Para Piyasası Ve LM Eğrisi

Üretim ve faiz oranı arasındaki ilişkilerden ikincisi para piyasası ile ilgilidir. Para talebi ile merkez bankasının tarafından gerçekleştirilen para arzı eğrilerinin kesiştiği nokta para piyasasında dengeyi ifade etmektedir. Para arzı sabitken gelir düzeyindeki bir artış likidite talebini arttırarak, para talebinin para arzına eşit olduğu faiz oranını yükseltmektedir. Gelir (üretim) ve faiz oranı arasındaki bu pozitif ilişki LM eğrisi olarak bilinmektedir.

LM fonksiyonu para piyasası denge noktalarını ifade eden bir fonksiyondur ve LM eğrisi üzerindeki her noktada para arzı para talebine eşittir.

Para Arzı;

En yalın haliyle para arzı, ekonomide dolaşımda bulunan para miktarını ifade eder. Para arzı; nominal para arzı ve reel para arzı olmak üzere ikiye ayrılır.

Nominal para arzı Merkez Bankası tarafından belirlenir ve M ile ifade edilir.

Reel para arzı ise, nominal para arzının fiyatlar genel seviyesine bölümü ile bulunur.

M; nominal para arzı,

138 P; fiyatlar genel seviyesi,

Ms; reel para arzını göstermek üzere Ms= M/P ile ifade edilir.

Para arzı Merkez Bankası tarafından belirlendiği için dışsal değişken olarak kabul edilir.

Reel para arzı faiz oranından bağımsızdır. Dikey eksende faiz oranı, yatay eksende gelir gösterilmek üzere reel para arzı eğrisi faiz eksenine paralel ya da yatay eksene dik bir doğru ile ifade edilir.

Reel para arzını iki unsur belirler. Bunlar; nominal para arzı ve fiyatlar genel seviyesidir.

Nominal para arzı arttığında ya da fiyatlar genel seviyesi düştüğünde reel para arzı artar. Tersine nominal para arzı azaldığında yada fiyatlar genel seviyesi yükseldiğinde nominal para arzı azalmış olur.

IS-LM modelinde fiyatlar genel seviyesi sabit varsayıldığından reel para arzındaki değişmenin nedeni daha çok nominal para arzındaki değişme olarak kabul edilir.

Reel para arzı arttığında, reel para arzını temsil eden eğri sağa doğru, azaldığında ise sola doğru kayar.

Para Talebi;

Keynesyen ekolde para talebi aynı zamanda “likidite tercihi” olarak adlandırılır. Para talebi de nominal para talebi ve reel para talebi olmak üzere ikiye ayrılır.

Nominal para talebi; bireylerin her an kullanıma hazır bir şekilde ellerinde tutmak istedikleri nakit yada likit miktarını ifade eder.

Reel para talebi ise; nominal para talebinin fiyatlar genel seviyesine bölünmüş halidir.

Md ile ifade edilir.

Ekonomide herhangi bir anda reel para arzı-reel para talebi eşitliği söz konusudur. Yani Ms=Md eşitliği mevcuttur. IS-LM modelinde daima reel değerler (reel para arzı ve reel para talebi) kullanılır.

Bireylerin ellerinde tutmak istedikleri para miktarını yani nominal para talebini belirleyen üç faktör söz konusudur. Bunlar;

i. Fiyatlar genel seviyesi ii. Milli gelir

iii. Faiz oranı

Fiyatlar genel seviyesi ve milli gelir ile nominal para talebi arasında doğru yönlü ilişki vardır. Yani, fiyatlar arttığında ve gelir seviyesi yükseldiğinde elde tutulmak istenen nakit miktarı artar.

139 Faiz oranı ile nominal para talebi arasında ise ters yönlü ilişki vardır. Yani faizler yükseldiğinde elde tutulmak istenen nakit miktarı azalır. Bunun nedeni ise parayı faizde değerlendirmeyip elde nakit tutulmakla uğranılan faiz geliri kaybının artmasıdır.

Reel para talebi ise para talebinin enflasyondan arındırılmış halidir. Bu nedenle iki unsur tarafından belirlenir. Bunlar;

i. Milli gelir ii. Faiz oranıdır.

Milli gelir ile reel para talebi arasında doğru yönlü ilişki varken, faiz oranı ile reel para talebi arasında ters yönlü ilişki vardır.

Para Talebi Fonksiyonu

L0= gelir ve faiz oranı dışındaki faktörler tarafından belirlenen otonom para talebi, örn.;

kredi kartı kullanımı yada para ikamesi gibi unsurların belirlediği para talebi. (Ancak L⁰, denklemde ifade edilmekle birlikte uygulamada pek dikkate alınmaz)

k= para talebinin gelir esnekliği

h= para talebinin faiz esnekliği olmak üzere reel para talebi şu şekilde ifade edilir;

Md=L0 + kY-hi

LM nin eğimi ile para talebinin gelire duyarlılığı arasında doğru yönlü bir ilişki vardır.

LM nin eğimini artması durumunda LM doğrusu dikleşir.(eğimi artan doğrular dikleşir, eğimi azalan doğrular yatıklaşır)

140 Kesirli ifadelerde üst taraftaki ifadeyle aynı hizada olunca pozitif alt taraftaki farklı hizdakiyle ters yönlü bir ilişki var.(işaretlerin pozitif olması koşuluyla)

LM’nin eğimi=𝑘(𝑝𝑎𝑟𝑎 𝑡𝑎𝑙𝑒𝑏𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑔𝑒𝑙𝑖𝑟𝑒 𝑑𝑢𝑦𝑎𝑟𝑙𝚤𝑙𝚤ğ𝚤) ℎ (𝑝𝑎𝑟𝑎 𝑡𝑎𝑙𝑒𝑏𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑓𝑎𝑖𝑧𝑒 𝑑𝑢𝑦𝑎𝑟𝑙𝚤𝑙𝚤ğ𝚤)

LM Eğrisinin Elde Edilişi

Likidite tercihleri teorisine göre, reel para bakiyeleri (balansları) talebi ve arzı, ekonominin faiz oranını belirlemektedirler. Yani, faiz oranı para piyasasını dengeye getirecek şekilde belirlenmektedir.

