirebilme (Sünbül, 2010: 255). Problem çözme yönteminin amaçları Ģunlardır (Topkaya, 2012; Demirhan, 2006):
Belirli bir konu alanına yönelik problemlerin hazırlanması için öretmenin becerilerini harekete geçirmek,
Oyun ve fiziki etkinliklerde belirlenen bir probleme yönelik çeĢitli çözümlerin yaratılması için öğrencilerin biliĢsel becerilerini harekete geçirmek,
Etkinliğin yapısını algılamak ve bu yapı çerçevesinde olası değiĢiklikler bulmak,
Öğretmen ve öğrencinin kabul edilmiĢ ve geleneksel cevapların ötesine geçmelerine izin verecek duygusal güvenlik düzeyine ulaĢmak,
Çözümlerin doğruluğunu kanılama ve onları belirli amaçlara yönelik olarak düzenleme becerisini geliĢtirmek (Topkaya, 2012: 79; Demirhan, 2006: 370). Çocuk, problem çözmeye imkan verici fırsatlar sayesinde yeteneklerini keĢfeder ve geliĢtirir. KarĢılaĢtığı güçlükler üzerinde baĢkalarının bir hüküm vermesini bekleyeceği yerde bu güçlüklere çözüm yolları bulmak için teĢvik edilen çocuk, mevcut problemin gerektirdiği Ģeyleri yapmaya çalıĢırken bilgisini, anlayıĢını, beceri ve
ihtiyaçlarını da kullanacak bir fırsat bulmuĢ olur. Problem çözme, çocuğun hem iç hem dıĢ kaynaklardan nasıl faydalanacağını öğrenmesine yarayan bir yoldur. Çocuk türlü problem durumlarla ilgili bir sorumluluk duygusu geliĢtirmek için becerisini artırmaya ancak bu durumları tanımak suretiyle gerçekleĢtirebilir (Bingham, 2004: 12).
Anlamlı problem çözümü ya da çözüm yolları geliĢtirme süreci her zaman konunun daha iyi anlaĢılmasını sağlamaktadır. Bu bir sürekli inĢa etme ve güçlendirme sürecidir. Problem çözme baĢarısı öğrenmede baĢarıyı sağlamakta ve baĢarıyla birlikte öğrencilerin yeteneklerini geliĢtirmektedir (Tertemiz, 2000: 3).