Performans Değerleme Sürecinin Hazırlanmasında Örgütsel Adalet Algısı

Önceden de bahsedildiği üzere, dağıtımsal adalet algısı, işgörenlerin elde ettikleri kazanımlar ve sonuçlara göre algıladıkları adillik algısıdır. PD sürecinin hazırlanması, performans ölçüt ve standartlarının belirlenmesi, değerlendirmeyi gerçekleştirecek değerlendiricilerin seçimi ve uygulanacak değerlendirme yöntemlerinin saptanması, aşamalarından oluşmaktadır.

Performans ölçütlerinin belirlenmesi, hazırlık sürecinin ilk aşamasıdır. Performans ölçütleri işgörenlerin neye göre değerlendirileceklerini gösterdiğinden, bunların adil algılanması işgörenler için çok önemlidir. Performans ölçütlerinin işgörenler tarafından adil algılanması ise, bu ölçütlerin işgörenin performansına ilişkin doğru bilgiyi toplamaya yönelik olmasına bağlıdır. Başka bir deyişle performans ölçütleri, yapılan işle ilgili olmalıdır. Performans ölçütlerinin yapılan işle ilgili olması, işgörenlerin PD sistemlerine ilişkin prosedür adaleti algılarını olumlu yönde etkileyecektir.

Performans ölçütleri belirlendikten sonra sıra, işgörenlerin fiili performanslarının karşılaştırılabileceği standartların belirlenmesine gelir. İşgörenlerin başarı durumları standartlara göre belirleneceğinden, standartların taşıdığı özellikler işgörenler için önem arz etmektedir. İşgörenler performans standartlarının açık, anlaşılır, ölçülebilir ve objektif olmalarını isterler. İşgörenlerin bu beklentilerini karşılayan performans standartları belirsizliği azalttığı için yaşanan stresi de azaltacak; aynı zamanda prosedür adaleti algılarını da artıracaktır. İşgörenlerin PD sistemlerini adil algılamalarını sağlamada performans ölçüt ve standartları ile ilgili başka bir unsur ise, aynı işi yapan tüm işgörenlerin performanslarının değerlendirilmesinde aynı performans ölçüt ve standartlarının kullanılmasıdır. Bu, ölçüt ve standartların tutarlılığı, olarak ifade edilmektedir.

PD hazırlığı sürecinde ele alınacak konulardan birisi de değerlendirmeyi gerçekleştirecek değerlendiricilerin seçimidir. Seçilen değerlendiricilerin performansı değerlenecek işgörenin yaptığı işi bilen işgörenler olmalarına dikkat edilmesi gerekmektedir. Değerlendirici, performansı değerlenen işgörenin işi hakkında bilgi

81 sahibi olduğu takdirde işgörenlerin performansı daha doğru bir biçimde değerlenecek, işgörenler de performanslarının etkin bir biçimde değerlendirildiğine inanacaklardır.

Değerlendiricinin işgörenin işi hakkında bilgi sahibi olması, sisteme ilişkin prosedür adaleti algılarını arttırır. İşgörenlerin değerlendirme sistemlerine ilişkin prosedür adaleti algılarını olumlu etkilemesinde seçilen değerlendiricinin, sadece değerlenenin işini bilmesi yeterli değildir, aynı zamanda PD’de kullanılacak yöntem, süreç ve prosedürleri de bilmesi gerekmektedir. PD sistemlerinin geliştirilmesinden örgüt sorumludur; ancak bu sistemi uygulayacak olanlar değerlendiricilerdir. Örgüt, sistemin geliştirilmesi sürecinde performans ölçütlerinin belirlenmesinden değerlendiricilerin seçimine kadar pek çok konuda sistemin adil algılanması için isabetli kararlar almış olsa bile, geliştirilen bu sistemi uygulayacak olan değerlendiriciler sistemin işleyişi ile ilgili yeterli bilgiye sahip değillerse, hem PD etkin bir şekilde gerçekleşmez, hem de değerlendirme sistemleri ile ilgili prosedürlerin değerlendirici tarafından yerine getirilmediğini veya tam olarak yerine getirilmediğini gören işgörenler değerlendirme sistemini yeterince adil algılamazlar.

PD yöntemlerinin saptanması, sistem geliştirme sürecinde ele alınan konulardan bir diğeridir. Bu aşamada değerlendirme yönteminin örgütte kurulmak istenen PD sisteminin hedeflerini gerçekleştirmesini sağlayacak bir yöntem olmasına dikkat edilmelidir. Seçilecek yöntem hem örgütün ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamalı, hem de işgörenler tarafından performanslarını değerlemede kullanılacak en uygun yöntem olarak algılanmalıdır. Seçilen değerlendirme yönteminin işgörenler tarafından performanslarını değerlendirmede kullanılacak en uygun yöntem olarak görülmesi, değerlendirme sistemlerine ilişkin prosedür adaleti algılarını artıran unsurlardan biridir.

Performans ölçüt ve standartlarının belirlenmesi, değerlendiricilerin seçimi, değerlendirme yöntemlerinin saptanması aşamalarından oluşan hazırlık sürecinin bütün bu aşamalarında, prosedür adaleti algısını olumlu yönde etkileyen en önemli unsurlardan birisi de söz hakkıdır. İlgili yazında en çok araştırılan prosedür adaleti unsurlarından biri olan söz hakkı, bir tür işgören katılımıdır. Bu özelliği ile söz hakkı, karardan etkilenen işgörenlere kararla ilgili olarak bilgi sunmasına, kendisini ifade

82 etmesine izin veren bir uygulamadır. Söz hakkı sadece PD hazırlık sürecinde prosedür adaleti algılarını artırmada kullanılan bir uygulama değildir; sistemin yürütülmesi ve geri besleme süreçlerinin çeşitli aşamalarında da değerlendirme sistemine ilişkin işgörenlerin adalet algılarını olumlu yönde etkilemede söz hakkından yararlanılmaktadır. Ancak söz hakkının, sistemin yürütülmesi ve geri besleme sürecindeki rolüne bu bölümde değil daha sonra sırasıyla bu süreçler irdelenirken değinilecektir.

Hazırlık sürecinde ele alınması gereken başka bir konu ise, PD sistemi ile örgütün diğer insan kaynakları sistemi ile arasında kurulacak ilişkinin belirlenmesidir. PD sistemleri ile örgütün insan kaynakları sistemleri arasında bir ilişki kurulmaması veya kurulan ilişkinin yeterli düzeyde olmaması durumunda örgütler, PD sisteminden yeterince yararlanamazlar.

PD sonuçları doğrultusunda işgörenlerin ücret artışları, terfi, prim, ikramiye gibi çeşitli maddi-manevi unsurları hak edip etmedikleri saptanır. İşgörenlerin isteklendirme ve iş tatminlerinin sağlanmasında çok önemli olan bu durum, Greenberg (1986) tarafından PD’ de dağıtım adaleti algısını sağlayan unsurlardan biri olarak belirtilmiştir. Buna göre işgörenlerin ücret artışlarının, terfilerinin, eğitim ihtiyaçlarının ve işgören ile ilgili çeşitli kararların alınmasında PD sonuçlarının temel alınmasının işgörenlerin PD sistemlerine ilişkin dağıtım adaleti algılarını olumlu yönde etkilediği ifade edilebilir (Çakmak, 2005:45-47).

2.3.3.2. Performans Değerlendirme Sürecinin Yürütülmesinde Örgütsel Adalet