Faiz oranı para arzı ve para talebi dengesini ise şu şekilde gerçekeştirmektedir. Para piyasası dengede olmadığı zaman, insanlar varlık portföylerini değiştirmeye çalışırlar ve bu süreç içinde faiz oranının değişmesine sebep olurlar. Örneğin, eğer faiz oranı denge düzeyinin üzerinde ise, arz edilen reel para bakiyeleri (balansları) miktarı, talep edilen miktarı aşıyor demektir. Arz fazlası parayı ellerinde tutanlar, faiz getirmediği için ellerindeki paranın bir kısmını, faiz-getiren tahvil veya banka mevduatına dönüştürmeye çalışacaklardır. Bankalar ve tahvil çıkaranlar (ihraç edenler) ise, her zaman daha düşük faiz vermeyi tercih edecekleri için, bu para arzı fazlasına teklif edecekleri faiz oranını düşürerek cevap vereceklerdir.

Tersi durumda, eğer faiz oranı denge düzeyinin altında ise, yani talep edilen para miktarı arz edilen miktardan fazlaysa, insanlar tahvillerini satarak veya bankadan paralarını çekerek para bulmaya çalışacaklardır. Bankalar ve tahvil çıkarıcılar bu duruma, talep fazlası yüzünden şimdi daha kıt hale gelen para fonlarının kendilerinden gitmesini engellemek için, teklif ettikleri faiz oranını artırarak cevap vereceklerdir. Sonunda, faiz oranı denge düzeyine gelecektir, bu denge düzeyinde insanlar parasal ve parasal olmayan varlıklarının portföylerindeki dağılımından hoşnut olacaklardır ve faiz oranının değişmesi için bir sebep kalmayacaktır.

Ekonominin gelir düzeyinde (Y) olan bir değişim, para talebini etkilemektedir Gelir yükseldiği zaman, harcama daha fazla olur, dolayısıyla insanlar para kullanımı gerektiren işlemlere daha çok girişirler. Bu yüzden, daha fazla gelir daha fazla para talebi demektir.

Talep edilen reel para bakiyeleri (balansları) miktarı faiz oranı ile negatif fakat gelir ile pozitif ilişkilidir. Likidite tercihleri teorisini kullanarak, gelir düzeyi değiştiği zaman denge faiz oranına ne olduğunu anlayabiliriz.

LM doğrusu para piyasasını temsil ettiğinden para piyasası dengesinden hareketle elde edilir. Başlangıçta ekonomi Y¹ gelir düzeyinde ve i¹ faiz oranında dengededir. Bu denge düzeyindeki para talebi ise Md (Y¹) ile ifade edilmiştir. Gelir düzeyinin Y¹’den Y²’ye yükselmesi durumunda;

 Para talebi artar, Md (Y1)’den Md (Y2)’ye yükselir,

 Para arzı sabitken para talebinde artış olduğu için faiz oranları i¹’den i²’ye yükselir.

141

 Ekonomi artık yeni bir faiz (i2) ve gelir (Y2) düzeyinde dengeye gelmiştir.

Bu denge noktalarını temsil eden D¹ ve D2 noktaları birleştirildiğinde LM doğrusu elde edilir.

Şekil 5.3: LM Eğrisinin Elde Edilişi

i i

 LM eğrisi bir ekonominin parasal yönünün teşkil eden, para piyasasında para arzı para talebi eşitliğinin sağlandığı faiz oranları ve denge gelir seviyelerini birleştiren noktaların geometrik yeridir. Geometrik olarak LM çeşitli faiz oranı milli gelir bileşim noktaların oluşturduğu bir eğridir.

 LM doğrusunun sağında ve solundaki alanlarda para piyasası dengesizlikleri mevcuttur.

- LM doğrusunun solunda (LM eğrisinin üstünde) reel para arzı fazlası vardır.

Yani para arzı para talebinden büyüktür. .(Tahvil talep fazlası vardır)

- LM doğrusunun sağında(LM eğrisinin alt tarafında) ise reel para talebi fazlası vardır. Yani para talebi para arzından büyüktür.(Tahvil arz fazlası vardır)

Şekil 5.4: LM Eğrisinin Kayması

142 LM’nin Solu; Para Arzı Fazlası LM’nin Sağı; Para Talebi Fazlası LM Doğrusunun Sağa -Sola kayması

 Para arzı artarsa LM eğrisi sağa kayar.

 Faizler yükselirse spekülatif amaçla elde tutulacak para miktarı artar. LM eğrisi sola kayar.

 LM doğrusu, reel para arzı (M/P) artarsa paralel sağa kayar, reel para arzı azalırsa paralel sola kayar. Reel para arzındaki unsurlar dikkate alınarak yorumlanırsa;

i. Nominal para arzındaki artışlar ve fiyatlar genel seviyesindeki düşüşler LM’yi sağa kaydırır.

ii. Nominal para arzındaki azalışlar ve fiyatlar genel seviyesindeki yükselişler LM’yi sola kaydırır,