Politik Davranışın Boyutları

Politik davranışları sınıflamaya yönelik birçok çalışma yapılmıştır (Kipnis, Schmidt ve Wilkinson, 1980; Farrell ve Petersen 1982; Kipnis ve Schmidt, 1988; Yukl ve Falbe 1990; Zanzi ve O’Neill, 2001). Araştırmacılar konuyu farklı perspektiflerden ele

almışlar ve politik davranışın özelliklerine göre farklı sınıflandırmalar önermişlerdir. Bunlardan en kapsamlı olanı Farrell ve Petersen (1982) tarafından yapılan örgütlerde politik davranış modellerine ilişkin kavramsal bir çalışmada ortaya konulmuştur.

Farrell ve Petersen (1982: 406) politik davranışlara ilişkin 3 boyutlu bir tipoloji önermiştir. Bu tipolojide politik davranışların tamamı resmi olarak tanınmasa da günlük hayatın bir parçası haline geldiği için sosyal olarak kabul edilebilirliklerine göre öncelikle meşru ve meşru olmayan davranışlar olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca politik davranışta bulunan çalışanların bu davranışları yaparken kullandıkları kaynakları nereden temin ettikleri temel alınarak içsel ve dışsal olmak üzere ikili bir sınıflama yapılmıştır. Son olarak bu davranışları örgüt hiyerarşisinde hangi politik aktörlerin kullandığına ilişkin yatay ve dikey olarak iki kategoride ele almışlardır. Farklı bakış açılarıyla yapılan üç sınıflamaya ait bu davranışlar aşağıdaki tablo 4’de gösterilmektedir.

Tablo 4

Örgütlerde Politik Davranış Tipolojisi

Meşru politik davranışlar Meşru olmayan politik davranışlar

Dikey Yatay Dikey Yatay

İç I

•Doğrudan dile getirme

•Yöneticiye şikâyet etme

•Emir zincirini devre dışı bırakma •Engelleme II •Koalisyon kurma •Karşılıklı çıkar gözetme •Misilleme yapma V • Sabote etme • Sembolik protesto etme • İsyan etme • Ayaklanma VI •Tehdit etme Dış III •Hukuki davalara başvurma IV • Diğer örgütlerdeki meslektaşlarla iletişime geçme • Örgüt dışı profesyonel etkinliklerde bulunma VII • İspiyonculuk VIII •Sahtekârlık •İhanet

Kaynak: Farrell, D. ve Petersen, J. C. (1982). Patterns of Political Behavior in Organization. Academy Of Management Review, 7(3),s. 407

Tablo 4’de üç tipolojiye ait politik davranışlar görülmektedir. Meşru kategoride bulunan birinci hücredeki davranışlar örgütlerde en sık görülen içsel politik davranışları göstermektedir. İçsel politik davranış ödül dağılımının adil olmadığı ve kararlara katılımın sınırlı olduğu örgütlerde daha fazla ortaya çıkmaktadır. Bu kategorideki yer

alan engelleme davranışı alt kademede çalışanlar tarafından daha fazla kullanmaktadır (Farrell ve Petersen 1982: 407). İkinci hücredeki yatay politik davranışlar gücün paylaşıldığı örgütlerde daha fazla görülmektedir. Çünkü bu örgütlerde kararları etkilemek için çalışanlar koalisyon kurarak sürece müdahale etmek isteyeceklerdir. Üçüncü hücrede dışsal ve dikey davranışlar çatışmanın meşru olduğu yerlerde görülmektedir. Dördüncü hücrede ise örgüt üyeleri örgüt dışındaki insanlarla işle ilgili kurdukları gayri resmi iletişim sayesinde diğer güç kaynaklarına ve bilgiye ulaşarak politik davranışta bulunmaktadırlar (Farrell ve Petersen 1982: 408).

Diğer yandan Tablo 4’de gösterilen meşru olmayan davranışlar çalışanın örgüt üyeliğini kaybetmesiyle ve önemli yaptırımlara maruz kalmasıyla sonuçlanabilir (Farrell ve Petersen 1982: 408). Beşinci hücrede yer alan İsyan etme ve ayaklanma davranışları meşru olmayan, dikey ve iç davranışların en belirgin örneklerindendir. Bunlardan bazıları protesto içeren rozet takmak, sıra dışı giyinmek veya grev yapmak gibi davranışları içerir. Yedinci hücrede meşru olmayan dış dikey davranış olan ispiyonculuk, çalışanın örgütün kamu çıkarlarını tehlikeye atacak yanlış uygulamaları, ihmalleri ve sorumsuzlukları medyaya sızdırılması ile gerçekleşir. Sekizinci hücrede meşru olmayan, dış ve yatay davranışlar, yöneticilerin örgütlerini bırakarak rakip firmaya geçmeleri ya da kendi firmalarını kurmaları ile gerçekleştirilir. Ayrıca yöneticiler bazen örgütünü terk etmeden gayri resmi olarak başka bir firmada çalışarak bu tür davranışlarda bulunabilirler (Farrell ve Petersen 1982: 408).

Politik davranışları sınıflandırmaya yönelik yapılan diğer çalışmalardan biri de Kipnis, Schmidt ve Wilkinson (1980) tarafından yapılan ampirik bir araştırmaya dayanmaktadır. Bu çalışmada araştırmacılar politik davranışları çalışanların üstüne, astına ve iş arkadaşına yönelik kullanılmasını incelemişler ve bu davranışları yatay ve dikey olmak üzere iki kategoride sınıflandırmışlardır.

Yukl ve Falbe (1990: 134) yaptıkları çalışmada Kipnis’in üstlere astlara ve iş arkadaşlarına yapılan politik davranışların farklı nedenleri olduğunu desteklemişlerdir. Ayrıca politik davranışlardaki yön farklılıkları hem etkilenen hem de etkileyenlerce desteklenmiştir. Yönsel farklılıklar vardır ama esas vurgu yaptıkları husus bazı taktiklerin daha fazla kullanıldığıdır.

Zanzi ve O’Neill (2001: 245) yaptıkları çalışmada politik davranışları meşru ya da meşru olmayan davranışlar olmak üzere iki kategoride değerlendirmişler ve bu davranışların neler olduğunu belirlemeye yönelik 288 yüksek lisans öğrencisi olan ve aynı zamanda çeşitli mesleklerde çalışanlar üzerinde ampirik bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Katılımcılar hangi davranışların meşru hangilerinin meşru olmadığına ilişkin cevaplar vererek bu davranışları ne sıklıkla kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Sonuçlara göre çalışanlar meşru gördükleri davranışları çok sık olarak kullanmadıkları ancak meşru görmedikleri davranışları daha sık kullandıkları bulunmuştur.

Yapılan sınıflama çalışmalarına ait genel tanımlardan sonra belirtilen boyutlara ait politik davranışları tek tek ele almakta fayda vardır.

2.4.1. İçsel ve Dışsal Boyut

İçsel ve dışsal boyut çalışanların amaçlarına ulaşmak için politik davranışta bulunurken kullandıkları kaynakların örgüt içinden veya dışından temin edilmesine yönelik farklılaşmasını içermektedir. İçsel boyutta çalışanlar örgütte var olan kaynakları kullanmaktadırlar. Örneğin; karşılıklı yarar sağlama, muhalefet oluşturma, koalisyon kurma, misilleme yapma, isyan etme, ayaklanma ve tehdit etme gibi davranışları içermektedir (Ertekin ve Yurtsever, 2003: 41).

Diğer yandan dışsal politik davranışta bulunan çalışanlar örgüt dışı kaynakları amacı doğrultusunda kullanmaktadır. Örneğin hukuki davalara başvurma, örgüt dışından kişilerle işbirliğine gitme, dışarıya bilgi sızdırma, ispiyonculuk, ihanet ve sahtekârlık gibi davranışlardır. Dışsal politik davranış örgütteki alt kademedeki çalışanlar tarafından daha sık kullanılmaktadır. Bunun nedeni örgütteki bireylerin dış kaynaklara başvurmadan çatışmaların çözülmeyeceğini düşünmeleridir (Farrell ve Petersen 1982: 405).

2.4.2. Yatay ve Dikey Boyut

Yatay ve dikey boyutta çalışanların işyerinde üstlerini, iş arkadaşlarını ve astlarını etkilemek için kullandıkları politik davranışlar kategorize edilmektedir. Yatay boyuttaki davranışlarda çalışanlar aynı hiyerarşik düzeyde bulunan iş arkadaşlarına yönelik faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Koalisyon kurma, karşılıklı çıkar gözetme, misilleme yapma ve informal ilişkiler geliştirme bu davranışlara örnek olarak verilebilir (Farrell ve Petersen 1982: 406).

Dikey boyutta ise politik davranışlar örgüt hiyerarşisinde aşağıdan yukarıya doğru ya da yukarıdan aşağıya doğru olmak üzere iki farklı biçimde gerçekleşmektedir. Aşağıdan yukarıya doğru yapılan davranışlar astın üstüne karşı kullandığı manipülasyon, yağcılık, şikayet, emir komuta zincirini çiğnemek gibi davranışlardır. Yukarıdan aşağıya doğru yapılan politik davranışlar ise üstün astını etkilemek için uyguladığı engelleme, yaptırım gibi davranışlardır (Ertekin ve Yurtsever, 2003: 61).

2.4.3. Meşru ve Meşru Olmayan Boyut

Örgütlerde politik davranışın rolünü anlamak için bu ayrımı ilk kez Mayes and Allen (1977: 675) yapmıştır. Örgüt içerisinde gerçekleştirilen tüm politik davranışlar kabul edilmese de örgüt üyeleri tarafından bilinen bir gerçekliktir. Meşru ve meşru olmayan politik davranışlar günlük olarak gerçekleştirilen politikalarla sosyal olarak kabul görmeyen politik davranış arasındaki bir ayrımı ifade etmektedir. Meşru davranışlar olarak karşılıklı iyilik yapma, koalisyon kurma ve üstün desteğini alma örnek olarak verilebilir. Meşru olmayan davranışlar ise ispiyonculuk, isyan, tehdit, sabotaj ve kuralları çiğnemek gibi davranışları içermektedir. Meşru politik davranışlar daha çok örgütün üst düzey ve kıdemli çalışanlarında görülmesi, meşru olmayan davranışların ise örgüte yeni katılmış ve herhangi bir bağlılık hissetmeyen alt kademe çalışanlarda görülmesi beklenmektedir. Meşru olmayan davranışı kullanan kişiler belli bir süre sonra işinden olma veya cezalandırılmayla karşı karşıya kalacaklardır (Farrell ve Petersen 1982: 406-407). Bu nedenle genel olarak politik davranışlara ilişkin literatürdeki çalışmaların meşru olmayan davranışlar yerine meşru davranışlara odaklandığı görülmektedir.

Zanzi ve O’Neill (2001: 245) yaptıkları çalışmada meşru politik davranışların uzmanlık kullanımı, yüksek amaçlar edinme, imaj yaratma, ağ kurma, ikna etme, koalisyon kurma, meşru olmayan davranışların ise başkalarını suçlamak, manipülasyon, birleşmeye gitme, bilginin kontrol edilmesi, başkasının yerine geçme, gözdağı verme ve örgütsel yerleşme olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca araştırmacılar çalışanların meşru ve meşru olmayan politik davranışları ne sıklıkta kullandıklarına ilişkin bulgulara ulaşmışlardır. Çalışanların meşru gördükleri davranışları az sıklıkta, meşru görmedikleri davranışları ise daha fazla sıklıkla gösterdikleri tespit edilmiştir.